MİMARLİK TARİHİ

“Düz damlı “kübik” taş mimari: Ege ve Akdeniz bölgesinde”

“Göçebelerin yerleşik düzene geçişi, genellikle eski kentlerin çevresinde olmuştur ve neredeyse kırsal, tarımsal denebilecek bir ortamda yalın bir mimari oluşturmuşlardır (Kuban, 1996: 4). Yerleşik düzene geçişin tarım ekonomisini getirmiş olması, evin özellikle zemin kat kurgusunu etkilemiştir. Evin kapalı ve açık mekânları arasında doğrudan bir ilişkiyi gerektiren tarımsal yaşam, alt katın bölümlerini belirlemiştir (Kuban, 2007: 486). Bu katta depolar, kiler, ahır, samanlık ve avluda, varsa mutfak, hamam, fırın ve helalar bulunmaktadır. Bahçe ya da avlu, evin günlük yaşantısının uzantısı olarak içinde su ögesi, ağacı, sebzesi, çiçeği olan bir açık mekân olarak kullanılmıştır (Kuban, 1982: 198,200).”

“ Sıra evler: … İstanbul’da Kumkapı, Kuzguncuk, Balat gibi semtlerde bu tip konutların örnekleri görülmektedir (Yücel, 1996: 309). Padişah Abdülaziz tarafından saray çalışanları için 1870’te yaptırılan ve mimar Sarkis Balyan tarafından tasarlanan Beşiktaş’taki Akaretler, bu türün ilk örnekleridir.”

“ 1918’deki büyük İstanbul yangınından sonra yaptırılan Laleli’deki

Harikzedegân (Tayyare) Apartmanları, İstanbul’un betonarme iskelet sistemiyle inşa edilen ilk binaları ve apartman tipindeki ilk toplu konutlarıdır. Mimar Kemalettin Bey tarafından 1921’de tasarlanan kompleks, orta avlulu dört bloktan oluşmaktadır ve 124 konut ile 25 dükkan bulunmaktadır (Sey, 2007: 160). Osmanlı Baroğunu referans alarak Birinci Ulusal Mimarlık anlayışıyla tasarlanmıştır.”

“Böylece, özellik kazanmamış odalardan oluşan konut planı, 1930’lu yılların başlarında hızla, özellik ve işlevine göre biçimlenmiş ve ölçülendirilmiş mekânlardan oluşan konut planlarına dönüşmeye doğru yönelmiştir. Döneme ait belgelerde, ilk yılların planlarında mekânlar yalnızca “oda” olarak adlandırılırken, 30’lardan sonraki planlarda “salon”, “yatak odası” vb. özelleştirmeler yapıldığı görülmektedir (Batur, 1984: 1388)”

“Ankara başkent ilan edildiğinde Birinci Ulusal Mimarlık Akımı egemen mimari üsluptur. 1927’ye kadar, sadece büyük ölçekli kamu yapıları değil, konutlar da yeni Cumhuriyet’in ilk binaları olarak bu üslupta tasarlanmıştır (Tekeli, 2007: 19). Bu anlayışta tasarlanan konutlar, planlamada Batı biçimlenmesi göstermesine karşın, cephelerinde Osmanlı mimarlık ve sanat ögeleriyle bezenmişlerdir. Asimetrik planlama, özelleşmiş mekânlar, orta hole açılan odalar, bodrum üzerinde yükseltilmiş zemin kat, mekânların dışa taşırılarak düzenlenmesi, kule görünümü verilmiş köşe mekânlar, geniş saçaklar, cumbalar, payandalar, balkon, kemer kullanımı, dönemin konut mimarlığındaki belirgin özelliklerdir (Aslanoğlu, 2001: 305, 306).”

“Cumhuriyetin kurulmasıyla birlikte, politik, ekonomik ve toplumsal alandaki değişimler, konut tasarımlarında da etkilerini göstermiştir. Bu değişimler, Türkiye’de dönemlere göre farklılaşan mimari anlayışlarla da bütünleşerek konutun ülkede kendine özgü bir gelişim göstermesine neden olmuştur. 1923-1938 arası olarak tanımlanan erken Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında, Osmanlı’nın son döneminde hakim olan Birinci Ulusal Mimarlık Akımı geçerli iken, 1927’den 1930’ların sonuna kadar Türkiye’nin ilk modern mimarlık dönemi yaşanmıştır. Daha sonra İkinci Ulusal Mimarlık Akımı egemen mimari üslup olmuş; 1950 sonrasında yeniden uluslararası anlayışın hâkim olduğu bir modern mimarlık dönemi ortaya çıkmıştır. 1960 sonrasında, birden çok yaklaşımın bir arada bulunduğu çoğulcu anlayış geçerli olmuştur. 1980 sonrası ise post-modern dönem olarak nitelenmektedir.”

