MİMARLİK TARİHİ - Deneme Sınavı - 16

Batılılaşma çabalarına da bağlı olarak Osmanlı Hükümeti, merkeziyetçi bir yaklaşım içinde, merkezden illere valiler, ilçelere de kaymakamlar göndermiştir. Böylece, kadıların yükümlendiği mülki işler vali ve kaymakamlara, adli işler bir sure sonra oluşturulan adliyelere, beledi işler de oluşturulan Şehremaneti (belediye teşkilatı) sonucunda “Şehremin”lere verilmiştir. Şehremini ve Şehir Meclisi olmak üzere iki organa sahip olan İstanbul Şehremaneti 1855 yılında kurulmuştur.

IV. seçenekte verilen bilgi çeldirici olarak kullanılmıştır. Rasyonel düşüncenin gelişmesi, dini pratik ile toplumsal vicdan, dini yaşam ile sivil yaşam arasındaki bağların zayıflamasına ve dini otoritenin sivil yaşam üzerindeki etkilerinin azalmasına yol açar. Bu hızlı ve devingen kentleşme hareketi, yeni yaşama uyum sağlayacak şekilde, dini yapılar dışında, yapı tiplerinin ve biçimlerinin ortaya çıkmasına neden olur. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Kültür varlığı bağlamında ortaya atılan kültürel ve ekonomik değerler, koruma gerekçelerini oluşturmaktadır. Kültür varlığı terimi, 1954 yılında, silahlı bir saldırıya karşı kültür varlığının korunması anlaşmasında  ortaya atılmıştır.Doğru yanıt A seçeneğidir.

Kültürel miras olarak kabul edilen ‘kültür varlığı’ ise, 2863 sayılı ‘Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yasası’nın 3. Maddesinde, “tarih öncesi ve tarihi devirlereait bilim, kültür, din ve güzel sanatlarla ilgili bulunan veya tarih öncesi ya da tarihi devirlerde sosyal yaşama konu olmuş bilimsel ve kültürel açıdan özgün değer taşıyan yer üstünde, yer altında veya su altındaki bütün taşınır ve taşınmaz varlıklardır” biçiminde tanımlanmıştır.

Bu kapsamda mimari koruma, kültür varlıklarının bünyesinde barındırdığı kültürel, fiziksel ve sosyal değerlerini sürekli kılmak ve geleceğe aktarmak için yapılan eylemlerin tümü olarak kabul edilebilir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

II. Dünya savaşının yarattığı yıkımları gidermek amacıyla, ekonomi başta olmak üzere, birçok alanda yeni yapılanmalara gidilir. Bu dönemde, UNESCO, NATO gibi uluslararası kurumların ortaya çıktığı görülür. Dünya düzeninin yeniden oluşturulduğu bu yeniden
yapılanma dönemi içerisinde, koruma alanında da yapısal değişimler yaşanmış, koruma alanı ile ilgili uluslararası kurumlar ve Avrupa Konseyi gibi yasal düzenleme mekanizmaları ortaya çıkmış, ICOMOS, ICOM, ICCROM gibi bağımsız kuruluşlar, Venedik Tüzüğü gibi bağlayıcı düzenleme antlaşmaları devreye girmiştir. SPAB ise 19 yüzyılda kurulmuş bir dernektir. Bu nedenle doğru yanıt D seçeneğidir.

Tartışma ve yazılarıyla 19. yy’da koruma kuramını oluşturan John Ruskin, William Morris, Gustavo Giovannoni ve Camillo Boito anıtın ‘belge değeri’ ve ‘malzeme özgünlüğü’ne vurgu yaparlarken, zanaatkârın yetenek ve becerisi ile ilişkili olarak ‘biricik’liğine de vurgu yapmaktaydılar. Oysa  İngiltere’de Sir George Gilbert Scott ve Fransa’da Emmanuel Violletle-Duc , güçlü restorasyon karşıtı hareketlere öncü olmuşlardır. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Bu konudaki ilk örnek, Le Corbusier’in 1929’da tasarladığı Paris yakınlarındaki Villa Savoye olmuştur. Enkaz haline gelmiş olan Villa Savoye’un tarihi anıt kapsamı içine alınarak, 1958-67 yılları arasında restore edilmiştir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

II. Mahmud döneminde, bu süreci etkileyecek bir gelişme olmuştur: onarımdan sorumlu olan örgütler saray kurumu olmaktan çıkarılıp, yeni devlet örgütlenmesi içinde yer alacak biçimde ‘Ebniye-i Hassa Müdürlüğü’ oluşturulur. Doğru yanıt A seçeneğidir.

I. seçenekte verilen bilgi yanlıştır.  Gayri Menkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu 1961 yılı değil 1951 yılında kurulmuştur. Bu nedenle doğru yanıt D seçeneğidir. 

Dönemin yapılarının korunmasında karşılaşılan en büyük güçlük, özellikle tescil aşamasında yapıların “yeterince eski olmadıkları” gerekçesiyle koruma altına alınmamalarıdır. Oysa “zaman”, bir yapının estetik ve kültürel değerinin belirlenebilmesi söz konusu olduğunda yetersiz bir boyuttur. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Burra Tüzüğüne göre, bir kültür varlığının korunması, kültürel özelliklerinin en iyi şekilde korunması, son derece iyi bakılması ve hasar görmesinin engellenmesi ile sağlanır.

Dünyada ve Türkiye’deki mimari koruma yaklaşımları, tarihsel süreci kapsamında değerlendirildiğinde, 19.yy’da endüstrileşmenin, 20.yy’da ortaya çıkan modern hareketin belirleyici olduğu görülmektedir.

1975 yılında Amsterdam Deklarasyonunda (Avrupa Mimari Mirası Kartası) “Bütünleşik Koruma” (Integrated Conservation) kavramına açılımlar getirilerek, koruma politikalarının yasal, finansal, teknik ve yönetsel açılardan desteklenmesi gereğine vurgu yapılmış; çevreyi etkileyecek kararların oluşturulmasında, halkın bir paydaş olduğu belirtilmiştir.

Avustralya ICOMOS’u tarafından oluşturulan Burra Tüzüğünde, daha önce Venedik Tüzüğü 1.maddesinde de vurgulanan “kültürel önem/anlam” kavramına dikkat çekilmiştir. Aynı zamanda Burra Tüzüğü, “tarihi bir yerin çevresinde, onunla ilgili alanlar ve nesneler onun kültürel değerine değer katıyorsa korunmalıdır” uyarısı yapmaktadır.

Modern mimarlığın kültür mirası olarak tanımlanması, modernizmin etkisinin sona ermesi ve yeni bir dönemin başlamasının ardından ortaya çıkmıştır. