MİMARLİK TARİHİ

“16. Yüzyıl boyunca süren fetihlerle topraklarını genişleten ve III. Murat döneminde en geniş sınırlarına ulaşan Osmanlı İmparatorluğu 17. Yüzyıldan itibaren yeni bir tarihsel sürece girdi. Kanuni Sultan Süleyman döneminden itibaren II. Selim ve III. Murad dönemlerinde sadrazamlık yapan Sokullu Mehmet Paşa’nın 1579 yılında ölümünden sonra iç ve dış nedenlerle başlayan güç kaybı nedeniyle Duraklama Dönemi olarak adlandırılan bu süreçte Osmanlı mimarisinin son anıtsal sultan camilerinin yapıldığı görülmektedir.”

“İktidarını sürdürmek isteyen Sultanlar güçlü olanı izlemeyi uygun görmüş ve Batılılaşma sürecinin mimarı olmuştur. Avrupa mimari tarzları hem Avrupa’dan gelen mimarlar tarafından hem de Avrupa mimarlığını bilen gayri Müslim mimarlar tarafından Başkentin yeni fiziksel çehresini oluşturmuştur. Yapı ölçeğinde mimari tarz, ölçek ve işlev değişiklikleri ile başlayan değişim giderek bütün kentsel yapının geleneksel dokusunu ve işleyişini tasfiye eden ve yerine modern bir kent inşa eden sürece dönüşmüştür.”

“Avrupa mimari tarzları hem Avrupa’dan gelen mimarlar tarafından hem de Avrupa mimarlığını bilen gayri Müslim mimarlar tarafından Başkentin yeni fiziksel çehresini oluşturmuştur.”

“Davud Ağa’nın ölümü üzerine mimarbaşı olan Dalgıç Ahmet Ağa tarafından yapımına devam edilen Yeni Cami’nin inşaatı bir süre durmuştur. Sultan IV. Mehmet’in annesi Turhan Sultan tarafından inşaatın tamamlatılması istenmiş ve o dönem mimarbaşı olan Mustafa Ağa tarafından 1663 yılında tamamlanabilmiştir (Kuban, 2007). Osmanlı mimarlığında yapımı en uzun sürede tamamlanan bu külliye, cami, hünkâr kasrı, türbe, darülkurra, sübyan mektebi, sebil, çeşme ve günümüzde Mısır Çarşısı olarak bilinen arastadan oluşmaktadır (Resim 2.1). Kentin Osmanlı öncesi dönemden kalma sur duvarları üzerine oturan Hünkâr Kasrı, Sultanahmet Camii ile birlikte görülmeye başlanan bu yeni cami öğesinin etkileyici örneklerinden birisidir. Ayrıca, tasarlanmış kentsel meydan geleneği olmayan Osmanlı kentinde büyük olasılıkla İstanbul’a özgü bir farklılıkla cami ve L biçimli arastanın konumlanışı nedeniyle mekânsal olarak kentin en önemli meydanlarından birini oluşturduğu söylenebilir.”

“Lale Devri olarak adlandırılan ve 22 yıl süren bu dönemde Batı etkisiyle mimari ve kentsel yeniliklerin ortaya çıktığı görülür. Kağıthane deresi etrafında bir peyzaj düzenlemesi içinde oluşturulan rekreasyon alanları ile köşkler ve saraylar yeni tarz mimarinin hem kentsel hem de yapı ölçeğinde öncüsü olarak değerlendirilebilir.”

“Bu yüzyılda Avrupa tarzlarının giderek klasik Osmanlı mimarisinin yerini daha güçlü bir biçimde aldığını gözlemliyoruz. Çemberlitaş’ta, Kapalıçarşı’nın kapısının karşısında yer alan Nuru-u Osmaniye Camii ve Külliyesi bu değişimin önemli örneklerinden biridir. Bu cami, I. Mahmut’un batılı tarzda bir yapı istemesi üzerine 1749-1755 tarihleri arasında Simyon Kalfa tarafından inşa edilmiş ve III. Osman döneminde tamamlandığından Nur-u Osmaniye adını almıştır (Goodwin, 1987: 383-386). Caminin yanı sıra, medrese, imaret, kütüphane, türbe, çeşme, sebil ve dükkânlardan oluşan külliye, Osmanlı mimarlığında Fransız Barok ve Neo-klasik tarzların bir dini yapıda uygulandığı ilk önemli örneği ve yenileşmenin temsilcisidir (Hamadeh, 2004).”

“İstanbul’da ilk gridal planlı yerleşim yeri olan Selimiye ve İcadiye mahalleleri kentsel doku ve siluetteki etkileri ile önemlidirler (Kuban, 2007).”

