MİTOLOJİ VE DİN - Deneme Sınavı - 19

Emile Durhhem'a göre din; “Din, sosyal bir olgudur.” Bu sosyal olguyu besleyen faktörlerden biri de tecrübedir. E. Durkheim, her ne kadar dinin kaynağını toplumda arıyorsa da dayandığı argümanlar büyük oranda totemizmden beslendiği görülmektedir.

Din ve vicdan hürriyeti insanın temel hak ve hürriyetleri arasında yer almaktadır. Bütün yönetim birimleri kişilerin dinini seçme ve onu yerine getirmede hakkını temin etmekle yükümlüdür. Bunun yapılmaması hem insan hakları sözleşmelerine aykırıdır, hem de hukuki bir ihlaldir.

Antik Çağ mitlerine ve düşünüşüne ait imgelere siyasi, sosyal, edebi, iktisadi, sanatsal vs. pek çok alanda rastlanılmaktadır.
Örneğin, aile ve cinsiyetle ilgili çözümlemelerde bulunuken Oidipus’dan, güçlü birinden bahsederken Herkül’den, kendini beğenmiş birisini görünce Narkissos’dan, güzellikle ilgili imgelerde Afrodit’ten söz edildiğini hemen herkes bilmektedir.

Logos, gerçeği nedenlere dayalı olarak açıklamak, sözü, insan
düşüncesinin ürünü olan kavramlar halinde ifade edilmesi demektir.

Mitik dünya görüşünü konu alan bilgi alanları: Theos, tanrı
bilgisi; Kozmos, evren bilgisi; Mythos, mit bilgisi;
Physis, doğa bilgisi; Bios, hayat bilgisi; Astron, yıldız
bilgisi; Geo, yer bilgisi; Antropos, insan bilgisidir

Protagoras, devlet bilgisinin tanrı soylu belirli bir sınıfa ait değil, tüm vatandaşlarda bulunması gerektiğini belirterek, demokratik bir politika
anlayışını dile getirmekte ve yeni dönemin siyasal, toplumsal anlayışını yansıtmaktadır.

Mitolojik düşünce,  ilk olarak, insanın hayatın içinde deneyimlediği olgu ve olaylar silsilesine göndermede bulunan benzetmelere ve analojiye dayanan bir düşünme biçimidir. Örneğin, ‘güneşin batması ile insan hayatının geçiciliği’ arasında kurulan ilgi analojiktir. Tümevarımcı ve tümdengelimci değildir.
Bu düşünüşte doğa güçleri canlı varlıklar(tanrılar), insan-doğa, insan-insan ilişkileri ve doğal-toplumsal olaylar onların düşünce ve eylemlerinin ürünü kabul
edilerek, mitlerle açıklanmaya çalışılır.

Bilimsel disiplinlere göre dinler, evrimci, pozitivist, hümanist dinler; animist, naturalist, totemist dinler; düalist ve monist dinler; Musevilik, Hristiyanlık ve İslamiyet ilahi dinler; Hinduizm, Budizm, Konfüçyanizm ve Taoizm Uzak Doğu dinleri olarak tasnif edilir. Başka bir tasnife göre, milli (Yahudilik) veya evrensel (İslam, Hristiyanlık) dinler şeklinde yapılmaktadır.

Agnostisizm: Bilinemezcilik

İlahi dinleri merkeze alan tasnife göre ise, tek tanrılı-tevhide dayalı-, çok tanrılı- putperest- veya hak ve batıl dinler olarak tasnif edilir. Bu tasnif her bir ilahi dinin kendi iman esaslarını, kutsal kitaplarını, peygamberlerin geliş sırasını merkeze alarak yaptığı bir bölümlemedir. Şüphesiz, bir inanç sistemi olarak her bir din kendi bakış açısına göre değerli ve anlamlıdır. Bu manada sadece ateizmi ve agnostisizmi(bilinemezcilik) dışta bırakacak olursak, her bir insanın var oluşuna ve hayatına anlam katan inanç bağlısına göre doğru bir dindir. Çağımız dünya değerleri içinde bir dine inanma ve bu inancın gereklerini yerine getirme, temel haklar ve özgürlükler içinde en temel değer olarak kabul edilmektedir. Bu bağlamda bütün dinlere saygılı olmak gerekmektedir. Çünkü bu haklar içinde bir dine inanmama hakkı da mevcuttur.

