MİTOLOJİ VE DİN

Dinin kaynağı hususunda batılı araştırmacılar psikolojik ve sosyolojik teoriler ileri sürmüşlerdir. Psikolojik teoriler esin kaynağını tabiat mitolojilerinden almıştır. Bu yaklaşıma göre tanrılar, kişileştirilmiş tabiat olgularından ibarettir. J. G. Frazer dini, ruhların kaprisine teslim edilmiş bir olgu olarak tanımlamaktadır. Sosyoloji teorisyenlerden Emile Durkheim’e göre “Din, sosyal bir olgudur.” Bu sosyal olguyu besleyen faktörlerden biri de tecrübedir. E. Durkheim, her ne kadar dinin kaynağını toplumda arıyorsa da dayandığı argümanlar büyük oranda totemizmden beslendiği görülmektedir. H. Bradley, “Din daha çok bütün mevcudiyetimizle iyiliğin tam gerçeğini anlatma çabasıdır.” şeklinde ifade eder. Michel Mayer ise, “Din, Allah’a insanlara ve kendimize karşı yapmamız gerekene dair öğütlerle inançların tamamıdır” tarzında tarif etmektedir. Doğru yanıt E’dir.

Efsane kelimesi, Farsça “fesâne” ve çoğulu “efsane” şeklinde geçmiştir. Arapçadaki “usture” kelimesinin çoğulu “esatir” olarak kullanılmıştır. Doğru yanıt C’dir.

Geçmiş toplumlarda kutsallık atfedilen ve insanların onlardan türediği kabul edilen hayvan, ağaç, rüzgar gibi tabiat unsurlarına dayandırılan kutsiyet unsurlarına totem veya ongun adı verilmiştir. Doğru yanıt D’dir.

Ağaç kültü, ağaçların taşıdığı ruha karşı hürmet ve ağacın yararlılıklarına karşı duyulan saygı anlayışıdır. Türk yaradılış kozmogonisi içinde ilk insanın dokuz budaklı dalın altında yaratıldığına inanılmıştır. Ağacın yüksekliği ona ulviyet kazandırmış, gökyüzündeki cennete kadar uzandığı kabul edilmiştir. “Kozmik ağaç” veya “Hayat ağacı” olarak ifade edilen ağaç, dünyanın tam ortasından yükselerek kökleri yer altına kadar iner ve dalları da dünya dağının zirvesine kadar yükselirdi. Böylece bu kutsal ağaç, dünyanın her üç katı -gök, yer ve yer altı- arasında irtibat unsuru olmuştur. Hayat ağacının yedi dalı olduğu, bu dalların her birinin göğün katlarına tekabül ettiği ifade edilmektedir. Aynı ağacın yapraklarında insanların kaderi yazılı olduğu ve her bir yaprak düştüğü anda insan hayatı son bulmuş oluyordu. Hayat ağacı, canlıların hayat kaynağı olan öz suyunu bünyesinde barındırdığı kabul edilir. Hayat ağacının tepesinde çift başlı kartal tünemektedir. Ders kitabının ikinci sayfasında yer alan görselde de ağacın tepesinde bir kartal sembolü vardır.  Doğru yanıt A’dır.

Menkıbe ve masallarda rastlanan bir ayrıntı ağacın şeyhe kucak açması ve şeyhin onun içine gizlenmesidir. Örnek olarak Hacı Bektaş menkıbesinde böyle bir ayrıntı geçmektedir. Hacı Bektaş Hırka Dağı’na çıkarak bir ağacın altına gizlenmiş ve ağaç onun için bir çadır haline almış ve onu uzun müddet insanlara karşı korumuştur. Doğru yanıt B’dir.

Eski İran’da da ateş kültü önem arz eder. İran Mecusiliği ateş kültünün üstünde yükseliyordu. Eski İran’da ateşgede olarak adlandırılan tapınaklar vardı. Burada ateş söndürülmeden sürekli yanmaktaydı. Ateş, İran dini inancında çok önemli bir yeri olan Ahuramazda’nın nuru olarak kabul edilmiştir. Zerdüşt’ün dini prensiplerindeki Ahiret inancında kötüler ateşle cezalandırılacaklardır. Sasaniler döneminde de ateş İran milli birliğinin sembolü olarak düşünülmüştür. Doğru yanıt E’dir.