“Yapsatçı üretim bitişik ve ayrık nizam olmak üzere iki şekilde gelişme göstermiştir. Bitişik nizamda oluşan cadde kenarı yapılaşmalar kat yüksekliğinde kesin bir sınırlama getirilemediği için Orta Avrupa kentlerindeki gibi bütünlüğü sağlayamamışlardır. Ayrık nizamda ise parsel büyüklüğünün aynı olduğu yerlerde birbirinin tekrarı olan tekdüze binalar, farklı olduğu yerlerde ise dokuda bir bütünlük oluşturamayan yoğun yerleşimler olmaktan öteye gidememişlerdir. Ayrık ve bitişik düzende inşa edilen yapsat apartman bölgeleri, arsa büyüklüklerine göre sınıflandırılabilecek birkaç planimetrik şemanın tekrarından oluşmaktadırlar. Bu şemalar herhangi bir tasarım ürünü olarak değil, müteahhitlerin yapım sürecinde belirledikleri ve genel kabul gören uygulamalar sonucunda ortaya çıkmışlardır. Genellikle orta sınıf için üretilen bu apartmanların tümü betonarme iskelet ve geleneksel tuğla duvar örgüsüyle yapılmış, ince inşaat donatısı ise piyasa koşullarına göre belirlenmiş malzemeden üretilmiştir (Bilgin, 1996: 472- 490).”

“Türkiye’de toplu konutun gelişimi farklı yaklaşımlar ve politikalar göstermesi açısından çoğunlukla 1923-1950, 1950-1980 ve 1980 sonrası dönemleri olarak gruplandırılmaktadır. Cumhuriyetin ilk yıllarını kapsayan 1923-1950 dönemi konut yapımı açısından durgun olmakla birlikte ülke genelindeki ilk konut politikalarının oluşturulması ve ilk konut kooperatifinin kurulması bu döneme rastlamaktadır.”

“Yerel yönetimlerin hızlı kentleşmenin gerektirdiği ölçüde imarlı arsa üreterek topluma arz edemeyişi ve planlama süreçlerinin yetersizliği sonucu, tek parsel üzerinde tek mal sahibinin konut yapabilmesi kuralıyla bir araya gelince orta sınıfların konut sahibi olmasını olanaksız hale getirmiştir. Bu durumun, aşılması apartmanlaşma ve kat mülkiyetinin olanaklı kılınmasıyla sağlanmıştır. Bunun için, konut sahibi olmak isteyenleri bir araya getirebilecek bir mekanizma ve bir arsa üzerinde yapılacak apartmanın her katının ayrı ayrı sahip olunmasına olanak verecek bir yasal düzenleme gerekmiştir. Konut sahibi olmak isteyenleri bir araya getirerek, yüksek arsa fiyatlarının ödenmesine olanak sağlayan iki mekanizma ortaya çıkmıştır. Bunlardan birisi yapsat diye adlandırılan küçük girişimcilik modeli, diğeri konut kooperatifleri olmuştur. Her iki sunum biçiminin de işleyebilmesi için gerekli olan kat mülkiyetine izin veren düzenlemeler 1948'de Türkiye'nin gündemine girmiş, 1965 yılında çıkarılan Kat Mülkiyeti Kanunu ile apartmanlaşmanın önü açılmış olmuştur (Tekeli, 2008).”

Yaşam tarzı konutların biçimlenişinde  rol oynayan sosyo-kültürel faktörlerden birisidir.

Geleneksel Türk evi 17. yüzyıldan önce örneklerine rastlanmayan, ancak eski dönemlerde de kullanıldığı saptanmış olan bu konut geleneği, Osmanlı kültür sentezinin dünya konut tarihine sunduğu en önemli katkılardan birisidir.

Osmanlı kültür sentezi, Anadolu’nun Türkler gelmeden önceki kültürü, Türklerin göçebe kültürü ve İran ile İslam kültürlerinden oluşmakta idi.

Oda ve sofa geleneksel Türk konutlarının plan şemasını oluşturan en önemli  elemanlarındandır?

İç sofalı plan tipi, sofasız plan tipi, dış sofalı plan tip, orta sofalı plan tipleri Geleneksel Türk evlerini dört ana bölümleri arasında yer almaktadır.

Osmanlı döneminde Batılı yaşam tarzı ile ilk tanışma  18. Yüzyılda Lale Devri ile gerçekleşmiştir?

19. yüzyılda Tanzimat Fermanı’nın ilanıyla konut tiplerindeki değişiklikler ve yenilikler arasında sofa yer almaz.  

1923-1938 arası olarak tanımlanan erken Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında,  Osmanlı’nın son döneminde hakim olan Birinci Ulusal Mimarlık Akımı geçerlidir.

İkinci Dünya Savaşı sonrasında yaşanan hızlı kentleşme nedeniyle kentlerde buna paralel olarak yeterli imarlı arsa üretilememesi, arsa fiyatlarının hızla artırarak orta sınıfın konut edinme imkânını oldukça azalttığından konut ihtiyacının artmasıyla birlikte zaman içinde gecekondu ve yapsatçılık adında, iki yeni konut sunum biçimini ortaya çıkarmıştır.

Türkiye’de kentleşme ve göç hareketleri özellikle 1950’lerden sonra sonra hız kazanmıştır?