MODA TASARIM - Deneme Sınavı - 7

Haute Couture; yüksek terzilik sanatı olarak 19. yüzyılda ortaya çıkmış olan, uzun süre moda ile aynı anlamı taşıyan bir alandır (Lehnert, 2000; 7). Kişiye özel tasarım anlamına gelen, sipariş üzerine yapılan ve üstün terzilik isteyen Haute couture moda tasarımında üslup ve teknik önem taşımaktadır. Yasalar tarafından da belirlenen standartlar içinde çalışmalarını yürüten Haute Couture’ün yüksek terzilik ya da moda tasarımı olup olmadığı üzerine tartışmalar olduğu bilinmektedir. Haute Couture Fransızlar tarafından “yüksek moda” olarak adlandırılmaktadır. Yüksek moda; yüksek fiyatlı, seçkin, özgün tasarımı giysi stilIerini kapsamaktadır. Moda evleri ve büyük moda kuruluşlarında ünlü moda tasarımcıları tarafından hazırlanmış giysi ürünlerinden oluşmaktadır (Bilgen, 2002; s.18). Haute Couture tasarımcıları insan bedenine en mükemmel şekilde giysiyi oturtturma yöntemleri üzerinde teknikler geliştirmişlerdir. Geçmişten günümüze Haute Couture tasarımlara bakıldığında kadın bedeninin belirli bir ağırbaşlılık çizgisi içerisinde anatominin formlarına uygun, şıklığın ise vazgeçilmez bir
unsur olarak kullanıldığı görülür. Haute Couture tasarımlarda dikkat çekici en önemli unsur el işçiliğinin yüksek düzeyde önem taşımasıdır. Gerek günlük giyim gerekse özel gün giyimlerinde Haute Couture’ün kaygısı uyumlu, şık, zarif bir çizgiden yana olmuştur.

1943’de kökleri Hollywood’a dayanan ve o dönemin yıldızları tarafından dünyaya yayılmış dünyadaki adı ‘swing’, Türkiyede ki ası ise ‘bobstil’ olan bir stil yaygınlaşmıştır. Doğru cevap A'dır.

Modanın sanat ile olan yakın hali giysi tasarımı ile moda tasarımının farklı olup olmadığını düşündürür. Giysi tasarımı bahsedilen geleneksel duyuş ve algılayışın ötesinde bireysel bir seziş, duyumsama ile biricik giysi yaratma duygusu içerebilir. Tek başına giyilecek gündelik bir giysiden öte estetik haz ve duyuş ile hazırlanmış bir giysi, sanat düzeyinde duyumsanabilir. Giyilebilir sanatta, giysi hayata başka bir anlam katan ayrıca giyene de zevk veren, insan bedenini adeta “heykel” yapar gibi irdeleyen çok çeşitli malzeme ve tekstil tekniği, doku, renk, biçim ve form ilişkileri içinde kulanma
olanağı sağlayan mevsimlik moda eğilimlerinin dışındadır. Giyilebilir sanat eserleri üreten bir sanatçı, gelenekten, kültürden, doğadan esinlenir ve bu giysiyi giyen kişi ile bütünleşmesini hedefler. Giyilebilir sanat çalışmalarında tasarımcı gelenekten de beslenebilir çağdaş sanattan da etkilenebilir. Biçim ve form arayışlarında form dışılığı savunabilir, bu nedenle aform yapılara başvurabilir. Güzellik algısını yıkabilir ve bedeni güzel göstermek kaygısından tümüyle uzaklaşabilir. Yaratıcı, şaşırtıcı ve şok edici renk, biçim- form içeren değişik önermelerde bulunabilir. Sanat akımlarından, stil tarihinin konularından, folklordan, edebiyattan esinlenebilir. Yerel kumaşlardan veya hiç kullanılmayacakmış gibi olan malzemelerden ve geleneksel tekniklerden tek başına ya da bütünleşik olarak yararlanabilirler. Algıda yerleşen biçim ve formlardan uzaklaşabilirler. Giysi tasarımının (giyimin) bu haliyle kurumsallaşmış moda sisteminin içinde olduğu düşünülmemelidir. Endüstrileşme sonrası Batıda, sanat ve zanaat arasında yaşanan mücadelenin ürünü olan lif sanatının bir alt dalı olarak kabul edilebileceğimiz giyilebilir sanat, moda ile yakın ilişki içinde bulunmakta; ancak sanat olarak kabul edilmek adına modadan bağımsız davranmaktadır.

