YUNAN-ROMA MİTOLOJİSİ

Mythos, söylenen, duyulan söz, çok tanrılı dinlerin tanrıları, kahramanların üzerine anlatılan efsane olarak tanımlanabilir.

Mythologia, kahramanların üzerine anlatılan  efsaneleri inceleyen bilim diye açıklanabilir.

Yunan mitolojisinde baş tanrılık özelliğini taşıyan Zeus yıldırım ve şimşeği simgeler.

Mitolojiler üç ana tema işlerler. Bunlar, yaradılış, türeyiş, tanrıların doğuşudur.

Yunan ve Roma mitolojilerinde tanrı betimlemesinin en önemli özelliği insan biçiminde gösterilmeleridir.

Yunan mitosunun yazıya geçirilmesi Homeros ve Hesiodos’la başlar, ancak daha sonra Homeros ve Hesiodos’un yarattıkları tanrı soylarına ve efsanelere eklemeler ve katkılar yapılır.

Yunan mitolojisi MÖ 700 yıllarında tam olarak gelişmiştir.

Yunan tanrıları hem görünüş hem de karakter olarak
insanlara benzer.

Yunan tanrılarının insanlardan farklı olan yönleri
ölümsüz olmaları ve özel besinlerle (ambrosia ve
nektar) beslenmeleridir.

Homeros’un MÖ 850 yılları civarında yaşadığı ve İzmirli olduğu en çok
kabul edilen bilgidir.

İliada Homeros’un Yunanca İlias adını taşıyan destanı, İlion ya da Troya olarak adlandırılan kentin destanıdır. Destanın konusu Homeros’un yaşadığı kabul edilen tarihten yaklaşık 400 yıl önce yapıldığı kabul edilen, Tunç Çağı’nın sonlarında Akhalar ile Troyalılar arasında geçen Troya savaşıdır. Ancak bu destanda savaşın çok kısa bir bölümü anlatılır. Savaş, Troya’lı Paris’in Miken Kralı Agamemnon’un kardeşi Sparta kralı Menelaos’un karısı Helene’ye aşık olup, onu Troya’ya kaçırması nedeniyle çıkmıştır.Bu olay üzerine Menelaos ve Agamemnon ile birlikte Akha ordusu Troya seferine çıkar. Savaş bir türlü sonuçlanmayınca Akhalılar tahta at hilesine başvururlar. Tahta at içinde Troya’ya giren Akha askerleri kenti talan edip, erkekleri öldürür, kadınları da esir alır. Bu destanda anlatılan mitolojik öyküdür.

Troya savaşının bugün kabul edilen gerçek
nedeni ise Anadolu’nun zengin maden yataklarının
olması ve ticaret açısından büyük öneme sahip olan
Boğazlara Akhalılar’ın sahip olmak istemeleridir.

İliada 24 bölüm ve yaklaşık 16.000 dizeden oluşur.
10 yıl süren Troya savaşının sadece 51 günlük bölümünü kapsamaktadır destan. Makedonya’lı Büyük
İskender’in İliada destanını yanından hiç ayırmadığı ve her zaman Akhilleus’a özendiği de bilinir.

Odysseia ise Ithake kralı Odysseus’un serüvenlerinin anlatıldığı bir destandır. Bu destan da 24 bölümden oluşur. Odysseus’un Troya’dan ülkesi İthake’ya dönüş yolculuğu anlatılır.

Grek mitolojisi hakkındaki ikinci büyük kaynak
MÖ 8. Yüzyılda yaşamış olan Hesiodos’tur. Hesiodos Ionialıdır. Günümüzdeki Foça (Phokaia)’nın kuzeydoğusundaki Kyme şehrinde doğmuştur. Babası tarım işleriyle uğraşan çiftçidir. Doğduğu şehirden Yunanistan’a, Boiotia’ya göç etmiştir.

İşler ve Günler (Erga Kai Homerai) ve Tanrıların Yaratılışı (Theogonia) adlı iki önemli yapıtı
vardır.

