MİMARLİK TARİHİ

Mimarlar açısından 1950'lerde ortaya çıkan önemli bir gelişme, 1954’te Mimarlar Odası’nın kurulmasıdır. 1927’de Ankara’da kurulan Türk Mimarlar Cemiyeti’nin 1934’te Türk Yüksek Mimarlar Birliği adını alarak çok şubeli hale getirilmesinin ardından 1954’te, 6235 sayılı Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Kanunu’nun yasalaşmasıyla Türk Yüksek Mimarlar Birliği yetki ve olanaklarının büyük bir kısmını Mimarlar Odası’na devretmiştir. Oda kayıtlarında, 1954 yılında odaya kaydolan mimar sayısı 735 olarak belirtilmiştir.

Savaş yıllarının içe kapanık ortamından sonra uluslararası sisteme açılış ve iletişim ortamı, Batı mimarlığına olan ilgiyi artırmıştır. 1930’larda Almanya ve Avusturya ile sınırlı kalan modern mimarlık anlayışı, özellikle ABD ile ortaya çıkan yeni ilişkiler sonucunda, bu ülkedeki modern mimarlık uygulamalarından güçlü bir biçimde etkilenmiştir. 1950’li yıllarda, “Uluslararası Üslup”, “Rasyonalizm” ya da “Fonksiyonalizm” diye adlandırılan eğilim, biçimlendirici bakımdan hâkim rol oynamıştır. Bunda, özellikle yabancı yayınların büyük rolü olmuştur. Genellikle Le Corbusier, Mies van der Rohe, Frank Lloyd Wright, Walter Gropius, Richard Neutra, Skidmore-Owings-Merrill (SOM) gibi ünlü mimarların dünyanın çeşitli ülkelerinde yaptıkları tasarımlarından etkilenilmiştir.

Yeni Brütalizm, Türkiye’de parçalı prizmaların kompozisyonuna dayanan yaklaşımı tamamlayan ve geliştiren bir eğilim olarak tutunmuş ve yaygınlaşmıştır.

Biçimlendirmede “organik” bir estetiğin kavramlarına dayanan bu eğilimin diğer önemli örnekleri arasında, Büyük Ankara Oteli (Marc J. Saugey, Yüksel Okan, 1960) ve Tandoğan Öğrenci Yurdu (Şevki Vanlı, Ersen Gömleksizoğlu, 1965) bulunmaktadır. Organımsı mimarlık eğilimi Türkiye’de fazla yaygınlaşmamış, ama mimarlığın Uluslararası Üslub’un koşullandırmalarından kurtulmasını sağlamıştır.

Yeni Rejyonalizm (Yeni Bölgeselcilik), 1960’ların başından itibaren Türkiye’de görülen bir diğer mimari eğilimdir. Bu eğilimde, geleneksel mimarlık değerlerinin yeniden yorumlanması söz konusudur. Bu dönemde, dünyada olduğu gibi Türkiye’de de bir “geçmişe özlem” eğilimi belirmiştir. Bu eğilim, kentsel mimari mirasın ortadan kaldırılmasına ve mevcut çevrenin ölçeğini, dokusunu, rengini fark etmeyen bir yenilikçiliğe karşı tepki olarak ortaya çıkmıştır ve kavramın içeriği üzerine kuramsal tartışmaları da beraberinde getirmiştir. Bazı mimarlar “gelenek” konusuna odaklanırken, diğerleri “çevre” bileşenini öne çıkarmıştır.

Geç modern yaklaşımlar, 1960’larda ülke gündemine girmiş, 1980 sonrasında da çeşitlenerek varlığını sürdürmüştür. Özellikle ileri teknoloji gerektiren modernist yapılar, birer prestij simgesi olarak tercih edilmiş ve giderek artış göstermiştir. Modern ilkelere sahip olmakla birlikte, parçalı, eğrisel, köşeleri kırık geometrilerden oluşan yapılar, Le Corbusier’nin beş ilkesini ve beyaz mimarisini yeniden yorumlayan modernist yaklaşım ile Brütalizm ve Ekspresyonizm, bu dönemde uygulanan geç modern yaklaşımlar olmuştur.

