MİTOLOJİ VE DİN

Türk kültüründeki din olgusu Avrupalı ve Rus araştırmacıların köken itibariyle Avrupalı olan tanımlamalarla Totemizm(Ongunculuk) ve Şamanizm (Kamlık) şeklinde isimlendirilmiştir. İlkel kabilelerde görülen Totemcilik, genel mahiyeti bakımından Türkler arasında görülmemektedir. Türklerin, tarihi süreç içerisinde Kamlık inancı dışında, Doktriner (öğreti) ve Semavî (Göksel) dinler olarak, Budizm, Taoizm, Maniheizim, Mazdeizm, Zerdüştilik, Hristiyanlık (Nesturilik), Yahudilik veİslamiyet gibi dinleri benimsedikleri bilinmektedir. Doğru cevap B'dir.

Türk mitolojisinde Tanrı tanımlamaları içinde “Gök Tanrı-Kök Tengri, Kuday, Ürüng Ayıı Toyon, Kayra Han, Abıyaş Kan, Ülgen ve Kurbıstan,Iduk” gibi isimler kullanılmaktadır. Türk mit ve destanlarında “Gök Tanrı-Kök Tengri, Ürüng Ayıı Toyon, Kayra Han ve Ülgen” karşımıza en çok çıkan isimlerdir. Eski Türklerin Gök Tengri ile Yağız Yir’e taptığı ve törenler yaptığı bilinir. “Yağız Yir” doyurup, besleme kabiliyetinden dolayı bir anlamda “Bereket Tanrısı” olarak kabul edilmektedir Doğru cevap C'dir.

Ülgen, Altay Türklerinin mitlerinde Gök Tanrı’nınoğlu ve gökyüzünün hakimi, iyilik ve merhamet tanrısıdır. Ay ve güneşin arkasında ve yıldızların üstünde, göğün onaltıncı katında, Altındağ’da, altın kapılı bir sarayda, altın tahtta oturduğuna inanılan Ülgen gökteki varlıkların hakimidir. Onların yaratıcısı ve yöneticisidir. C, D ve E seçeneklerindeki isimler Türk mitolojisindeki koruyucu ruhlardır. Doğru cevap B'dir.

Güneş, eski Türk inançlarında koruyucu ruh özelliğiyle her zaman ilk sırada yer almıştır. Kutsal sayılan ay ve yıldızlar ise, gökyüzünün ikinci sırayı alan önemli unsurlarındandır. Doğru cevap A'dır.

Türk mitolojisinde “Türeyiş”, türklerin olağanüstü ve doğaüstü bir şekilde bedensiz veya bedenli, çeşitli canlı veya cansız varlıklarla ilişki içerisinde “var olandan çoğalma” olarak anlam kazanmaktadır. Türk kültüründe ışık, ağaç ve kurt’tan olağanüstü bir şekilde çoğalmaya yönelik türeyişler çeşitli mit ve destanlarda konu olarak işlenmektedir. Doğru cevap C'dir.

Yakut Türkleri’nde “ölen kişinin ruhu üçüncü gün eve sıcak yemek yemek için gelir, yedinci gün yatağını döşeğini silkelemek ve sıcak yemeğini yemek için gelir. Kırkıncı gün geldiğinde ise ancak öldüğünü farkeder, evdeki malını kontrol eder ve doyuncaya kadar yemeğini yiyerek döner”. Bu sebeple ölümün üçüncü, yedinci ve kırkıncı günlerinde törenlere katılanlara yemek verilir. Bu gelenek farklı inançlara sahip hem Orta Asya hem de Anadolu Türkleri’nde küçük farklılıklarla devam etmektedir. Doğru cevap E'dir.

Yakut Türkleri’nde evvelce kişi ölünce bir gün bekletilip öyle gömülürmüş. Ölenin yanına bir kap içinde yağ koyarlarmış. G. V. Ksenefontov’un aktardığı bir Yakut hikayesinde bu âdete uygun olarak bir kadın gömülmüş ancak kadın mezara konulduktan sonra tekrar canlanmış. O zamandan beri Yakutlar’ın her ölüyü ancak ölümünden üç gün sonra gömmme âdeti başlamış. Doğru cevap C'dir.

