MİTOLOJİ VE DİN

Hatti kökenli mitlerin içinde Kayıp Tanrı Mitleri şunları içermektedir:

Görüldüğü gibi, mitlerde genelde Fırtına Tanrısı konu edilmiştir. Doğru yanıt B’dir.

Anadolu’nun yerli halkı olan Hattilerin mitleri Hititler tarafından Hititçeye adapte edilmiştir. Bunlardan birisi İlluyanka’dır. A ve B seçenekleri Hurri, D seçeneği Mezopotamya kökenli, E seçeneği ise Kenan kökenli mitlerdir. Doğru yanıt A’dir.

Anadolu’da ilkbaharın/Purulli müjdeleyicisi kapsamında tapınaklarda bir Hitit edebi metni olarak Geç Hitit Dönemi’ne kadar okunduğu bilinen Hatti (Anadolu) kökenli mitlerin en önemlilerinden biri yılan/ejderha İlluyanka efsanesidir. İlluyanka bir yılandır. Doğru yanıt E’dir.

Fırtına Tanrısının oğlu Telipinu Hitit bitki ve hububat tanrısıdır. Kızıp ortadan kaybolduğunda “sis etrafı kaplamış ve ahırdaki sığırlar, ağıldaki koyunlar sisin içinde kaybolmuştur. Koyun kuzusunu, inek buzağısını reddetmiş; bolluk ve bereket dolu tarlalar bozkıra dönüşmüş; arpa ve buğday olgunlaşamamış; sığır, koyun ve insanlar gebe kalamamış hatta hamile olanlar bile doğuramaz duruma gelmiştir. Dağlar, ağaçlar, otlaklar, pınarlar kurumuş; insanlar ve tanrılar açlıktan ölmektedir.” Doğru yanıt C’dir.

Ullikumi Şarkısı’nda olaylar şöyle anlatılır: “Kurduğu plan ile Kumarbi aniden tahtından kalkar ve eline asayı, ayaklarına hızlı rüzgârları koyarak Urkiş kentinde soğuk bir pınarın başına gelir. Burada bulunan kaya ile beş kez birlikte olur. Sonra Kumarbi, bir erkek çocuk doğurur. Kader ve Ana Tanrıçalar, çocuğu kaldırıp Kumarbi’nin dizlerine yatırır. Kumarbi, çocuğuna ‘Kummiya kentini sıkıştırsın ve Teşup’u yensin’ diye Ullikummi ismini vererek, onu İrşira tanrılarına emanet eder. İrşira tanrıları, Ullikummi’yi Upelluri’nin sağ omzuna yerleştirirler. …. Ancak Ullikummi’nin görüntüsü Teşup’u korkutur ve böyle biriyle baş edemeyeceğini düşünerek ağlamaya başlar. Fakat Şauşka, ‘o aptaldır, bundan dolayı cesareti de on mislidir’ telkinleriyle onu yatıştırır. Bu arada Şauşka süslenerek, parmaklarına zilleri takarak ve bir müzik aleti ile şarkı söyleyerek kardeşi Teşup’a yardım etmek ister. Fakat sesini Ullikummi’ye duyurması imkânsızdır. Çünkü Ullikummi sağırdır ve gözleri de kördür.” Doğru yanıt D’dir.

Zalpa Kenti Öyküsü, bir yılda otuz çocuk doğuran Kaneş Kraliçesi ile ilgilidir. Kraliçe hepsi erkek olan çocukları bir sepetle nehre bırakır. Daha sonra 30 kız çocuğu doğurur. Erkek çocuklar yıllar sonra annelerini bulur, ancak o çocuklarını hatırlamaz ve kızlarıyla evlendirmek ister. Doğru yanıt E’dir.