Reklamevi (Haydar Karabey, 1988), Yüksek İhtisas Hastanesi (Semra-Özcan Uygur, 1988-90), Garanti Bankası Genel Müdürlüğü (Şaziment-Neşet-Emre Arolat, 1989-1993), Klassis Resort Hotel (Şefik Birkiye, 1989), Capitol Alışveriş Merkezi (Mutlu Çilingiroğlu, Adnan Kazmaoğlu, 1990-93), Doğan Şirketler Grubu Holding Binası (Shell Genel Md.) (Nevzat Sayın, Gökhan Avcıoğlu, 1991-93), Maslak’taki (eski) Bank Ekspres (Sandy & Babcock Int., 1999), Hyatt Regency Oteli (Weidelplan Gmbh, 1991-94) Post-modern mimarlığın Türkiye’deki nitelikli örneklerindendir. Konut tasarımlarında da postmodern örneklerle karşılaşılmaktadır. Mercan ve Platin Siteleri (Behruz-Altuğ Çinici, 1993-95), Eryaman’da Konut Grubu (Tuncay Çavdar), Günay Çıtal Evi (Han Tümertekin, Bodrum, 1991- 1993) bu örneklerden bazılarıdır.

Cumhuriyet dönemi boyunca tarihselci anlayışın dışına çıkarak mekânsal ve teknik arayış içinde olan cami tasarımı çok azdır. Farklı tasarımlar açısından önemli örneklerin başında, Vedat Dalokay’ın yarışma ile seçilen Ankara Kocatepe Camisi (1958) tasarımı gelmektedir. Modern bir tasarım anlayışına sahip olan bu proje uygulanmamıştır. Ancak, yine Vedat Dalokay’ın 1969’da tasarladığı Pakistan’daki İslamabad Faysal Camii, modern İslam mimarisinin dünyadaki en önemli eserlerinden biri olarak kabul edilmektedir.

Modern Amerikan mimarlığının etkisi altında Türkiye’de 1950’lerde ortaya çıkan modernizmin ikinci evresinde başlıca mimari özellikler şöyle sıralanabilir:
• Kare veya dikdörtgen gibi asal geometrik biçimler kullanılmıştır.
• Genellikle yatay konumda bir dikdörtgenler prizmasından oluşan kütle üzerinde yükselen tek bir prizmatik kütle en belirgin özelliktir.
• Saçak yerine teras çatı kullanılmıştır.
• Prizmatik kütleden oluşan yapıların teras çatılarında, Le Corbusier tasarımlarına benzer eğrisel biçimlerden oluşan plastik öğeler, parabolik veya tonozlu eğrisel örtülü hacimler düzenlemek oldukça yaygındır.
• Cephelerde betonarme karkas strüktür sistemini ve pencere bölmelerini ızgara sistemde dik açılı kafes örgü biçiminde dışlaştıran cephe dokusu, tasarımın en önemli özellikleri arasındadır.
• Dönemin en gözde cephe kaplama malzemesi, markasının adı (BeTeBe) ile anılan cam mozaiktir.
• Sağladığı saydamlık, hafiflik gibi özellikler nedeniyle geniş cam yüzeylere önem verilmiştir.

Mimarlar Odası'nın kurulması

Teras çatı yerine saçak kullanılmıştır.

İkinci Ulusal Mimarlık

Brütalizm

Le Corbusier

Organımsı Mimarlık

Odakule

Yeni Rejyonalizm

Le Corbusier

Vedat Dalokay

“İkinci Dünya Savaşı sonrası, aralarında Türkiye’nin de bulunduğu 16 ülke ABD'den Marshall Yardımı (1948-51) adı altında ekonomik kalkınma yardımı almıştır. Bu dönemde ortaya çıkan modern Türkiye tarihindeki siyasi açıdan en önemli dönüm noktası ise, çok partili sisteme geçilerek demokrasinin kurulması olmuştur (Batur, 1984: 1400). 1929’da tüm dünyayı etkisi altına alan “büyük buhran”dan sonra Türkiye’de benimsenen içe dönük ekonomik model, 1950’lerden itibaren liberal ekonomi politikaları lehine terk edilmiştir. Önceki dönemlerde endüstriyel kalkınmaya verilen öncelik bu dönemde tarıma yöneltilmiş, demiryolları yerine karayollarının geliştirilmesine ağırlık verilmiştir. Yeni politikalar, kalkınmada devlet yerine özel sektöre daha geniş yer vermeyi hedeflemiştir (Tekeli, 2007: 27).”