MİTOLOJİ VE DİN - Deneme Sınavı - 14

Eski Türk inançları ile ilgili yapılan çalışmalarda bugün Kuzeydoğu Asya ve Orta Asya önemli bir konumdadır. Bu coğrafya ilk Türk yerleşmelerinin bulunduğu, günümüz Türklerinin ilk atalarının yaşadığı ve halen geleneksel eski Türk inançlarının
yaşatıldığı nadir bir bölgedir. Eski Türk dini hakkında en önemli kaynağın Hoytu Tamir yazıtları olduğu ve ilk defa bu yazıtlarda Tanrı’ya Iduk sıfatı verildiği yazılıdır. Doğru yanıt B şıkkıdır.

Eski Türklerde “doğa güçlerine inanma (tabiat kültü), atalar kültü ve Gök Tanrı kültü şeklinde temel inançlar bulunmaktadır. Tabiatta her birinin içinde gizli güçler, iyi ve kötü ruhlar, olduğuna inanılan, dağ-tepe, orman-ağaç, yer-su, taş-kaya vb. canlı ve cansız varlıkların bulunduğuna inanılıyordu. Bu inanma “tabiat kültü”nü oluşturuyordu.
Türk kültüründe ölmüş veya yaşlı büyüklere saygıyı esas alan “atalar kültü” geçmişten günümüze önemini korumaktadır. Ölmüş ataların ruhlarına kurban kesme ve yaşayan büyüklere hediyeler sunma bu inanmanın uygulamalarıdır. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Türklerde Kamlık inancının merkezinde yer alan, ruhlar ve insanlar arasında iletişim kurduğuna inanılan kişi “Kam” ismiyle tanınmaktadır. Kamlar; bir takım doğaüstü güçleri olduğuna inanılan “kâhin, büyücü, hekim, bilgiç” gibi başlıca kimlikleriyle
rol almış, kendilerine yardımcı ruhlar aracılığıyla kötü ve iyi ruhlarla görüşebilen ve insanların sorunlarına çare bulan kişi konumundadır. Doğru yanıt b şıkkıdır.

Eski Türklerin Gök Tengri ile Yağız Yir’e taptığı ve törenler yaptığı bilinir. “Yağız Yir” doyurup, besleme kabiliyetinden dolayı bir anlamda “Bereket Tanrısı” olarak kabul edilmektedir. Türk mitlerinde ve kam dualarında “Gök Tengri ve Yağız Yir” birlikte söylenmektedir. Orhun yazıtlarında bu ikili bir arada yazılıdır. Yer ve göğün arasında
“Orta dünya” yer almaktadır ki, bütün canlıların dünyası burasıdır. Doğru yanıt A şıkkıdır.

Türk kültüründe “Atalar Kültü” ile de ilişkili,dağlarda yaşayan, hayvanları koruyan ve onlarınvçoğalmasını sağlayan, kızıdırıldığında ise hayvanlaravzarar veren bir ruhtur.Kayberen için Kazak Türklerindeki göze görünmeyen varlık olarak “kayıp
iren” sözcüğünün kullanılmasının Anadolu Türklerindeki “kayıp erenler” sözcüğü ile eş olduğu düşünülür. Doğru yanıt D şıkkıdır.

Ögel, “Türk Mitolojisi” adlı eserinde Evrenin-dünyanın yaratılışı ile ilgili N Gorohov tarafından Yakut Türkleri arasından derlenmiş Er-Sogotoh Destanı adıyla yarı mit yarı destan bir metin aktarmaktadır. Bu metinde gök, yer ve insanın (erkek-dişi) yaratılışına dair bilgiler vermektedir. “Er-Sogotoh” isimli insanın atası olarak kabul edilen bir varlık etrafında geçen olayların anlatımıdır. Doğru yanıt D şıkkıdır.

Anadolu Selçuklu sultanlarının bastırdıkları sikkelerde ve yaptırdıkları mimari
eserlerde sembolik arslan-güneş resimleri görülmektedir. Doğru yanıt B şıkkıdır.

Ülgen: Altay Türklerinin mitlerinde Gök Tanrı’nın oğlu ve gökyüzünün hakimi, iyilik ve merhamet tanrısıdır. Ay ve güneşin arkasında ve yıldızların üstünde, göğün onaltıncı katında, Altındağ’da, altın kapılı bir sarayda, altın tahtta oturduğuna inanılan Ülgen gökteki varlıkların hakimidir. Onların yaratıcısı ve yöneticisidir. Yıldırımlar, şimşekler çaktırır, yağmurları yağdırır gökkuşağının yaratıcısıdır. Bolluk, bereket ve zenginliğin kaynağıdır.

Z. Gökalp’in aktardığı Kırgız Türkleri’nin “Kırk Kız” adlı bir mitinde ışıktan türemenin başka bir çeşidini görmekteyiz. Doğru yanıt E şıkkıdır.

Yakut Türkleri Tanrı’dan özellikle erkek çocuk isterlerse Ak Kama başvurular, Ak Kam, çocuğu olmayan kadınlara çocuk vermesi için koruyucu ruhlardan Ayıısıt-Umay’a dua eder, kurban sunardı. Kadın hamile kalıp çocuk doğurduğunda Ayıısıt-Umay gökteki süt gölünden su ve süt getirerek çocuğun boğazına ruh ve can olarak bir damla döker ve böylece hayat bulur. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Kayra Han: Türk mitolojisinde Gök Tanrı’ya verilen isimlerden biri olarak görmekteyiz. Altay Türklerine göre en büyük tanrıdır. Evrenden önce var olan, dünyanın yaratılışını ve sonunu belirleyen tanrıdır. Ülgen, Mergen ve Kızagan adlarında üç oğlu vardır. Bu oğulları aslında Tanrı’nın “iyilik-merhamet, öfke-intikam, bilgelik- hikmet” sıfatlarının karşılıklarıdır. Kötülüğün sembolü olarak görülen “Erlik-Şeytan”ı da O
yaratmıştır.

Türk kültüründe en çok karşılaşılan hayvan olarak kurt “Türeyiş destanı”nda ve diğer türeyişlerde hayvan ata olarak görünmektedir. Genellikle Kök Böri-Gök Kurt-Bozkurt, Türk mitolojisinin sembol hayvanı olarak yeri geldiğinde hayvancılıkla geçinen Türk boylarının korkulu rüyasıdır. İslamiyet öncesi Türklerde “yol gösterici, rehber, kurtuluşa
erdiren” iyi rollerin sahibidir. Doğru yanıt B şıkkıdır.

Ürüng Ayıı Toyon: Türk mitolojisinde “Gökyüzü Tanrısı” olarak geçmektedir. Dünyanın ana kutu’dur. Bütün ana kutlar ondan yaratılmıştır. Ayığ Han olarak da bilinir. İlk insanı, güneşi, ayı, yıldızları, yeri, dağları, hayvanları O yaratmıştır. Göğün katlarındaki Tanrılar da onun çocuklarıdır. Bunlar Ürüng Ayıı’nın görünüş değiştirmiş şekilleridir. Dokuzuncu katta O görünür. İnsanlara yeteneklerini O verir. Tabiatın bereketli oluşunu, hayvanların çoğalmasını o sağlar. Bu özellikleriyle Ürüng Ayıı Türk mitolojisindeki Gök Tanrı’nın kendisidir.