MİMARLİK TARİHİ

II. Dünya Savaşı’nın yarattığı yıkımlar 1950’lerin sonunda büyük ölçüde giderilebilmiştir. Ancak bu savaş döneminde, mimarlık tarihçilerinin modern mimarlığın başyapıtları olarak tanımladığı yapıların birçoğu yıkılmıştır. Bir döneme ilişkin hafızanın kaybedilmesine neden olabileceğinden dolayı bu yapıların kaybedilmiş olması, uluslararası ve ulusal ortamlarda tartışılmaya başlanmıştır. Bu konudaki ilk örnek, Le Corbusier’in 1929’da tasarladığı Paris yakınlarındaki Villa Savoye olmuştur. Enkaz haline gelmiş olan Villa Savoye’un tarihi anıt kapsamı içine alınarak, 1958-67 yılları arasında restore edilmiştir.

Hassa mimarlarının sorumlu olduğu onarım sürecinde yapılacaklar, onarım öncesi keşif ve raporların hazırlanması, keşif sonuçlarının mimarbaşı tarafından Divan’a sunulması, onarımın doğrudan yürütülmesi ya da teknik denetimin yapılması, onarım sonunda muhasebe ve inşaat defterlerinin ön denetiminin yapılması olarak sıralanabilir. II. Mahmud döneminde, bu süreci etkileyecek bir gelişme olmuştur: onarımdan sorumlu olan örgütler saray kurumu olmaktan çıkarılıp, yeni devlet örgütlenmesi içinde yer alacak biçimde ‘Ebniye-i Hassa Müdürlüğü’ oluşturulur.

Modern mimari mirasının ortaya çıkış sürecini anlayabilmek için, 18.yy’da Endüstri Devriminin dünyada yarattığı etkiyi anlamak gerekir. Endüstri devrimi, “teknolojinin, endüstriyel üretimin ve ulaşım olanaklarının gelişmesi ile birlikte birçok alanda (teknoloji, üretim, kültür, ekonomi, toplumun sosyal yapısı, sanat ve mimarlık) yaşanan köklü değişim” olarak tanımlanabilir. 1765 yılında James Watt tarafından bulunan buharlı makinelerin kullanımı, endüstrileşme sürecini başlatır. 1830’dan sonra yoğunlaşan demiryolları geçtikleri yerleri yeni endüstri bölgelerine dönüştürürler. Endüstriyel eylemlerin belirli yerlerde toplanması sonucu hızla gelişen yeni kentler kurulur. Bunun sonucunda bu kentlere doğru yoğun bir nüfus akımı yaşanır. Diğer yandan, tarımda makinelerin kullanılması, verimin artması ve bu alanda giderek daha az iş gücüne gereksinim duyulması, kırsal alanda kentlere doğru yaşanan hızlı ve yoğun göçün bir diğer nedeni olur. Rasyonel düşüncenin gelişmesi, dini pratik ile toplumsal vicdan, dini yaşam ile sivil yaşam arasındaki bağların zayıflamasına ve dini otoritenin sivil yaşam üzerindeki etkilerinin azalmasına yol açar. Bu hızlı ve devingen kentleşme hareketi, yeni yaşama uyum sağlayacak şekilde, dini yapılar dışında, yapı tiplerinin ve biçimlerinin ortaya çıkmasına neden olur. Bunun bir sonucu olarak, 1920’lerde Modern Hareket ile başlayan dönemin ürünleri, değişen tasarım anlayışları, yeni malzemeler, yeni teknolojiler ve yeni üretim sistemlerinin kullanıldığı, bir başka deyişle değişimin şekillendirdiği yapı ve yapı gruplarıdır.

Kuruluş amacı modern mirasıkorumak olan DOCOMOMO, bu mirasın kapsamını belirlerken “tarihi referansların olmadığı, süsleme ve dekorasyon yerine işleve, tekniğe ya da mekânsal şartlara dayalı modern tasarım ilkelerini barındıran ürünler” tanımını kullanmıştır. Modern mimari mirasının, Dünya Miras Listesi bağlamında değerlendirilmesi ise, “bir zaman aralığında”, “mimaride ve teknolojide gelişmeler”, “insanlığın yaratıcıdehasının başyapıtı olmak”, “mimari veya teknolojide, sanatta, şehir planlama veya peyzaj tasarımındaki gelişmeler”, “bir yapı tipinin seçkin bir örneği, mimarlık ve teknoloji topluluğu ya da peyzajın insanlık tarihinde önemli bir basamağı yansıtması” ölçütlerine göre yapılmaktadır. Bu kapsamda, modern mimari mirasın korunması için öne çıkan ölçütler, yenilik-eskilik çatışması, özgünlük kavramı, sanat ve estetik değeri olarak sıralanabilir.

