MİMARLİK TARİHİ

Savaş döneminde Avrupa’daki totaliter rejimlerin modern mimarlığa karşı tavır içine girmesi, Walter Gropius ve Mies van der Rohe gibi modern mimarlığın öncülerinin ABD’ye göçmesine ve mimarlık anlayışlarının gerek eğitimci, gerekse uygulamacı olarak bu ülkede yayılmasına neden olmuştur. Doğru cevap A seçeneğidir.

1980’li yıllar ise, dünyada ve Türkiye’de yeni gelişmelerin gerçekleştiği yeni bir dönüm noktası olmuştur. Dünyada küreselleşme dönemi, Türkiye’de ise dünyadaki bu ekonomik etkilerle materyalist bakış açısının ve tüketim kültürünün hâkim olduğu, değerlerin aşınıma uğradığı dönemdir. Bu dönemin mimarlığa yansıması da herşeyin bir arada bulunduğu bir anlayış olarak gerçekleşmiştir. Doğru cevap B seçeneğidir.

16 ülke ABD'den Marshall Yardımı (1948-51) adı altında ekonomik kalkınma yardımı almıştır. Doğru cevap C seçeneğidir.

50'li yıllarda mimarlar açısından ortaya çıkan bir diğer önemli gelişme, 1954’te Mimarlar Odası’nın kurulmasıdır. Doğru cevap C seçeneğidir.

1960’ların başına kadar süren bu dönem, Türk mimarlığının dış yayınlarla ve dış etkilerle beslendiği, evrensel bir tutumun ifadesi olan bir dönemdir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Uluslararası Üslup, Türkiye’de genel olarak Ulusal Mimarlık Akımı ideolojisi ile yetiştirilmiş mimarlar tarafından uygulanmıştır. Doğru cevap E seçeneğidir.

1950’ler modernizminin Türkiye’deki ilk örnekleri de İstanbul’da gerçekleştirilmiştir. Emin Onat ve Sedad Hakkı Eldem’in tasarladığı İstanbul Adliye Sarayı (1948-1978), İkinci Ulusal Mimarlık üslubu ile Uluslararası üslup özelliklerini birlikte bünyesinde barındıran bir geçiş yapısıdır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Kızılay Emek İşhanı (Enver Tokay, İlhan Tayman, 1959), Türkiye’nin ticari ofis mekânı olarak tasarlanan ilk gökdelenidir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Ankara’da Ulus İşhanı ve Çarşısı (Orhan Bolak, Orhan Bozkurt, Gazanfer Beken, 1955) (Resim 4.1), Elektrik İdaresi Etüd Dairesi (Vedat Dalokay, 1955), Etibank Genel Müdürlük Binası (Vedat Özsan, Tuğrul Devres, Yılmaz Tuncer, 1956), DSİ Genel Müdürlüğü (Enver Tokay, Behruz Çinici, Teoman Doruk, 1959), Sakarya Hükümet Konağı (N. Yaubyan, E. Kortan, H. Vapurciyan, A. Andoniadis, 1956), Eskişehir Porsuk Oteli (Orduevi) (Vedat Dalokay, 1956), İstanbul’da Çınar Oteli (Rana Zipci, Ahmet Akın, Emin Ertan, 1959) (Resim 4.2), İzmir Büyük Efes Oteli (Paul Bonatz, Fatin Uran, 1959) 1950’ler modernizminin en karakteristik örnekleri arasındadır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Türkiye’de ülkenin toplumsal ve siyasi yaşamında derin izler bırakacak olan 27 Mayıs askeri müdahalesi ile açılan bu dönemde, çoğulcu demokrasi ve sosyal gerçekçilik kavramları ön plana çıkmıştır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Mimarlar Odası 1954'te kurulmuştur. 1927’de Ankara’da kurulan Türk Mimarlar Cemiyeti’nin 1934’te Türk Yüksek Mimarlar Birliği adını alarak çok şubeli hale getirilmesinin ardından 1954’te, 6235 sayılı Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Kanunu’nun yasalaşmasıyla Türk Yüksek Mimarlar Birliği yetki ve olanaklarının büyük bir kısmını Mimarlar Odası’na devretmiştir. Bu dönemde mimarlık eğitimi konusundaki tek gelişme ise, 1956 yılında Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi’nin kurulması olmuştur

“Uluslararası Üslup”, Savaş öncesi Modernist eğilimlerinin ABD’de yeniden yorumlanmış şeklidir. Avrupa Modernizmi’nin toplumsal-politik içeriğinden soyutlanmış ve ABD gökdelen mimarlığının teknik ve ticari deneyimi ile birleşip yenilenmiş bir versiyonudur (Batur, 1984: 1402). Mimarlıkta “Rasyonalizm” kavramı, yapıların biçimlerinin geometrik formlardan oluşması anlayışına dayanır. “Katı Rasyonalizm” terimi ise, dik açılardan oluşan prizma mimarisini ifade etmek için kullanılmaktadır. “Fonksiyonalizm” kavramı, modern mimarlığın temelini oluşturan, yapıların işlevden yola çıkarak tasarlanması anlayışına dayanmaktadır.

