MİTOLOJİ VE DİN - Deneme Sınavı - 13

Eski Türk inançları ile ilgili yapılan çalışmalarda bugün Kuzeydoğu Asya ve Orta Asya önemli bir konumdadır. Bu coğrafya ilk Türk yerleşmelerinin bulunduğu, günümüz Türklerinin ilk atalarının yaşadığı ve halen geleneksel eski Türk inançlarının yaşatıldığı nadir bir bölgedir. Eski Türk dini hakkında en önemli kaynağın Hoytu Tamir yazıtları olduğu ve ilk defa bu yazıtlarda Tanrı’ya Iduk sıfatı verildiği yazılıdır.

Altay, Hakas, Tuva, Kazak, Kırgız, Teleut, Şor ve diğer Türklerin yaşadığı bu bölgeye Çarlık Rusya’sının kontrolüne girmesi sonrasında çeşitli misyonerlerle beraber Türk kültürünü araştıran bilim adamları da gelmiştir. 1890’ lı yıllarda ilk bilimsel araştırmalar W. Radloff, A.V. Anohin, V. İ. Verbitsky, G. V. Ksenefontov gibi araştırmacılar tarafından
yapılmıştır.

İlkel kabilelerde görülen Totemcilik, genel mahiyeti bakımından Türkler arasında görülmemektedir.

Ürüng Ayıı Toyon Türk mitolojisinde “Gökyüzü Tanrısı” olarak geçmektedir. Dünyanın ana kutu’dur. Bütün ana kutlar ondan yaratılmıştır. Ayığ Han olarak da bilinir.

Ülgen Altay Türklerinin mitlerinde Gök Tanrı’nın oğlu ve gökyüzünün hakimi, iyilik ve merhamet tanrısıdır.

Kayberen Türk kültüründe “Atalar Kültü” ile de ilişkili, dağlarda yaşayan, hayvanları koruyan ve onların çoğalmasını sağlayan, kızıdırıldığında ise hayvanlara zarar veren bir ruhtur.

Türk mitolojisinde yer alan belli başlı Kötü Ruhlar-Abaası arasında Erlik ve Al Bastı gelmektedir.

Eski Türk inançlarında yıldızlar ışık gelmesi için dünyanın pencereleri olduğu, Kutup Yıldızı’nın da gök çadırını orta direk gibi tutan “göğün direği-güneş direği” olduğuna inanılırdı.

Eski Türkçe’de “Yaruk” olarak geçen “Işık” Tanrı’nın sıfatıdır.

Türk kültüründe ışık, ağaç ve kurt’tan olağanüstü bir şekilde çoğalmaya yönelik türeyişler çeşitli mit ve destanlarda konu olarak işlenmektedir. Nuh Tufanı’ndan sonra, Hz. Nuh’un üç oğlundan biri olan “Yafes” Türklerin atası olarak kabul edilmektedir. Yafes’in oğullarından birinin adının “Türk” olduğu menkıbe olarak anlatılır.

Kartal Bütün kültürlerde “göklerin hakimi” olarak kabul edilen kartal, Türk kültüründe bu özelliğinin yanı sıra Gök Tanrı’nın sembolü olarak kabul edilirdi.

Geyik yol gösterici olmaktan çok insanları tuzağa düşüren hayvan rolündedir.

Umay Ana-Ayıısıt-Ayzıt Hatun: Altay Türklerinde “Umay- Umay Ana”, Yakut Türklerinde “Ayıısıt-Ayzıt Hatun”, “doğum Tanrıçası”, “aile, evlilik ve neslin devamının koruyucu tanrısı” olarak bilinen kutsal ruhlardandır. Tanrıça olarak tanımlanması daha sonraki dönemlerin çoklu tanrı kültürleriyle ilişkilendirilmesindendir. Çocuğu olmayanlara çocuk vermesi için dua edilen, bulutlara telkinde bulunan, güzelliğin sembolü olan bir ruhtur. Bu ruha özel tören yapılır. Bu törene “Ayıısıt töreni” denir.

Eski Türk dini hak- kında en önemli kaynağın Hoytu Tamir yazıtları olduğu ve ilk defa bu yazıtlarda Tanrı’ya Iduk sıfatı verildiği yazılıdır. Doğru yanıt B'dir.

Türk kültüründe ölmüş veya yaşlı büyüklere saygıyı esas alan “atalar kültü” geçmişten günümüze önemini korumaktadır. Doğru yanıt C'dir.

Yayık: Türk mitolojisinde, aracı ruh olarak kabul edilen bu ruh Ülgen’in bir parçası sayılmaktadır. İnsanları kötülüklerden koruması ve tüm canlılara hayat vermesi için Ülgen tarafından yeryüzüne gönderilmiş olup insanların arasında yaşadığına inanılmaktadır. O, dualarla yüceltilen, insanlar ile Ülgen arasında aracılık yapan bir ruhtur. Yayık olmadan kamların göklere çıkamayacaklarına inanılır.

Eski Türk lehçe ve ağızlarından “Yakutça’da Tangara”, “Kumandince’de Tengere,Tegre, Tegri”, “Karaimce’de Tangrı, Tan ri”, “Çuvaşca’da Tura”, “Kırgızca’da Tengir”, Karaçay-Balkar’da Teyri”, Tatarlar’da Tere, Tegre”, Hakasça’da Tigir”, Azerbaycan Türkçesi’nde Tanrı, Tarı”, Yakutlar’da Tangara ve Ayıı” şeklinde geçmektedir. Doğru yanıt A'dır.

Türk mitolojisinde, aracı ruh olarak kabul edilen Yayık, Ülgen’in bir parçası sayılmaktadır. İnsanları kötülüklerden koruması ve tüm canlıla- ra hayat vermesi için Ülgen tarafından yeryüzüne gönderilmiş olup insanların arasında yaşadığına inanılmaktadır.

Erlik ismine ilk olarak Altay Türklerinin W. Radloff’un derlediği yaratılış mitinde, Tanrı’nın yanında ona arkadaşlık ve yardım ederken rastlı- yoruz. Ancak daha sonra hırs ve ihtirasına yenik düşerek kötülüğün sembolü haline gelir. Tanrı’yla pazarlık yaparak yeryüzünde kötü ruhlu insanların kendisinin olmasını ister. Doğru yanıt E'dir.

Suyla: Altay Türklerinin mitlerinde güneşin ve ayın kırıntılarından yaratıldığına inanılan ve Ülgen’in hizmetinde bulunan ruhlardan biridir. Gökte yaşadığına ve yeryüzündeki insanların koruyucusu olduğuna inanılmaktadır. Bu ruhun otuz günlük uzaklıkta olanları görebilen at gözüne benzer gözleri bulunduğu, uzak görüşlülüğü ile insanların hayatında olabilecekleri önceden haber veren özellikleri bulunmaktadır.