Bir Anadolu geleneği olan yardımlaşma ve hediyeleşme kültürünün Hitit dünyasında da yaygın olduğu ‘Güneş Tanrısı, İnek ve Balıkçı’ masalında özetlenmektedir: “Balıkçı Urma şehrine vardı. Evine gitti ve bir sandalyeye oturdu. Balıkçı karısına şöyle söyledi: ‘Benim sana söyleyeceklerime dikkat et. Bu çocuğu al, yatak odasına git, yatağa yat ve feryat et. Bütün kent seni işitecek ve şöyle söyleyecek: ‘Balıkçının karısı bir çocuk doğuruyor! Böylece biri bize ekmek getirecek, diğeri bize bira getirecek ve başka biri bize daima bereketli ürün getirecek.” Doğru yanıt A’dır.

Telipinu gidince büyük bir kıtlık ortaya çıkar ve Hannahanna sonunda onu bulma görevini bir arıya verir. Onu bulunca ellerini ve ayaklarını sokmasını emreder. Arı, Telipinu’yu yüksek dağlarda, vadilerin derinliklerinde içindeki bal tükeninceye kadar arar. Telipinu ise Lihzina adı verilen bir Hitit kentinin ormanlarında keyif çatmaktadır. Arı, Telipinu’yu bu durumda bulunca onun el ve ayaklarını sokar. Telipinu’da artık ülkesinin önemini kavrar ve yurduna döner. Böylece bolluk ve bereket ülkeye geri gelir. Doğru yanıt B’dir.

Ereş.Ki.GAl Fırtına Tanrısı Teşup’un annesi, Hepat eşi, İnara kızıdır. Takitiş ise Hepat’ın hizmetkarıdır. Şauşga bir arslan üzerinde kanatlı bir kadın formunda betimlenmiş olup, Teşup’un kız kardeşidir. Ninive şehri ile ilgili olarak geçen bu tanrıça, Kenan mitindeki Baal’ın kız kardeşi Anat-Aştarte ile aynı görevlere sahiptir. İlk defa III. Ur Sülalesi döneminde görülen bu tanrıça MÖ. 8.yüzyılın sonuna kadar işlevini sürdürmüştür. Doğru yanıt D’dir.

Hedammu tanrıları ve insanları yıldıran bir deniz canavarıdır. Doğru yanıt C’dir.

Grekçe myth “masal, öykü, hikâye, efsane” ve logos “söz” kelimelerinin birleştirilmesinden türetilmiş mitoloji, insan düşgücünün bir ürünüdür. Mitler bir ülkeden diğer bir ülkeye yayılmış ya da diğer halkların benzer olaylarla karşılaşması üzerine, düşgüçlerinin öteki uluslardan bağımsız olarak işlemesinin bir ürünü olarak doğmuş olmalıdır. Bundan dolayı olmalıdır ki, tarihçi Herodot
miti, “tarihi değeri olmayan, uydurma güvenilmez masallar” olarak değerlendirir.

Bundan dolayı olmalıdır ki, tarihçi Herodot miti, “tarihi değeri olmayan, uydurma güvenilmez masallar” ve Ploton da “gerçeklerle ilgisi olmayan uydurma, boş ve gülünç hikâyeler” olarak değerlendirirler.

Bu kapsamda XIX. yüzyılın son çeyreğinde, A. H. Layard ve H. Rassam’ın, Asur kralı Asurbanipal’e ait olduğu anlaşılacak yirmi beş binin üzerinde çiviyazılı kil tabletlerin olduğu bir kütüphaneyi, Ninive’de keşfetti.

Hatti (Anadolu) Kökenli Mitler
Anadolu’nun yerli halkı olan Hattilerin mitleri Hititler tarafından Hititçeye adapte edilmiştir. Diğer yabancı kökenli mitlerden daha basit bir yapı gösteren ve ritüel temsillerin sözlü olarak müzik eşliğinde icra edilmesiyle oluşmuştur. Bu grup içine
dâhil ettiğimiz efsaneler:
A- İlluyanka
B- Deniz’in Kızı ve Telipinu
C- Kamruşepa
D- Fırtına Tanrısı’nın Müthiş Bir Şekilde
Gürlemesi (Gökyüzünden Düşen Ay)
E- Ebedi Olan İnsan Ruhunun Yolculuğu

İlluyanka efsanesi genel hatları ile Babil’de yeni yıl şenliklerinde okunan ejder Tiamat’ın öldürülmesini konu alan Babil Yaradılış Mit’inden etkilenmekle birlikte, Homeros’un Odysseus’unda Atlas’ın kızı Kalypso ve Odysseus ile ilgili anlatılan olayları etkilemiş olduğu anlaşılmaktadır.

