MİTOLOJİ VE DİN

Kayra Han Türk mitolojisinde Gök Tanrı’ya verilen isimlerden biri olarak görmekteyiz. Altay Türklerine göre en büyük tanrıdır. W. Radloff’un derlediği mitlerde “yerin yaratılmasından önce suların üstünde kaz gibi uçan, insanı yaratan, dünyada var olan her şeyi yaratan” gerçek Tanrı’dır.

Türk mitolojisinde yer alan belli başlı Kötü Ruhlar-Abaası arasında Erlik ve Al Bastı gelmektedir.

Türk mitolojisinde ve destanlarda ejder, “Yel Büke”, “Evren”, “Luu” olarak sıklıkla geçmektedir. Büyük yılan şeklinde, kulaklı-boynuzlu, kanatlı, pençeli, ağzından ateşler çıkaran, gövdesi pullu bir yaratık olarak su kaynaklarını ve yağmur bulutlarını temsil eder.

Türk mitolojisinde, dünya yaratıldığında göğe doğru uzanan dalsız budaksız bir ağaç vardır. Tanrı, bu ağacın dokuz dal ve budağının çıkması, bunlardan da dokuz insan yaratılmasını emretmiştir. Bu ağaç, Hayat ağacıdır. Hayat ağacını sıradan insanların göremeyeceği, ancak Tanrı tarafından gönderilen hakanlar ve kamların görebileceği inancı yaygındır. Bu ağaç dünyada tek başına ve yalnızdır. Göğün direği, göğü tutan ağaç olarak gök ile yer arasında bir köprüdür.

Oğuz Kağan destanında ağaçtan türemenin başka bir çeşidi bulunmaktadır. “Oğuz kağan bir gün avlanırken, suyun ortasında bir adacık görür. Adadaki bir ağacın kovuğunda, gözleri gök renginde bir kız bulunmaktadır. Bu kızı kutsal ruhlardan YerSu göndermiştir. Oğuz Kağan bu kızla evlenir ve üç oğlu olur. Onlara, Gök Han, Dağ Han ve Deniz Han isimlerini veririr.

Oğuz Kağan’ın “Ay Han” adlı bir oğlu vardır. Gökten gelen ışıktan olan annenin çocuğudur.

Türklerde gezegenin karşılığı “Ülker”dir. Bundan ayrı olarak “Zühal (Satürn) (Sekentir), Müşteri (Jüpiter) (Erentüz), Bakır-Sokum (Merih-Mars), Utarit (Merkür), Zühre (Venüs), Çolpan (Çoban Yıldızı)” gibi yıldızlar da bulunmaktadır.

Gılgamış Destanı Türklere ait milli bir destan değildir.

Türk kültüründe, çok yükseklerde uçan, ayakları değmeyen “Devlet kuşu” olarak tanınmaktadır. Koruyucu ruhlardan “Umay”la benzerliği bulunmaktadır. Hüma kuşu, başına konduğu veya gölgesinin düştüğü kişiye mutluluk ve talih getireceğine inanıldığı için “Talih Kuşu” olarak da anılmaktadır.

Mit, evrenin, dünyanın ve insanın yaratılışının eski kültürlerde sembolik şekilde açıklanmasıdır. Doğru yanıt E’dir.

Kayra Han, Altay ve Tuva Türklerinin dualarında sıkça “Tengri Kayrakan” olarak geçer. Kelime anlamı olarak “korumak, saklamak, himaye etmek” anlamlarına gelen “Kayrakan” Tanrı’nın vasıflarını içerir. Doğru yanıt B’dir.

Kamlık inancı doğrudan bir din değildir. Bu inanç içinde din olgusunu da barındıran bir yaşam tarzıdır. Günlük hayatın bir parçası olan Kamlık diğer dinler gibi kurumsal bir yapı göstermemektedir. Bu yüzden de Kamlık bir din olarak tanımlanamaz. Zaten eski Türkler de kendi dinlerine bir isimlendirme yapmamışlar ve Kamlık inancını bir din olarak tanımlamamışlardır. Ancak Rusların bölgeye gelmesi sonrasında Rus bilim adamları marifetiyle burada yaşayan “Kam” ve “Kamlık” inancını, Türkçe olmayan ve Tunguzcadan gelme olduğu varsayılan “Şaman” ve “Şamanizm” terimiyle değiştirmişler ve bu şekilde yaygınlaşmasına yol açmışlardır. Doğru yanıt B’dir.

Türk mitolojisinde aracı ruh olarak kabul edilen Yayık, Ülgen’in bir parçası sayılmaktadır. İnsanları kötülüklerden koruması ve tüm canlılara hayat vermesi için Ülgen tarafından yeryüzüne gönderilmiş olup insanların arasında yaşadığına inanılmaktadır. O, dualarla yüceltilen, insanlar ile Ülgen arasında aracılık yapan bir ruhtur. Yayık olmadan kamların göklere çıkamayacaklarına inanılır. Doğru yanıt A’dır.

