MİTOLOJİ VE DİN - Deneme Sınavı - 2

Hedammu ve Ulli­kummi Şarkısı’nda Fırtına Tanrısı Teşup’un, krallık tahtına oturması konu edilmektedir. Efsanenin de­vamı, Ullikummi Şarkısı’nda Kumarbi’nin, Fırtına Tanrısı’na karşı bazı planlar kurduğu ile başlamak­tadır.

Fırtına Tanrısı’nın annesidir ve antlaşma metinlerinde sıkça görülen bu tanrıça mitolojide karanlık toprağın açılması ile yeraltından Fırtına Tanrısı’nın geri getirilmesi konusunda önemli bir rol oynar.

Sumer panteonunda An’ın yerini kısa zaman
içinde Enlil alarak baş tanrı olmuştur. Adının anlamı
“yeryüzünün beyi”dir. Tanrıların babası, yerin
ve göğün kralı, bütün ülkelerin kralı gibi unvanlara
sahipti.Sumer düşüncesine göre kralları tahta
çıkaran, ülkeye bolluk ve bereketi getiren Enlil’dir.
Onun kült şehri Nippur’dur. Bu şehirde bulunan
Ekur tapınağı ona aittir. Mezopotamya tarihinin
bütün devirlerinde Enlil şahıs adlarında geçmektedir.
Sumer ayinsel dualarda görülmektedir. Asur,
Babil, Uruk, Kullaba ve Elam’da tapınağı ve kültü
vardır. Acemhöyük’te bulunan I. Şamşi-Adad’ın
mührü üzerindeki ibarede kral kendisini tanrı Enlil
tarafından atanmış saymaktadır.

Dumuzi Sumerlerin çoban tanrısı olup, Eski Sumer
Çağı’na ait Şuruppak’tan ekonomik belgelerde, tanrı
listelerinde ve şahıs adlarında görülür. Sumer kral
listelerinde iki farklı Dumuzi bulunur. Birisi çoban
Dumuzi, Tufandan önceki Babtibira’nın kralıdır. Diğeri
ise balıkçı olarak Uruk’un ilk kralıdır.Uruk’tan
tapınak ilahilerinde ve kült belgelerinde geçer. III.
Ur Devri kralları Uruk’un dinî ve edebî geleneklerinin
tarafını tutarak kendilerini İnanna’nın kocası
rolünde Dumuzi ile eşimsemişlerdir.

Babilonya güneş tanrısı olup, çoğunlukla UTU logogamıyla yazılmaktadır.Sargon öncesi Akadca isimlerde
geçmektedir.Şamaş, daha sonra Kenanlılar ve Araplar tarafından tanrıça olarak kabul edilmiştir. Ancak,
Sumer güneş tanrısı UTU’nun etkisiyle erkek bir tanrıya dönüşmüştür.Akadlı Şamaş, adalet tanrısı
olarak önem kazanmıştır, göğün ve evrenin beyidir. Kült merkezi Sippar’dadır. Burası M.Ö. II. ve I. binyılda
önemli bir şehirdir. Akad güneş tanrısı Şamaş ile Sumerce UTU’nun eşimsenmesi oldukça eskidir.
Samice Şamaş bir tanrıçadır. Eski Sami şahıs adlarında kadın özelliği az geçer.

Sumer koruyucu tanrı veya demonu olup, arabulucu rolü oynamaktadır.Er Hanedan Devri Lagaş panteonundan tanınır.Bu tanrının kültü Eski Babil döneminde popülerdir.Silindir mühürler üzerinde tasvir edilmiştir.Bu tarihten itibaren Lamassu genelde kuvvet verici koruyucu bir terim olmuştur.Asur’da şedu ve Lamassu olarak bilinen tapınaklar ve saray
tören geçit yollarının yanında dev gibi insan başlı boğa veya aslanlar vardır.Bunların söz konusu binaları kötülüklerden koruduklarına inanılmaktadır.

Sumerlerin diğer kavimler gibi yazı öncesine ait olan ve kahramanlık çağı denilen dönemin olaylarını anlatan destanları vardır. Bu destanlar, asırlar sonrasında yazıya aktarılmıştır.Bu destanlardan iki adedi
Enmerkar isimli kahramanla ilgili olup, Enmerkar ve Aratta Ülkesi ile Enmerkar ve Ensukuşşiranna’dır.Diğer
ikisi Lugalbanda ve Enmerkar ile Lugalbanda ve Hurrum dağı’dır.Diğer Sumer destanları Gılgamış’ın
etrafında şekillenmiştir.Gılgamış’ın Ölümü, Gılgamış ve Kiş Kralı Agga, Gılgamış ve Yaşayanlar Ülkesi ile
Gılgamış, Enkidu ve Ölüler Diyarı’dır.