1980’lerle birlikte, katı mimari kuralların çözülmeye başladığı, ‘bütünlük’ ve ‘melezlik’ gibi kavramların öne çıktığı ve çeşitliliğin vurgulanmaya başladığı izlenmektedir. Güner’e göre, bu söylemlerin, Türkiye’deki modern mimari algısı üzerinde etkili olmaya başlaması neredeyse 2000’li yılların başında gerçekleşmiştir. Buradaki en önemli etkenlerden biri 2002 yılında DOCOMOMO_Türkiye Ulusal Çalışma Grubu’nun, Türkiye’deki 20. yy mimari ürünlerinin kapsamlı bir envanterinin çıkarılması amacıyla kurulmuş olmasıdır.

Madran’a (2010) göre kültür varlığı tanımı, zaman, nitelik ve mekan (özgünlük) olmak üzere üç boyut içermektedir. Buna göre doğru cevap E'dir.

Kültür varlıklarının, sözü geçen kültürel, fiziksel ve sosyal değerleri kapsamında yeralan geleneksel olma, tarihsellik, anıtsallık, sembol olma, tinsel ve etkisel değerlerinin yanısıra mimari, otantiklik, özgünlük, estetik ve sanat değerleri, çok katmanlılık ve belge değerleri ile yaşamlarını
sürdürmeleri için alınan her türlü önlem “koruma eylemi”ne girer. Bu ifadeye göre doğru cevap D'dir.

Kültür varlıklarının, sözü geçen kültürel, fiziksel ve sosyal değerleri kapsamında yeralan geleneksel olma, tarihsellik, anıtsallık, sembol olma, tinsel ve etkisel değerlerinin yanısıra mimari, otantiklik, özgünlük, estetik ve sanat değerleri, çok katmanlılık ve belge değerleri ile yaşamlarını
sürdürmeleri için alınan her türlü önlem “koruma eylemi”ne girer. Buna göre doğru cevap A'dır.

UNESCO, belirlediği ölçütlere uyan ve “kültür mirası” niteliklerini taşıyan doğal ve tarihi yapı/alanları güncellediği “Dünya Miras Liste”sinde yayımlamaktadır. Buna göre doğru cevap A'dır.

Klasik koruma anlayışındaki bir kısım değer ise, modern mimari mirasının korunması sürecinde ağırlını yitirmiştir. Kuruluş amacı modern mirası korumak olan DOCOMOMO, bu mirasın kapsamını belirlerken “tarihi referansların olmadığı, süsleme ve dekorasyon yerine işleve, tekniğe ya da mekânsal şartlara dayalı modern tasarım ilkelerini barındıran ürünler” tanımını kullanmıştır. Buna göre doğru cevap D'dir.

Tarihi kentlerdeki özel mimari örneklerin ve başyapıtların korunmasına dikkat çekmek amacıyla, 1975 yılı, Avrupa Mimari Miras yılı olarak ilan edilmiştir. Buna göre doğru cevap B'dir.

Kültür varlığı terimi, 1954 yılında, silahlı bir saldırıya karşı kültür varlığının korunması anlaşmasında (Convention for the Protection of Cultural Property in the Event of Armed Conflict) ortaya atılmıştır. Buna göre doğru cevap A'dır.

Modern mimari mirasının, Dünya Miras Listesi bağlamında
değerlendirilmesi ise, “bir zaman aralığında”, “mimaride ve teknolojide gelişmeler”, “insanlığın yaratıcı
dehasının başyapıtı olmak”, “mimari veya teknolojide, sanatta, şehir planlama veya peyzaj tasarımındaki
gelişmeler”, “bir yapı tipinin seçkin bir örneği, mimarlık ve teknoloji topluluğu ya da peyzajın insanlık
tarihinde önemli bir basamağı yansıtması” (Omay Polat, 2008) ölçütlerine göre yapılmaktadır. Buna göre doğru cevap E'dir.

Modern mimari mirasın korunması için öne çıkan ölçütler, yenilik-eskilik çatışması, özgünlük kavramı, sanat ve estetik değeri olarak sıralanabilir.Buna göre doğru cevap E'dir.

1951 yılında kurulan Gayri Menkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu (GEAYYK), hem ilke koyan
hem de uygulamaya yönelik karar alan ve yasayla oluşturulmuş ilk kurum olması bakımından,
cumhuriyet döneminde mimari koruma yaklaşımları açısından önemli bir eşik oluşturmaktadır. Buna göre doğru cevap A'dır.