Türklerin atası olarak Kabul edilen Oğuz Kağan’ın gökten inen ışıktan olan hanımından Gün Han, Ay Han ve Yıldız Han ve ağaç kovuğundan doğan hanımından Gök Han, Dağ Han ve Deniz Han isimli oğulları bulunmaktadır. Gök unsurlarının başlıcaları güneş, ay ve yıldızlardır. Destan şöyledir: “Oğuz Kağan bir gün Tanrı’ya yalvarırken birden bire her yer kararır. Gökten, aydan ve güneşten daha parlak bir ışık düşer. Oğuz Kağan ışığın yanına yürür ve ışığın ortasında bir kızın oturduğunu görür. Kızın alnında ateş gibi ışığı olan bir beni vardır. Kutup Yıldızı gibi güzel bir kız, sanki gülse güneş güler, ağlasa güneş ağlar. Birden bire kıza vurulur ve onunla hemen evlenir. Üç çocukları olur ve isimleri Gün, Ay ve Yıldız konur.” Doğru yanıt D’dir.

Y. Çoruhlu’nun, Holmberg’den aktardığı bilgilerde Kırım Türkleri (Tatarlar) “dünya okyanusunda bir büyük balık bulunduğu, balığın üzerinde boynuzlarıyla dünyayı taşıyan bir boğa bulunduğunu” ve yine Feridüddin Attar’ın “Mantıku’t-Tayr” adlı eserinde de “yeryüzünün öküz üzerine, öküzün de balığın üzerine yerleştirildiği” bilgileri yer almaktadır. Halk arasında da “dünya sarı öküzün boynuzları üzerinde durmaktadır”, özellikle deprem olduğu zamanlarda “sarı öküz yine kafasını salladı” şeklinde anlatımlar mevcuttur. Doğru yanıt A’dır.

Türklerde gezegenin karşılığı “Ülker”dir. Bundan ayrı olarak “Zühal (Satürn) (Sekentir), Müşteri (Jüpiter) (Erentüz), Bakır-Sokum (Merih-Mars), Utarit (Merkür), Zühre (Venüs), Çolpan (Çoban Yıldızı)” gibi yıldızlar da bulunmaktadır. Doğru yanıt D’dir.

I. A. Hudyakov’un derlediği bir Yakut mitinde: “Dünyamız, Yakutlarca sekiz köşeli imiş - Yerin ortası ise sarı göbekli imiş - Dünyanın göbeğinde bir de ağaç var imiş - Bu ağaç büyük imiş göklere çıkar imiş - …” ifadeleri yer almaktadır. Bu ifadelerin yakın benzerleri Yakutların Er Sogotoh mit-destanında da görülmektedir. Yakut Türkleri’nin Er-Sogotoh Destanı’nda “İlk insan nereden geldiğini, ona bu canı kimin verdiğini merak eder ve herşeyin anası sayılan Ağaç Hakan’a annesinin ve babasının kim oduğunu sorar. Ağaç dile gelir ve bütün soyunu, babasının Gök Tanrısı ErToyon, annesinin ise onun karısı Kübey Hatun olduğunu ve gökte doğduğunu söyler. Anne ve babası bir gün onu kolunun altına bir tulum Hayat Suyu vererek yere göndermiş”. Er Sogotoh Destanı’nın başka bir bölümünde ise “yanlızlıktan sıkılan ilk insan Er Sogotoh Ağaca yanaşarak onunla“Ey benim saygı değer, güzel, yüce Tanrıçem, Bana hayatı veren, ey benim büyük annem, varlığım, neyim varsa hep senininle dolmuştur, dünyadaki varlıklar hep senden doğmuştur” diye konuşur. Doğru yanıt E’dir.

Eski Türklerde ilkbaharda ve yazın ölen kimselerin sonbaharda, kışın ölen kimselerin ise ilkbaharda gömüldüklerini ve “Yuğ” adı verilen büyük törenlerle gömüldükleri bilinmektedir. Bu törenlerde kurban olarak kesilen atların derileri sırıklara geçirilerek asılırdı. Ölüye ceket giydirirler, kuşağını kuşandırır, yayını yanına korlar; eline dolu tahta kadeh tutturup önüne de nebiz dolu bir tahta kap korlardı. Bütün mal ve eşyasını bu eve-çukura doldurup ölüyü buraya oturturlardı. Sonra çukurun üzerine topraktan kubbe gibi döşeme yaparlar, atlarından servetine göre yüz yahut iki yüz at yahut bir baş at keserler, etlerini yerlerdi. Doğru yanıt D’dir.

Türk mitolojisinde yer alan belli başlı Kötü Ruhlar-Abaası arasında Erlik ve Al Bastı gelmektedir. Türk kültüründe yaygın olarak görülen Albastı, Umay Ana ruhunun zıddı bir role sahiptir. Türklerin yaygın olarak yaşadığı bölgelerde Al Karısı, Albıs, Alvız, Albaslı gibi farklı isimlerle karşımıza çıkan bu ruh Kara Albastı ve Sarı Albastı şeklinde de görülür. Doğru yanıt A’dır.

Eski Türk dini hakkında en önemli kaynak Hoytu Tamir Yazıtları 'dır.

Tanrı Kam'ın diğer sıfatlarından biri değildir.