Sumerlerin iki yüzlü tanrısı Usumi, Kültepe’de
bulunan Anadolu grubundaki mühür baskılarının
tapınım sahnelerinde ve tanrı alaylarında, Bābilli
özelikleri ve Anadolu’da kazandığı yeni hususiyetleriyle
önemli bir yer tutmaktadır. Usumi, mühürlerde
genellikle dua eden kişiyi Ea’ya haber verirken
tasvir edilmiştir. Usumi’nin Anadolu grubu mühürleri
üzerinde domuza binmiş olarak görünmesi,
bu olayın MÖ 2.başlarında Anadolu’da vuku bulduğunu
göstermektedir. Usumi, Kültepe dışında
Konya Karahöyük’te yapılan kazılarda ortaya çıkarılan
mühürler üzerinde de görülmektedir.

İnanna/İştar Sumer tanrıçası olup, göğün hanımefendisi unvanı
vardır. Fara tanrı listelerinde An ve Enlil’den
sonra, Enki’den önce gelmektedir. Bu tanrıça daha
çok aşk ve savaşla ilgili gözükmektedir. III. binyılın
ortalarına ait Kiş kral yazıtlarında geçmektedir.
Nanna ay tanrısı olup, onun kızı tanrıça İnanna ve
oğlu güneş tanrısı UTU’dur.

Enki/ Ea
Sumer deniz ve okyanus tanrısıdır. Aynı zamanda
bilge tanrı olup, Enlil’in kararlarına uygun olarak
planları hazırlayıp yeryüzünü düzenleyen olarak
görülmüştür. Enki ve Dünya Düzeni mitinden
onun yaratıcı özelliklerini öğrenmekteyiz.
Bu tanrı adı, Sumerce É-a “suyun evi” dan
gelmektedir. Eski Babil’de, Eski Sumer ve Sargon
dönemlerine ait belgelerde Ea, Akadca şahıs adlarında
geçmektedir. III. Ur Devrinde kanıtlanmıştır.
Bābil ve Asur geleneğinde Ea’nın fonksiyonları
Enki ile aynıdır. O bir su tanrısı olup, yaratıcı ve bilge tanrıdır. Sami anlayışında serin su kaynakları
ile alakalı gözükmektedir.Mezopotamya’da
büyük tanrılar arasında geçmektedir.Orta ve Geç
Babil dönemlerinde Ea, Şamaş ve Marduk’tan
oluşan üçlünün bir parçasıdır.Akad destanlarında
Ea zor görevler üstlenmektedir. Adapa mitinde,
onun gerçek gücü belli değildir ve enuma eliş destanında
Marduk’tan daha kabiliyetli gözükmektedir.
Halep panteonunda Mezopotamya grubunda
Ninurta ve Nisaba ile beraber geçer.Geleneksel
Kuzey Suriye panteonunda, Emar, Ebla ve Mari
metinlerinde geçmektedir.

Mitoloji, mitler bilimi ve mitlerin sistemli bir şekilde toplanması demektir. Doğru Cevap A'dır.

Mit, çok tanrılı bir dinin tanrıları, doğal ve insani olaylar üzerine anlatılan öykü/efsane, mitoloji de bu efsanelerin bir araya getirilmesidir. Doğru Cevap C'dir.

Homeros günümüzde de mitolojik araştırmalar için önemli bir başvuru kaynağı olan İlyada'nın yazarıdır. Doğru Cevap A'dır.

Protagoras, devlet bilgisinin tanrı soylu belirli bir sınıfa ait değil, tüm vatandaşlarda bulunması gerektiğini belirterek, demokratik bir politika anlayışını dile getirmekte ve yeni dönemin siyasal, toplumsal anlayışını yansıtmaktadır. Görüldüğü gibi, bugünün demokratik toplum ideali bile kaynağını antik Yunan kültürüne kadar dayanmaktadır. Doğru Cevap C'dir.

Din etimolojik olarak, Arapça ‘usul, adet, tutulan yol, ve huy’ anlamına gelirken, eski Yunanca’da ‘korku ile karışık sevgi ve saygı’ anlamına gelmektedir. Doğru Cevap A'dır.

Mitolojiye göre insanlara ateşi veren ve insanların doğada varolmasını sağlayan kahraman Prometheus'dur. Doğru Cevap E'dir.

Homeros’un İlyada destanında aristokratik bir siyasal-toplumsal düşünüş savunulur. Doğru Cevap A'dır.

Mitsel inançlar, toplumlara aksiyoner ruh üfleyen bir simgeler organizasyonudur. Örneğin Türk tarihindeki “Ergenokon’dan Çıkış” efsanesi, kökenci bir var oluşun mitolojik ilham kaynağıdır. Doğru Cevap E'dir.

Doğa, insan ve toplumun denetlenemeyeceği ve değiştirilemeyeceği görüşü, bir boyutuyla mitolojik düşünme biçimine temel olur. Bu bağlamda, örneğin insanın, doğanın ve toplumun değiştirilemeyeceği düşüncesine karşı, Orpheus’un, kurucusu olduğu söylenen mitik, mistik din anlayışı, reel dünyanın dışında var olduğu düşünülen farklı bir aleme vurgu yaparak, değişim arayışını temsil eder. Nitekim etkisini yüzyıllar boyu devam ettirir. Doğru Cevap D'dir.