MİMARLİK TARİHİ

1975 yılında Amsterdam Deklarasyonunda (Avrupa Mimari Mirası Kartası) “Bütünleşik Koruma” (Integrated Conservation) kavramına açılımlar getirilerek, koruma politikalarının yasal, finansal, teknik ve yönetsel açılardan desteklenmesi gereğine vurgu yapılmış; çevreyi etkileyecek kararların oluşturulmasında, halkın bir paydaş olduğu belirtilmiştir.

II. Dünya Savaşı sonrasında, tarihi merkezleri harap olmuş Avrupa’da, yeniden düzenleme, yeniden inşa etme ve yeni gelişim hareketleri başlar. Mimaride ve kent planlamada ‘modern hareket’ teorisini ortaya çıkar (Rodwell, 2007: 5).

Tarihi kentlerdeki özel mimari örneklerin ve başyapıtların korunmasına dikkat çekmek amacıyla, 1975 yılı, Avrupa Mimari Miras yılı olarak ilan edilmiştir.

Jencks, modernizmin etkisinin sona erişini, Pruitt-Igoe konut kompleksinin dinamitle yıkılmasıyla (Missouri, 1972) tarihlendirmektedir.

Modern mimari mirasının, Dünya Miras Listesi bağlamında değerlendirilmesi ise, “bir zaman aralığında”, “mimaride ve teknolojide gelişmeler”, “insanlığın yaratıcı dehasının başyapıtı olmak”, “mimari veya teknolojide, sanatta, şehir planlama veya peyzaj tasarımındaki gelişmeler”, “bir yapı tipinin seçkin bir örneği, mimarlık ve teknoloji topluluğu ya da peyzajın insanlık tarihinde önemli bir basamağı yansıtması” (Omay Polat, 2008) ölçütlerine göre yapılmaktadır.

Toplum tarafından bir gereksinmesini karşılamak üzere kullanılıyor olmak, işlevsel değerin temelini oluşturur ve son dönem yapılarında (toplum halen aynı gereksinmeleri duyduğu için) kaybolmayan değerlerden bir tanesidir. Hemen her dönem gibi, çağdaş akımların ürünlerinin de işlevsel ve ekonomik değeri vardır. Özellikle özgün işlevini günümüzde de sürdürebilen yapılar “süreklilik” değerinin önemli temsilcileri olmaktadır. 20. yy mimari ürünlerinin bu bağlamda üst düzeyde süreklilik değeri taşıdığı tartışmasızdır (Madran, 2006).

Bauhaus binası, 1974 yılında Doğu Almanya’nın Önemli Anıtlar Listesi’ne, 1996 yılında ise UNESCO’nun Dünya Kültür Mirası Listesi’ne girmiştir.

1951 yılında kurulan Gayri Menkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu (GEAYYK), hem ilke koyan hem de uygulamaya yönelik karar alan ve yasayla oluşturulmuş ilk kurum olması bakımından, cumhuriyet döneminde mimari koruma yaklaşımları açısından önemli bir eşik oluşturmaktadır.

2002 yılında DOCOMOMO_Türkiye Ulusal Çalışma Grubu, Türkiye’deki 20. yy mimari ürünlerinin kapsamlı bir envanterinin çıkarılması amacıyla kurulmuştur.

UNESCO  Dünya Miras Listesini  belirleyen kuruluştur.

Kültürel miras olarak kabul edilen ‘kültür varlığı,’ 2863 sayılı ‘Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yasası’nın 3. Maddesinde, “tarih öncesi ve tarihi devirlere ait bilim, kültür, din ve güzel sanatlarla ilgili bulunan veya tarih öncesi ya da tarihi devirlerde sosyal yaşama konu olmuş bilimsel ve kültürel açıdan özgün değer taşıyan yer üstünde, yeraltında veya su altındaki bütün taşınır ve taşınmaz varlıklardır” biçiminde tanımlanmıştır. Doğru yanıt C’dir.