Anadolu kökenli ve yine baharı/nevruzu müjdeleyen bir başka Hitit efsanesi de ‘Tanrı Telipinu’nun Kayboluşu’ mitidir. Hitit edebiyatında önemli bir yer tutan ve tanrıların kaybolması motifinin işlendiği bu tür efsaneler genel olarak değerlendirildiğinde; Ugarit ‘Baal ile Mot’ mitinde Baal’ın ortadan kayboluşu ve Sumerce, Tammuz’un yer altı dünyasında başından geçenlerin anlatıldığı ‘İnanna’nın Cehenneme İnişi’ adlı efsane ile benzer yönleri bulunmaktadır.

Hatti (Anadolu) Kökenli Mitler Anadolu’nun yerli halkı olan Hattilerin mitleri Hititler tarafından Hititçeye adapte edilmiştir. Diğer yabancı kökenli mitlerden daha basit bir yapı gösteren ve ritüel temsillerin sözlü olarak müzik eşliğinde
icra edilmesiyle oluşmuştur. Bu grup içine dâhil ettiğimiz efsaneler:
A- İlluyanka Efsanesi
B- Deniz’in Kızı ve Telipinu
C- Kamruşepa
D- Fırtına Tanrısı’nın Müthiş Bir Şekilde
Gürlemesi (Gökyüzünden Düşen Ay)
E- Ebedi Olan İnsan Ruhunun Yolculuğu

Hittitlerin yerel kült merkezlerinde çeşitli ayinler düzenledikleri pek çok tanrı ve tanrıçaları vardı. Panteonda tam bin tanrının olduğu bizzat Hititler tarafından çeşitli vesilelerle belirtilmiştir. Bu tanrılardan biri de Alalu'dur. Eski zamanlardan beri gökyüzünde kral olan bu tanrı, Mezopotamya kökenlidir ve gökyüzünde dokuz yıl boyunca kral olarak kalmıştır.

Ea:Eski tabletlerin muhafızı olan ve iki yüzlü olarak omuzlarından fışkıran sularla oluşmuş bir nehir ile betimlenmiştir. Eski Hitit Dönemi belgelerinde geçmemesine rağmen MÖ 14. Yüzyıl siyasi antlaşmalarında görülür. Bu tanrının veziri İzzummi
(Uşmu) ve karısı ise Damkina’dır. Mezopotamya’da bereketi temsil eden bu tanrı, Hurri mitlerinde Bilgeliğin Kralı olarak anılmış ve MÖ 1. bin yıla kadar işlevini sürdürmüştür.

Hepat: Fırtına Tanrısı’nın eşi, Tanrıların Kraliçesi olarak bilinen bu tanrıça, kutsal hayvanı arslan üzerinde betimlenmiştir. Aynı zamanda bir boğa vücudu üzerinde insan başı ya da çift insan ayağı ile gösterilmiş ve Teşup’un Boğası olarak tanımlanan Tanrı Şarruma’nın da annesidir.

Şauşga: Bir arslan üzerinde kanatlı bir kadın formunda betimlenmiş bu tanrıça, Teşup’un kız kardeşidir. Ninive şehri ile ilgili olarak geçen bu tanrıça, Kenan mitindeki Baal’ın kız kardeşi Anat-Aştarte ile aynı görevlere sahiptir. İlk defa III. Ur Sülalesi döneminde görülen bu tanrıça MÖ. 8.yüzyılın sonuna kadar işlevini sürdürmüştür.