Homeros ile Hesiodos’u karşılaştırdığımızda birbirlerine benzemedikleri dikkatimizi çeker. Homeros
kaynak yapıtlarında bize adını bile vermezken Hesiodos her iki yapıtında da adını verir, kendinden söz
eder, akrabalarını, kentini belirtir, günlük yaşamla ilgili önemli bilgiler aktarır

MÖ 7. Yüzyılda Lesbos (Midilli) adasında yaşamış olan Sappho, Pindaros (MÖ 518-446), Kallimakhos (MÖ 310- 240) ve Theokritos (MÖ 3.yy. başları) Yunan mitoslarını işleyen Yunan şairleridir. MÖ 5. Yüzyılda yaşamış olan üç büyük tragedya yazarı Aiskylos, Sophokles ve Euripides ile komedya türünde yazan Aristophanes de mitolojik konuları ele almışlardır. Ayrıca Herodot ve Eflatun (Platon)’u da saymak gerekir. Teokritos’un çağdaşı olan Bion ve Moskhos (MS.3.yy.) Rhodoslu Apollonios mitologya ile ilgilenmişlerdir. MS 2. yy. da yaşamış olan Apuleius ve Lukianos’un mitoloji bakımından önemi büyüktür. Pausanias MS 2. yy da gezip gördüğü yerlerle ilgili öyküleri kentlerin kuruluş efsaneleriyle anlatmıştır.

Hesiodos’a göre evrenin başlangıcı karışıklık, belirsizlik ve sonsuz boşluk anlamına gelen Khaos’tu. Khaos’tan yerküre ya da Toprak (Gaia ya
da Ge) doğdu, Gaia Khaos’un aksine belirsiz bir boşluk olmayıp, biçimi vardı. Gaia yani Toprak / Yerküre üzerinde tanrılar, insanlar ve hayvanlar güvenle yürüyebilirlerdi. Gaia cinsel birleşme olmaksızın gökyüzünü (Ouranos), kendisini tümüyle kucaklayabilsin diye dağları ve en sonunda da denizi (Pontos) doğuran birincil varlıktır. Bu varlıkarı kendi kendine üreme yani Parthenogenesis yoluyla doğurmuştur.

Theogonia’da Musalara övgü bölümünden sonra asıl konu olan evrenin yaratılışına girilir. Burada üç öge ya da ilke sayılmaktadır. Khaos, Gaia ve Eros. Gaia için “Eurysternos” geniş göğüslü, engin
kucaklı, sağlam tabanlı denilmektedir. Eros içinse “tanrıların en güzeli, canlıların elini ayağını çözen sıfatları ile tanrı ve insanlarda görülen sevgi, aşk anlamı kullanılır. Eros birleştirici yetisiyle yaratılışa olanak tanıyan ve türün sürekliliğini sağlayan güçtür. Khaos’tan Nyx ve Erebos ilkeleri çıkar. Nyx yeryüzündeki geceyi, Erebos ise yer altı derinliklerinin yoğun sisini, karanlığını simgeler. Nyx’ten iki ışık ilkesi olan Aither (Esir) ve Hemera (Gündüz) doğar. Gaia ile Ouranos’un birliğinden canavar varlıklar ürerler. Bu canavarlar, evrensel dayanışmanın
gereklerine henüz boyun eğmemiş olan, yıkıcı ve yok edici doğal güçlerin temsilcileridir. Bu dev ve canavar türü yaratıklar, Titanlar, Kykloplar ve Hekatonkheir’lerdir.

Titanların doğuşuyla evrende Theogonia yani tanrıların doğuşu yer almıştır. Okeanos, Koios,
Krios, Iapetos, Hyperion ve Kronos erkek Titanlardır. Theia, Rheia, Themis, Mnemosyne, Phoibe ve Tethys ise dişi titanlardır.

