MİMARLİK TARİHİ

Ahşap iskeletli ev mimarisi: Doğu Karadeniz bölgesinde

Geleneksel Türk evi tanımlamasına Hımış yapı tekniğinde inşa edilmiş olan konut mimarisi girer.Bu teknikle yapılan evler diğer tiplerdeki gibi bir bölge ile sınırlı değildir.

İç sofalı plan tipi: Bu tipte sofanın iki yanı oda sıraları ile çevrilmiştir. Bu tipe “karnı-yarık” ismi de verilmektedir. Genellikle iki cephesi de pencerelidir. Bu tip daha çok şehir evi karakterini taşımaktadır.

Osmanlı döneminde Batılı yaşam tarzı ile ilk tanışma, 18. Yüzyılda Lale Devri ile gerçekleşmiştir.

1918’deki büyük İstanbul yangınından sonra yaptırılan Laleli’deki
Harikzedegân (Tayyare) Apartmanları, İstanbul’un betonarme iskelet sistemiyle inşa edilen ilk binaları ve apartman tipindeki ilk toplu konutlarıdır.

1923-1938 arası olarak tanımlanan erken Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında, Osmanlı’nın son döneminde hakim olan Birinci Ulusal Mimarlık Akımı geçerlidir.

Paul Bonatz’ın tasarladığı Saraçoğlu Mahallesi (Ankara, 1944-47) Savaş Yıllarında Konutlara (1939-1950) örnek verilebilir.

Levent Toplu Konut projesi, farklı gelir gruplarının karışımından oluşan müstakil evler, sıra evler ve çok katlı apartmanları birleştiren ilk proje olmuştur.

1980 yılından sonra çıkarılan imar affı yasaları ile gecekondunun yanı sıra öteki kaçak yapıların da affedilmesi politikası izlenmiştir.

Türkiye’de Gecekonduyu önlemek amacıyla ilk yasa 1948 yılında çıkarılarak, başkent Ankara’da gecekondu yapacak olanlara arsa temin edilmesi sağlanmıştır.

Kullanılan malzeme ise, bölgede kolayca elde edilebilen malzemeler olmuştur. Bu nedenle, iklimi birbirine yakın yörelerde dahi farklı malzemeler kullanılabilmiştir. Anadolu’da konut mimarisi bölgelere göre şu şekilde sınıflanabilir: 
• Taş konut mimarisi: Güneydoğu Anadolu’da, Orta Anadolu’nun özellikle Niğde ve Kayseri (eski Kapadokya) bölgesinde (kuzey Suriye ile ortak kültürün ifadesi) 
• Ahşap hatıllı taş mimari: Erzurum’dan başlayıp kuzeydoğu Anadolu’ya doğru (güney Kafkasya ve Dağıstan ile akraba)
• Ahşap iskeletli ev mimarisi: Doğu Karadeniz bölgesinde
• Düz damlı “kübik” taş mimari: Ege ve Akdeniz bölgesinde
• Kerpiç mimarisi: Orta Anadolu’nun daha çok köy ve küçük kentlerinde (kökü Yeni Taş Çağı’na kadar gider)
• Hımış yapı tekniğinde inşa edilmiş olan konut mimarisi: Anadolu’nun kıyıları ile orta yayla arasında bir ikinci çember gibi dolanan ve Sivas dolaylarından batıya ve İç Ege’den Toroslar’ın kuzey yamaçlarına kadar uzanan ve yer yer diğer bölgelerde ve Balkanlar’da görülen konut mimarisi.

Kullanılan malzeme ise, bölgede kolayca elde edilebilen malzemeler olmuştur. Bu nedenle, iklimi birbirine yakın yörelerde dahi farklı malzemeler kullanılabilmiştir. Anadolu’da konut mimarisi bölgelere göre şu şekilde sınıflanabilir: 
• Taş konut mimarisi: Güneydoğu Anadolu’da, Orta Anadolu’nun özellikle Niğde ve Kayseri (eski Kapadokya) bölgesinde (kuzey Suriye ile ortak kültürün ifadesi) 
• Ahşap hatıllı taş mimari: Erzurum’dan başlayıp kuzeydoğu Anadolu’ya doğru (güney Kafkasya ve Dağıstan ile akraba)
• Ahşap iskeletli ev mimarisi: Doğu Karadeniz bölgesinde
• Düz damlı “kübik” taş mimari: Ege ve Akdeniz bölgesinde
• Kerpiç mimarisi: Orta Anadolu’nun daha çok köy ve küçük kentlerinde (kökü Yeni Taş Çağı’na kadar gider)
• Hımış yapı tekniğinde inşa edilmiş olan konut mimarisi: Anadolu’nun kıyıları ile orta yayla arasında bir ikinci çember gibi dolanan ve Sivas dolaylarından batıya ve İç Ege’den Toroslar’ın kuzey yamaçlarına kadar uzanan ve yer yer diğer bölgelerde ve Balkanlar’da görülen konut mimarisi.