Koç-Koyun-Teke
Türk kültüründe erlik, yiğitlik sembolü olarak görünmektedir. Kurt, İslamiyet öncesi Türklerde “yol gösterici, rehber, kurtuluşa erdiren” iyi rollerin sahibidir. Arslan "güç, kuvvet, kudret ve taht" sembolü olarak bilinmektedir. Dünya mitlerinde “güç, kuvvet, bereket, üreme” sembolü olan boğa, Türk kültüründe hükümdarın ve gücün sembolüdür. Türklerde at, “kahramanlık, dostluk, yiğitlik ve cesaret” sembolüdür. Doğru cevap D'dir.

Türk dünyasında sevilen, saygı duyulan ağaçlardan biri olan Ardıç, kelime itibariyle de Türkçe’dir.
Türkler arasında, Tanrı kutu taşıdığından kötü ruhların kovulmasında sihirli bir gücünün olduğuna inanılan bir ağaçtır. Ardıç ağacının Tanrı tarafından dikildiğine inanılmaktadır.

Türk mitolojisinde, dünya yaratıldığında göğe doğru uzanan dalsız budaksız bir ağaç vardır. Tanrı, bu ağacın dokuz dal ve budağının çıkması, bunlardan da dokuz insan yaratılmasını emretmiştir. Bu ağaç, Hayat ağacıdır. Çam ağacı Altaylılarda yeniden dirilişi sembo-lize etmektedir. Türk kültüründe çam ağaçlarından karaçam ve kızıl çam erkeği, fıstık çamı kadını sembolize eder. Bu ağaçlar Tanrı tarafından insan yaratılırken yer ve gökle birlikte yaratıldığına inanılır. Türk mitolojisinin en önemli, kutlu ağacı kayındır. Cennette yaratıldığına inanılan kayın ağacı, Gök Tanrı’ya sunulan kurbanların asıldığı ağaçtır. Tabiatta uzun ömürlü ve çok uzun boylu oluşu, onu Türk kültüründe farklı bir yere koymaktadır. Türk kültüründe yüksek yerlere, Gök Tanrı’ya yakın, Tanrı’nın mekânı yerler olarak yorumlanır. Bu ağaç diğer ağaç türlerinden daha heybetli ve büyüktür. Doğru cevap B'dir.

Türk kültüründe ölmüş veya yaşlı büyüklere saygıyı esas alan “atalar kültü” geçmişten günümüze önemini korumaktadır.

Türk mit ve destanlarında “Gök Tanrı-Kök Tengri, Ürüng Ayıı Toyon, Kayra Han ve Ülgen” karşımıza en çok çıkan isimlerdir.

Koruyucu Ruhlar-İyelerin başında Umay- Ayıısıt, Yayık, Suyla, Karlık, Kayberen, Utkuuçi, Aan Alahçın Hatun gelmektedir.

Altay Türklerinde “Umay- Umay Ana”, Yakut Türklerinde “Ayıısıt-Ayzıt Hatun”, “doğum Tanrıçası”, “aile, evlilik ve neslin devamının koruyucu tanrısı” olarak bilinen kutsal ruhlardandır. Bu ruha özel tören yapılır. Bu törene “Ayıısıt töreni” denir.

Türk mitolojisinde yer alan belli başlı Kötü Ruhlar-Abaası arasında Erlik ve Al Bastı gelmektedir

Güneşin yeryüzündeki hayvan sembolü arslan olarak karşımıza çıkmaktadır.

Türk kültüründe ışık, ağaç ve kurt’tan olağanüstü bir şekilde çoğalmaya yönelik türeyişler çeşitli mit ve destanlarda konu olarak işlenmektedir.

Altay Türkleri’nde ölen kişinin canını almaya gelen “Aldaçı” adlı bir kötü ruh vardır.

Mitolojik ağaç olan “Hayat Ağacı”nın üstünde çift başlı bir kartal bulunur. Bu kartalın göğün beşinci katında yaşadığına, canlılar ve insanlar arasındaki kapıda nöbet tuttuğuna inanılır.

İnanç terimi sadece “Tanrı’ya, bir dine inanma, akide, iman, itikat” anlamında kullanılmaz. İnanç; Türk Dil Kurumu’nun tanımına gore “Bir düşünceye gönülden bağlı bulunma”, “Birine duyulan güven, inanma duygusu” ve “İnanılan şey, görüş, öğreti” anlamlarında da kullanılır.

Türklerin, tarihi süreç içerisinde Kamlık inancı dışında, Doktriner (öğreti) ve Semavî (Göksel) dinler olarak, Budizm, Taoizm, Maniheizim, Mazdeizm, Zerdüştilik, Hristiyanlık (Nesturilik), Yahudilik ve İslamiyet gibi dinleri benimsedikleri bilinmektedir.