Gaia, Ouranos’a üç Kyklops doğurmuştur. Alınlarının ortasında yuvarlak tek gözleri olan ve çok büyük fiziksel güce sahip olan bu varlıkların
adları: Brontes (Gök Gürültüsü),Steropes (Yıldırım) ve Arges (Şimşek)’tir. Gaia’nın en son doğurduğu üç varlık ise Hekatonkheirler ya da yüz kollulardır. Hekatonkheirler’in adları ise Kothos
(cezalandıran), Briareus (Güçlü) ve Gyes (Çok kollu- bacaklı) dır. Bunlar kibirli, sert hareketli ve öfkeli devlerdir. Yüz tane kolları ve elli başları vardır.

Toprak dediğimiz tanrısal varlığın ilk somut görünümü olan Gaia aynı zamanda yaşamı veren
ve alan Büyük Evrensel Anne’dir. Arkaik dönemde yaygın bir tapınım konusu olan Gaia sonraları
üretkenliğin ve yaşamın değerini kendi üzerlerinde daha iyi odaklaştıran başka dizi varlıkların gölgesinde kalmıştır

Titanlardan hem iğrenen hem de kendi iktidarı almalarından korkan Ouronos çocukları doğdukça onları yerin derinliklerine alıyordu. Bu duruma çok üzülen Gaia bu eziyetten kurtulmak için oğullarını korkutur. Gaia öfke ve hiddetle çocuklarını harekete geçirmeye razı etmek isterse de, onlar korkuya kapılırlar. Sadece son çocuk, cingöz, kafası karışık Kronos Gaia ile birlik olup tuzak kurmayı kabul eder. İkinci kuşak tanrısı Kronos, Gaia’dan aldığı tırpanla babası Ouranos’un üreme organını keser ve arkasındaki Aigaion Pelops’a (Ege Denizi) fırlatır

Kronos, Gaia’dan aldığı tırpanla babası Ouranos’un üreme organını keser ve arkasındaki Aigaion Pelops’a (Ege Denizi) fırlatır. Yaranın kanından gebe kalan Gaia Erinysleri (öc perileri), Fraksinus (Ağaç Perileri) ve Nympheleri (Su perilerini) ve Gigantları (Devleri) doğurur. Erinysler aileye ve toplumsal düzene karşı işlenen suçların öcünü almalarıyla tanınırlar. Fraksinuslar kahramanların doğuşuyla ilgili olarak karşımıza çıkarlar. Devler ne iri yapılı ve yenilmez güçte varlıklardır. Ouronos’un erkeklik uzvunun atıldığı denizdeki dalgaların köpüklerinden Aşk Tanrıçası Aphrodite doğmuştur. Tanrıların gerçek öyküsü, Ouranos’un böylece yenilmesinden sonra başlar. Yunan mitolojisinin ilk büyük adı olan Kronos dünyaya egemen olur. Gaia’nın karnında gömülü kalmaktan kurtardığı Titanlar onun egemenliği altında aralarında tanrısal çiftler oluştururlar.

Yunan mitolojisinin ilk büyük adı olan Kronos dünyaya egemen olur. Gaia’nın karnında gömülü kalmaktan kurtardığı Titanlar onun egemenliği altında aralarında tanrısal çiftler oluştururlar.
Tanrısal çiftler, 
• Okeanos – Tethys
• Koios – Phoibe
• Hyperion – Theia
• Krios – Eurybie
• Kronos – Rheia'dır.
Iapetos ile Themis ise farklı eşler seçmişlerdir. Themis kendinden sonraki kuşaktan Zeus ile evlenmiştir. Iapetos ise eş olarak Okeanos kızı Klymene’yi seçer.

Kronos ve Rheia’nın evliliğinden Zeus, Hades, Poseidon, Hestia, Hera ve Demeter olmak üzere 6 çoçuğu olmuştur.