Modern Amerikan mimarlığının etkisi altında Türkiye’de 1950’lerde ortaya çıkan modernizmin ikinci
evresinde başlıca mimari özellikler şöyle sıralanabilir:
• Kare veya dikdörtgen gibi asal geometrik biçimler kullanılmıştır.
• Genellikle yatay konumda bir dikdörtgenler prizmasından oluşan kütle üzerinde yükselen tek bir
prizmatik kütle en belirgin özelliktir.
• Saçak yerine teras çatı kullanılmıştır.
• Prizmatik kütleden oluşan yapıların teras çatılarında, Le Corbusier tasarımlarına benzer eğrisel
biçimlerden oluşan plastik öğeler, parabolik veya tonozlu eğrisel örtülü hacimler düzenlemek
oldukça yaygındır.
• Cephelerde betonarme karkas strüktür sistemini ve pencere bölmelerini ızgara sistemde dik açılı
kafes örgü biçiminde dışlaştıran cephe dokusu, tasarımın en önemli özellikleri arasındadır.
• Dönemin en gözde cephe kaplama malzemesi, markasının adı (BeTeBe) ile anılan cam
mozaiktir.
• Sağladığı saydamlık, hafiflik gibi özellikler nedeniyle geniş cam yüzeylere önem verilmiştir.

Parçalı prizmaların kompozisyonuna dayanan yaklaşım ise 1960-1980 döneminin mimari eğilimleri arasındadır.

1970'li yıllarda , yönetim yapıları, sosyal nitelikli kamu yapıları, eğitim ve kültür yapıları, turizm yapıları, dinsel yapılar, restorasyon uygulamaları ve konutlar, bu dönemde mimarlık etkinliğinde ağırlık kazanan alanlar olmuştur.

Bu dönemde mimarlar, ekonomik dönüşümün ortaya çıkardığı kentleşme süreci içinde, toplumun kendi dinamiğiyle oluşturduğu yaşam çevresini çok az etkileyebilmişlerdir. Yeni çevrenin oluşumunda egemen olan başlıca iki yapım süreci, gecekondu ve yapsatçılık olmuştur. Her iki süreç de, mimarların katılma veya yönlendirmelerine açık değildir. 1960’lara doğru başlayıp ve sonrasında hızla artan ve günümüze dek süregelen bir sorun olan gecekondu yapımı, mimar ve kent plancıların öngörülerini bozan, dengeleri değiştiren, altyapı ve görünüm olarak kentsel çevreyi denetlenemez kılan bir olgu olmuştur. 60’lara doğru başlayıp 70’lerdan sonra yaygınlaşacak olan yapsatçılıkta ise mimar, yapsatçı adına tasarım yaparak, kullanıcıyı büyük ölçüde tasarım sürecinin dışında tutan bir düzen içinde yer almıştır. Bu düzende mimarın tasarım özgürlüğü, yapsatçı ile mal sahibinin bilgi, görgü ve beğeni düzeyi ile sınırlı kalmaktadır.

1959’da tasarlanan İstanbul Sheraton Oteli (K. A. Aru, T. Aydın, H. Suher, Y. Emiroğlu, M. A. Handan, A. Erol) Organımsı mimarlığın Türkiye’deki ilk örneği olmuştur. Söz konusu yapı, kendinden öncesiyle kesin bir kopuşu gerçekleştiren bir dönüm noktası olarak kabul edilmektedir. Bu yapı, dik açılı sistemin ve prizmatik kutunun çözülmesi, planda ve kütledeki kırılmalarla sağlanan plastik anlatımıyla o güne kadar olan uygulamalardan farklı bir anlayışı ve estetiği önermektedir.

Avrupa modern mimarlık anlayışının ABD koşullarında yeniden yorumu olan “Uluslararası Üslup” ortaya çıkmış ve buradan tüm dünyaya yayılmıştır.

Bu dönemde dışa açılma politikasının bir sonucu olarak, dönemin Batı mimarlığını oluşturan katı rasyonel anlayıştaki Uluslararası Üslup, Türkiye’de de geçerli olan mimari yaklaşım olmuştur. Bu nedenle, 1950 yılı Türkiye mimarlığı açısından bir dönüm noktasını oluşturmaktadır.

Modern mimarlık kendi içinde dönüşerek geç modern mimarlık dönemine girmiş, Post-modern mimarlık Batı’da bu dönemde ortaya çıkmıştır.

Bu dönemde mimarlar açısından ortaya çıkan bir diğer önemli gelişme, 1954’te Mimarlar Odası’nın kurulmasıdır.

Mimarlıkta “Rasyonalizm” kavramı, yapıların biçimlerinin geometrik formlardan oluşması anlayışına dayanır.