Burra Tüzüğü, “tarihi bir yerin çevresinde, onunla ilgili alanlar ve nesneler onun kültürel değerine değer katıyorsa korunmalıdır” uyarısı yapmaktadır. Doğru yanıt A’dır.

Kültürel değerlilik, o yerin kendi içinde bulunan belli başlı bölümlerinde, objelerinde, tarihi kanıtlarında, o yerin kurulmasında ve kullanılmasında saklıdır. Kültürel önem, kültürel miras değeriyle eş anlamlıdır. Bir yerin tarihsel dokusu etrafındaki alanları da kapsamaktadır ve bu alanlar da söz konusu yerin taşıdığı önemi oluşturur. Kültürel doku ise, o yerin fiziksel özellikleri, sabit yapıları, parçaları ve çeşitli objelerinin bütününe denir. Doğru yanıt D’dir.

Tarihi kentlerdeki özel mimari örneklerin ve başyapıtların korunmasına dikkat çekmek amacıyla, 1975 yılı, Avrupa Mimari Miras yılı olarak ilan edilmiştir. Bu tarih aynı zamanda, II. Dünya savaşı yıkımlarının telafi edilmesi için bir dönüm noktası olur. Doğru yanıt E’dir.

Kuruluş amacı modern mirası korumak olan DOCOMOMO, bu mirasın kapsamını belirlerken “tarihi referansların olmadığı, süsleme ve dekorasyon yerine işleve, tekniğe ya da mekânsal şartlara dayalı modern tasarım ilkelerini barındıran ürünler” tanımını kullanmıştır. Doğru yanıt E’dir.

Tarihselliğin önemli olduğu 19. yy koruma anlayışında yapının yaşıyla ilişkilendirilen eskilik değeri, özellikle malzemenin eskiliği vurgulanmıştır. Doğru yanıt B’dir.

Modern mimari ürünleri, toplumun sosyal, ekonomik ve kültürel yaşamını mekâna yansıtması nedeniyle taşıdığı ‘belge değeri’ne sahiptir. Tasarlandıkları dönemin ve onu tasarlayan mimarın içinde yaşadığı toplumun anlayış, gereksinme ve ilişkilerinin somut göstergeleri olarak ait oldukları dönemin “ resmini ” veren belgelerdir. Doğru yanıt A’dır.

II. Dünya Savaşı’nın yarattığı yıkımlar 1950’lerin sonunda büyük ölçüde giderilebilmiştir. Ancak bu savaş döneminde, mimarlık tarihçilerinin modern mimarlığın başyapıtları olarak tanımladığı yapıların birçoğu yıkılmıştır. Bir döneme ilişkin hafızanın kaybedilmesine neden olabileceğinden dolayı bu yapıların kaybedilmiş olması, uluslararası ve ulusal ortamlarda tartışılmaya başlanmıştır. Bu konudaki ilk örnek, Le Corbusier’in 1929’da tasarladığı Paris yakınlarındaki Villa Savoye olmuştur. Enkaz haline gelmiş olan Villa Savoye’un tarihi anıt kapsamı içine alınarak, 1958-67 yılları arasında restore edilmiştir. Doğru yanıt A’dır.

19. yy, özellikle siyaset ve hukuk alanındaki modernleşmenin mücadeleleriyle geçmiştir. Bu dönem öncesindeki koruma bilincinin oldukça düşük olması ve toplumun ya da devletin hangi mimari değerlerine sahip çıktığına iyi bir örnek olarak, II. Mahmud döneminde, yeniçeriliğin kaldırılması sonucunda, Bektaşi tekkelerinin 60 yıldan daha yeni olanları yıktırılmış, kalanların bir bölümü cami, mescit okul olarak kullanılmış, geri kalanlar gelirleri ile okul yaptırılmak üzere satılması verilebilir.  Doğru yanıt D’dir.

Koruma mevzuatımızda, bir taşınmazın korunması için “eski” olma koşulu 1983 yılında 2863 sayılı Kültür ve Tabiat varlıklarını Koruma Kanunu ile kalkmıştır. Doğru yanıt C’dir.