Zeus Kykloplarla Hekatonkheir’leri Ouronos’un kapattığı yeraltından kurtarır, buna karşılık Kykloplar Zeus’a gök gürültüsü, şimşek ve yıldırımı bağışlar. Gök ateşi Zeus’a ölümsüzlerle ölümlüleri
buyruğu altına almasını sağlar. Ancak Zeus tüm yetkiyi ele geçirmek için Titanlarla da savaşmak zorundadır. Titanlar iki gruba ayrılmışlardı. Okeanos, Hyperion, Themis ve Mnemosyne Zeus’un yanında yer almışlardı. Teselya’nın Othrys ve Olympos adlı iki yüksek tepesinde süren ve adına Titanomachia denilen savaş on yıl sürmüştür. Zorlu bir mücadeleden sonra Titanlar yenilip zincire vuruldular ve Tartaros’a atıldılar. Tartaros’un bekçileri ise Zeus’a bağlı olan Kottos, Briareus ve Gyes idi. Dişi titanların (Metis ve Rheia’nın çabaları sonucunda) ise hiçbirisi cezalandırılmamıştır. Yunan mitolojisi içinde Zeus baş tanrıdır. Egemenliği sadece kendi gücüyle ama daha önceki tanrılardan da yardım alarak elde ettiği için Kronosoğlu saltanat gücünü görev ve onur dağıtımıyla gösterdi.

Olimpos'lu tanrı Artemis, vahşi doğa, avcılık, okçuluk, ay tanrıçasıdır. Özelliği iffet, simgesi de geyik, hilal, yay ve oktur.

Özelliği hiddet ve öfke olan Yunan tanrısı Poseidon'dur. Görevi deniz, simgesi de, trident ve attır.

Güneş ve ışık tanrısı Apollon'dur. Apollon'un özelliği güzel sanatlar, edebiyat ve kehanettir.

Babası Zeus'tur. Zeus onu doğuda Hermes'e emanet eder. Ergen olan Dionysos üzümü ve ondan nasıl faydalanılacağını keşfeder. Ama Hera onu delirtir. Tanrı delirmiş bir halde Mısırla Suriye arasında dolaşır. Asya kıyılarını aşıp Phrygia’ya ulaşır. Burada Tanrıça Kybele tarafından kabul edilir. Kybele onu arındırıp kendi kültü hakkında bilgilendirir. Dionysos delilikten kurtulup önce Trakya’ya, Hindistan’a gider ve sonra da Yunanistan’a geri döner. Dionysos tanrılarla Gigantlar savaşında da yer almıştır. Şarap ve ilham tanrısı olan Dionysos’un şerefine tantanalı geçit olayları düzenlenirdi. Bu geçit olaylarında bereket ve toprak cinleri maskelerle canlandırılarak yer alırdı. Bu tören alayları daha düzenli bir formda tiyatro (komedi, tragedya ve satirik dram) temsilcilerinin doğmasına yol açmıştır. Betimlemelerde Dionysos’un elinde çoğunlukla şarap kabı olan Kantharos Thrysos (sarmaşık sarılı, süslü uzun sopa) tutar.

Önceleri Romalılar hiçbir tanrıya tapmamışlardır. Ancak artan savaşlar ile birlikte tanrı inancı Roma’ya da gelmiştir. Romalılar genelde Yunanlıların Olympian tanrılarını kabul etmişlerdir.

Romalılar, Olimpos'lu tanrıların adlarını şu şekilde değiştirmişlerdir:

• Zeus – Jupiter
• Poseidon – Neptunus
• Hestia – Vesta
• Hera – Iuno (Juno)
• Ares – Mars
• Hephaistos – Vulcanus
• Aphrodite – Venus
• Hermes – Mercurius
• Artemis – Diana
• Hades – Pluton
• Dionysos – Bakkhos
• Demeter - Ceres
• Eros - Cupid
adlarını almıştır. Apollon ise adı değişmeden Roma mitolojisine geçen tek tanrı olma özelliğini taşımaktadır.

Zeus kült olarak Girit adasında ortaya çıkmıştır. Ancak en önemli kült merkezi Olympia’dadır.