Tekstil sektörünün sorunları moda sisteminin etkisi ile artmaktadır. Moda aracılığıyla israfa varan tüketiminin “modern dünya” da yol açtığı büyük sorunlar vardır. Üretim bandının herhangi bir noktasında yer alan çocuk işçiler, küresel tüketim kültürü, çarpık imajlar, yeme bozuklukları, çevre kirliliği, su kıtlıkları, ruhsal ve fiziksel zararlar gibi sorunların büyük bir bölümünün kökeninde moda vardır ve bu sorunların hepsi modanın hızlı döngüsüyle ilgilidir (Alpat, 2013; s.45).

Gwilt, tekstil ve moda sektörünün, üretimin her aşamasında (ham maddeden ürün haline gelene kadar) sürdürülebilirliği tehdit eden konuların farkına varması ve bunları gözden geçirmesi gerektiğini ifade etmektedir (Gwilt’den aktaran Odabaşı, 2016; s.).Bu tehditler arasında daha önce belirtilen tarımsal ve hayvansal hammaddelerin üretim koşulları, su ve enerji kaynaklarının israflı kullanımı, tarımda kullanılan böcek ilaçları, genetiği ile oynanmış lifler, adil üretim koşulları, hayvansal liflerin üretiminde hayvan hakları ihlali gibi konular bulunmaktadır. Ayrıca tekstil üretim sürecinde (kumaş ve ürün) tekstil terbiye işlemlerinde kullanılan kimyasallar, aşırı su ve enerji kullanımı, israfa varan kumaş ve kaynak kullanımı, iç güvenliği, ürünün tüketiciye ulaşması aşamasındaki bazı basamaklarda yaşanan sorunlar sürdürülebilirlik konusunun ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. Sürdürülebilirlik, üretim- tüketim sürecinin tüm aşamalarını kapsadığından rekabetçi ticaretin yaratmış olduğu önemli sorunlar da bu alana dahil olmaktadır.

Doğal boyama yöntemlerinden eko- baskı yönteminde; bitkilerin yaprak, çiçek, dal gibi çeşitli kısımlarının baskıları ile kumaş üzerinde desen oluşturulmaktadır. Eko- baskı yönteminde; bitkilerin renkleri ve şekilleri, buharlama ya da suda kaynatma işlemleri ile doğal elyaflara transfer edilmektedir. Boyama işlemleri için özellikle ipek, yün, pamuk ve keten gibi doğal kumaşlar kullanılmaktadır.

Yavaş moda, bilinçli bir tüketiciyi arzulamaktadır. Bilinçli tüketici satın aldığı ürünün kalitesini, hangi malzeme kullanılarak üretildiğini sorgulamalıdır. Bilinçli tüketici bu nedenle yavaş modayı bilinçle talep eden tüketici demektir. Yavaş moda, henüz bir kaç tasarımcının ve markanın uygulama alanındadır. Ancak giderek daha sıklıkla tartışılan bir konuya dönüşmektedir. Yavaş moda üreticileri ve tüketicileri ortak bir lisanda buluşabilmektedirler. Söz gelimi yavaş moda çalışan bazı firmalar, online satışta olan bir ürünün sürdürülebilirliği hakkında bilgi kartları oluşturmuşlardır. Tüketici bilincini artıran bu uygulamalarda ürünün hangi koşullar altında daha sürdürülebilir bir tasarım olacağını öğreten seçenekler yer almaktadır. Bu ve benzeri ürün tasarımı programları giderek artan bir taleple kullanılmaya başlanmıştır (Alpat, 2013: 46)