Kullanılan malzeme ise, bölgede kolayca elde edilebilen malzemeler olmuştur. Bu nedenle, iklimi birbirine yakın yörelerde dahi farklı malzemeler kullanılabilmiştir. Anadolu’da konut mimarisi bölgelere göre şu şekilde sınıflanabilir: 
• Taş konut mimarisi: Güneydoğu Anadolu’da, Orta Anadolu’nun özellikle Niğde ve Kayseri (eski Kapadokya) bölgesinde (kuzey Suriye ile ortak kültürün ifadesi) 
• Ahşap hatıllı taş mimari: Erzurum’dan başlayıp kuzeydoğu Anadolu’ya doğru (güney Kafkasya ve Dağıstan ile akraba)
• Ahşap iskeletli ev mimarisi: Doğu Karadeniz bölgesinde
• Düz damlı “kübik” taş mimari: Ege ve Akdeniz bölgesinde
• Kerpiç mimarisi: Orta Anadolu’nun daha çok köy ve küçük kentlerinde (kökü Yeni Taş Çağı’na kadar gider)
• Hımış yapı tekniğinde inşa edilmiş olan konut mimarisi: Anadolu’nun kıyıları ile orta yayla arasında bir ikinci çember gibi dolanan ve Sivas dolaylarından batıya ve İç Ege’den Toroslar’ın kuzey yamaçlarına kadar uzanan ve yer yer diğer bölgelerde ve Balkanlar’da görülen konut mimarisi.

Konumuna göre odaların önem ve değeri değişmektedir. Dış sıradaki odalar daha fazla ışık aldığı için daha değerlidir. Köşe odaları, çeşitli yönlere pencereleri olduğu ve sofanın sakin bir yerinde olduğu için, en değerli odalardır. Evin en önemli odası olan “başoda”, genellikle yola bakan bir köşe odasıdır ve üst katta yer almıştır.

Geleneksel Türk evinin en karakteristik ögesi, “sofa” denilen mekândır. Sofa, odaların ve eyvanın açıldığı, merdivenin bulunduğu genel bir dolaşım alanıdır. Aynı zamanda, ev halkının toplandığı bir mekândır. Hareket alanı dışında kalan bölümleri oturmaya ayrılmıştır.

Sofa, çeşitli yerlerde “sergi”, “segâh”, “sayvan”, “çardak”, “divanhane”, “hayat” gibi değişik isimlerle de anılmaktadır.

Sofanın şekli ve yeri, plan tipini oluşturan en önemli etkendir. Sofa odaların önünde, arasında veya
ortasında olabilir. Bu bağlamda, geleneksel Türk evlerini dört ana bölüme ayırmak
mümkündür: Sofasız plan tipi, Dış sofalı plan tipi, İç sofalı plan tipi, Orta sofalı

İstanbul’da azınlıkların oturduğu semtlerdeki sıra evler ile Ege Bölgesi ve Ege
adalarının sıra evleri, geleneksel kent fizyonomisini yavaş yavaş ortadan kaldıracak değişmelerin başlangıcını oluşturmuştur. Genellikle lojmanlar ile etnik ve dini cemaatlerin oluşturduğu toplu girişimler sonucu ortaya çıkmıştır.

Padişah Abdülaziz tarafından saray çalışanları için 1870’te yaptırılan ve mimar Sarkis Balyan tarafından tasarlanan Beşiktaş’taki Akaretler, bu türün ilk örnekleridir. Üslup olarak Neoklasik özellikler taşımaktadır.

Osmanlı dönemi İstanbul konutlarının biçimsel analizlerinin yapılarak modern yaşama uyarlandığı İkinci Ulusal Mimarlık anlayışı, 1930’lu yılların sonlarından 1950’lerin başlarına kadar konutlarda da geçerli olmuştur. Akımın öncülüğünü yapan Sedad Hakkkı Eldem, tarihsel sürekliliğin sağlanabilmesi için mimari ögelerin yeni bir senteze ulaşacak şekilde yeniden yorumlanması gerekliliğine inanmış; 19. yüzyıl Türk evi üzerine yaptığı çalışmalarından türettiği bu mimari tavrı geliştirmiştir