“Birkaç kuşak Osmanlı sarayının mimarı olarak çalışmış olan Ermeni asıllı Balyan Ailesi bu dönem içinde yaptıkları eklektik batı tarzı yapılarla Osmanlı mimarlığın da etkili oldu (Tuğlacı, 1993). Hassa Mimarlar Ocağı’nın II. Mahmut döneminde, 1831 yılında kaldırılmasının da etkisiyle, Avrupa’da eğitim almış yabancı mimarlar 20. Yüzyılın başına kadar olan süreç içinde mimarlık uygulamalarına hâkim oldular. 1864’de yapılan Beylerbeyi Sarayı, 1871 tarihinde yapılan Çırağan Sarayı ve Yıldız Sarayı içinde yapılan Mabeyn Köşkü, Paris’te mimarlık eğitimi görmüş ve II. Abdülhamid döneminde mimarbaşı olarak görev yapmış olan Sarkis Balyan tarafından yapılmış sivil mimari örnekleridirler (Tuğlacı, 1993). Dönemin Avrupa’da da hâkim olan mimari üslubuna uygun olarak eklektik bir tarz

benimseyen Sarkis Balyan, kardeşleriyle birlikte Kandilli Adile Sultan Sarayı, Mecidiye Kasrı, Malta

Köşkü ve Akararetler Sıraevlerini tasarlamıştır.”

“Tanzimat’ın reformları kanunlara dayanan, sistematik ve kontrollü bir değişimi gerçekleştirerek geleneksel durumun tersine merkezi bir yönetim sistemi oluşmasını sağladı. Osmanlı Devleti’nde modern belediye örgütünün ilk adımı olarak 1855 yılında Fransız kent yönetimi sistemini esas alan İstanbul Şehir Emaneti kuruldu (Rosenthal, 1980: 38-39).”

“Kanalizasyon sistemi, temiz su, sokakların temizliği, itfaiye ve doğal gaz hizmetleri geliştirildi. 1911 yılında İstanbul’da ilk elektrik santralinin kurulmasını takiben 1914 yılından itibaren elektrikle çalışan tramvaylar ulaşım sistemine katıldı. Sokaklar elektrik lambaları ile aydınlatıldı.”

16. yüzyılın başında hem batıda hem de doğuda sürdürülen savaşlar ve iç ayaklanmalar devletin ekonomik olarak zayıflamasına yol açtı. Bu durum büyük ölçekli yapım faaliyetlerinin gerçekleşmesini engellemediği söylenemez.Tam aksine sürdürülen savaşlar büyük ölçekli yapım faaliyetlerinin gerçekleşmesini engellemiştir.

Üretim biçimindeki köklü değişim, toplumsal yapının ve yaşam biçimlerinin de yeniden düzenlenmesini gerektirmiştir.

Sultanahmet Camii Osmanlı İmparatorluğunda 17. Yüzyıl’da yapılan son büyük  sultan camilerden birisidir.

Simetrik olmayan modüler 18. yüzyıl Osmanlı mimarisinin genel özellikleri arasında yer almamaktadır.

Antik Yunan ve Roma anıtlarından mimarlığın temel ilkelerinin elde edilmeye çalışılması, 18. ve 19. Yüzyıllarda Avrupa’daki mimarlık ortamı arasında yer almaktadır.

Eklektik, farklı tarihsel dönem ve üsluplara ait sanatsal ya da mimari dizgelerden seçilerek alınan öğelerin yeni bir tasarım ürünü oluşturmak için kullanılmasıdır.

Kent ve mimarlık aracılığı ile yeni yaşam biçiminin fiziksel çevresi oluşturulmaya çalışılması, Osmanlı İmparatorluğunda Batılılaşma sürecinde görülen 18. Yüzyıl ve 19. Yüzyıllar arasındaki anlayış farklarından birisidir.

Sadabad Sarayı ve Çevresi Lale Devri olarak adlandırılan dönemde Kâğıthane’de tasarlanmış kentsel mekânlardan birisidir.

Sanayi-i Nefise Mektebi Osmanlı İmparatorluğu’nda kurulan ilk modern mimarlık eğitim kurumudur.

Osmanlı Devletinin monarşik bir yönetim biçimine sahip olması ve Batılılaşmanın yönetici ve tüccar sınıf tarafından yönlendirilmesi, Osmanlı Devleti’nin Batılılaşma yaklaşımı ile Cumhuriyet’in modernleşme yaklaşımı arasındaki anlayış farklarindan birisidir?