Alman filozofu Nietzsche, sadece imana dayalı dogmatik bir ahlaki kodu kabul etmenin yalnızca mantık dışılık değil, aynı zamanda insan potansiyelini sınırlamak olduğunu söylemektedir.

İyi bir hayat yaşamak için sunulan model davranışlar hakkında Yahudilikteki “on emir”, bu anlamda önemli bir örnek olarak zikredilebilir.

Mit, daha çok doğa ve doğaüstü varlıkların yaradılışını konu edinir. Yani, bir anlamda mit, yaradılışın öyküsüdür. Yaradılış ve doğa içindeki mücadele ve insanlığın kazandığı deneyimler olarak görülmektedir.

Mitlerin konularını tabiat ve âlem oluşturmaktadır. Sümer mitolojisinde evren-doğum (kozmogoni) olayı üç aşamalı olarak; “evrenin menşei”, “evrenin düzene konması” ve “insanın yaratılması” şeklinde gerçekleşir.

Şıklar incelendiğinde mit, efsane, destan ve totemlerin tamamı geçmişten günümüze kadar bir şekilde nesilden nesile aktarılmışlardır.

Kut/Kud kökünden türemiş olup “temizlik” anlamına geldiği kabul edilir. Farsça Hüda kelimesinin dönüşmüş biçimi olduğu öne sürülse de aslı Türkçe “kut” (kutsallık, kutluluk) kökünden türemiştir. Eski Türk idari sisteminde “kut” siyasi güç, iktidar, bereket, hayır demektir. Bu güç hanedan üyelerine de Tanrı tarafından bahşedilmiştir. Babadan oğula kan yoluyla geçer.

Geçmişi Hunlar zamanına kadar geri götürülmektedir. Coğrafya olarak da Kuzey ve Orta Asya kavimlerinde izlerine rastlanmıştır. Öz itibariyle atalara saygının yerine getirilmesine dayanır ve yılda en az bir kere tören düzenlenerek ataların ruhları için kurban kesildiği kabul edilir. Eski devirlerden başlayarak günümüze kadar intikal eden atalar kültü, büyük oranda ataerkil aile yapısıyla etkisini sürdürmüştür. Hatta atalar kültünün en önemli ayrıntısı olarak ölüler eşyalarıyla birlikte defnedilmiştir.

Eski Türk inançlarında, yer gibi su da ıdık, yani kutsaldır. Bu kavramın içine bütün ırmaklar, göller, coşkun akan bütün sular ve pınarlar da dahil edilmektedir. Türkler suyu, kuvvet ve bereket kaynağı olarak kabul etmişlerdir. Bereket özelliği ile hayat kaynakları içinde yer aldığına inanılan su, çok sık söylenmese de toprak gibi ana (temel) olarak kabul edilmektedir. Yağmur şeklinde gökten nazil olması sebebiyle kutsallık ifade etmektedir.

Türklerde dağlar, Gök Tanrı’ya yakın olması ve bazen de ona ev sahipliği yapmasıyla kutsal mekanlar olarak kabul edilmiştir. Bu dağlar, evrenin merkezi olmaları sebebiyle kozmik işleve de sahip olmuşlardır. Ayrıca Türk mitolojisinde dağlar, etrafında yaşayan insanların koruyucusudur, onların vatan anlayışını şekillendiren en önemli tabiat unsurlarıdır.

Masalların kahramanları olağanüstü yaratıklardır. Abartı unsurlarının bol olduğu ifade biçimleridir. İçeriği büyük oranda hayali unsurlarla doludur.

Sosyoloji teorisyenlerden Emile Durkheim’e göre “Din, sosyal bir olgudur.” Bu sosyal olguyu besleyen faktörlerden biri de tecrübedir. E. Durkheim, her ne kadar dinin kaynağını toplumda arıyorsa da dayandığı argümanlar büyük oranda totemizmden beslendiği görülmektedir.