Taşla ilgili en çok karşılaşılan kültlerden birisi ‘Yada taşı’dır (Yağmur taşı). Yada taşı, yağmur yağdırmak, kar yağdırmak, yangın söndürmek ve rüzgar estirmek amacıyla gerçekleştirilen bir tür kamlık olarak ifade edilmiştir. Bu taşa, aynı zamanda, Yağmur boncuğu da dendiği olmuştur. Aynı taşın insanları şimşek ve yıldırımlara karşı kuruduğuna inanılmıştır. Doğru yanıt C’dir

Ağaç motifi olan kayın, Altaylarda Kam ayinlerinde, doğum, düğün ve bayramlarda önemli unsur olmuştur. Ataların hayatları bu ağaca bağlanırdı. Altay kamlarının inancına göre, insanlar yaratıldıkları zaman ilk kayın ağacından Umay Ana ile yere inmiştir. Doğru yanıt A’dır.

Mitlerde tanrı ve yarı tanrı unsurları görev alır. Hesiodos’a göre, Grek kozmogonisinde her şeyden evvel kaos mevcut idi. Daha sonra, “Gaia” kişileştirilen kara parçasının yerini almıştır. Bundan sonra silsileler halinde, Eros (canlıların elini ayağını çözen, insanların akıllarını başından alan), Uranos vb. tanrıların yaratılması gerçekleşir. Doğru yanıt B’dir.

Anadolu’da yaygın olan “Alazlama” adeti, hastalıkların ateşle temizlenmesi amacını güden Kırgızlardaki “Alazlama”nın bir uzantısı olarak görülmektedir. Doğru yanıt D’dir.

Arapça kökenli olan din kelimesi “yol, hüküm, benimsemek, kabul etmek, ikrar etmek” anlamlarına gelmektedir.

Herbert Spencer, “Her şey bizim bilgimizin üstüne çıkan bir kudretin tezahürü” olarak ifade eder.

Din felsefesi din ile ilgili ilkelere akli ve tecrübi bilgilerden faydalanarak dinleri tahlil etmekle meşguldür.

Mitler konu bakımından âlemin yaradılışı, insanların yaradılışı, hayvanlar ve bitkilerin geçmişini sorgulamaktadır.

Destan derin geçmişe sahip devletlere ait hikayelerdir. Çünkü savaş yaşamayan, doğal afetlerle karşılaşmayan milletlerde destan unsuru bulunmaz. Destanlar bir kavmin yada ulusun yurt edinme ve kimlik kazanma mücadelesini ihtiva eder.

İlk Türk Müslüman dervişleri de zaman zaman kuş donuna girmişlerdir. Ahmet Yesevi turna donuna; Hacı Bektaş Veli güvercin donuna, Abdal Musa ise geyik donuna bürünmüşlerdir.

Masalların muhtevasında zaman ve mekan kavramına pek dikkat edilmemiştir. Zaman sınırlaması olmaksızın herhangi bir tarihte vuku bulması veya mekanın sınırları çok önem arz etmemektedir.
Öyle ki masallarda masalın meydana geldiği zaman ve mekan çok önemsenmemiştir.

Kutsal kelimesi Türk Dil Kurumu’nun yayımladığı Türkçe Sözlük’te “tapınılacak, yolunda can verilecek
mukaddes vaya karşı çıkılmaması gereken, Tanrıya adanmış olan, Tanrısal içerikli olan” şeklinde tarif edilmektedir.

Eski Türk idari sisteminde “kut” siyasi güç, iktidar, bereket, hayır demektir.

Eski Mısır’da ve Babil’de de Ateş kültü vardı. Bu medeniyetlerde de ateş iki önemli özellik arz ediyordu:
Cezalandırma ve temizleyicilik.