Tüketicinin de yavaş modaya tasarım aşamasında katkıları olabileceği öneriler arasında yer almaktadır. Tüketicinin giyineceği giysinin üretim aşamasında emek veriyor olması gibi öneriler buna örnek verilebilir.Çok amaçlı çok parçalı giysilerin yavaş moda için alternatif olabileceği de öneriler arasında yer almaktadır. İkinci el giysi kullanımı, giysi kiralamak gibi yöntemler de yavaş moda için kullanımda olan yöntemlerdir. Ayrıca geleneksel tarım ve hayvancılık yapılan kırsal bölgelerde yaşayan tekstil hammaddeleri ve el sanatlarının hatta el becerilerinin yaşama geçirilmesi de tercih edilen bir yöntemdir. Hakiki yünden el örmesi giysiler, el dokumasından giyilebilir sanat (wearable art) giysiler yavaş modanın konuları arasına girmektedir.

Kadınlar ve erkekler, tunik biçiminde olan ‘’kalasiris’’ adı verilen bir giysi giymiştir.

Alt giysilerin en önemlilerinden biri “chiton” denilen giysidir. Bunlar “dor” ve “iyon” chiton’u olmak üzere ikiye ayrılmıştır. “Dor chiton” u dörtgen bir parça olup ortasından açılan boyun oyuntusundan giyilmiştir.

Haçlıların para kesesi olan “aumo- niere” den esinlenerek “scarcella” ismi verilen bele kayışla asılan para keseleri kullanılmıştır.

Erkekler “Zimarra” adı verilen bel kısmı deri kayışla tutturulan uzun tunik giymiş, deri eldiven ve çizmelerle giysileri tamamlanmıştır

Toplumun giyime verdiği önemin artmasıyla birlikte moda tasarımcılığı gelişme göstermeye başlamıştır. Pisanello, Holbeyn ve Leonardo da Vinci bu dönemin ünlü moda öğreticileri olmuştur.

1558-1603 yılları arasında İngiltere’de küçük kıvrık yakaların üstüne yelpaze biçiminde kırmalı ve müslinden yapılan “ruff yakalar” kullanılmıştır

Rokoko Döneminde, moda renk ve çizgi ile il- gili yeni düşünceler ortaya çıkmıştır. Bu dönemde asimetrik çizgiler, ince detaylar göze çarpmaktadır. Kadın ve erkek giyiminde en yaygın olarak, saten, atlas ve brokar kumaş kullanılmıştır. Yaygın olarak kullanılan “apron” adı verilen önlük, çok ince işlemeli olup, giysileri süslemede kullanılmıştır

Ampir (1795-1820) Fransa’da Napolyon’un imparatorluğuyla giyimde başlayan modaya “ampir” adı verilmiştir.

Josephine kostümlerde kürk süslemeler kullanarak moda olmasına öncülük etmiştir

1908’de “Paul Poiret” korse kullanımını ge- rektirmeyen kıyafet tasarlamıştır. Rönesans’tan bu yana kadın giyiminin temel elemanı olarak görülen korseyi kaldırarak dikkatleri bel bölgesinden omuz bölgesine çekmiştir.

Yeni Krallık Döneminde (İ.Ö.1090 – 945), kadın ve erkeklerin giysilerinde drapeller görülmektedir. Kadınlar ve erkekler, tunik biçiminde olan ‘’kalasiris’’ adı verilen bir giysi giymiştir. Kalasirisler kumaş ve kesim açısından dönemsel olarak farklılık göstermiştir. Kalasirislerin kısa kollu, kolsuz, bir veya her iki omuzu bantlarla örten, dar veya bol modelleri bulunmaktadır. Pililer ve kırmalar, hareket özgürlüğü sağladığı için çalışan kesim tarafından daha fazla tercih edilmiştir

Bir diğer üst giyim çeşidi ise “himasyon” dur. Bir çeşit pelerin olan himasyon dikdörtgen şeklindeki bir parçanın katlanıp, sol omuzdan arkaya doğru atılıp sağ kol altında toplanıp önde sol omuza doğru dönmesi şeklindedir. Bu giysinin kapüşonlu olanları da vardır

Halkın yün ve deriden yapılarak kullanılan pelerine “penula” adı verilmiştir. Bunun kapşonlu modelleri de bulunmaktadır.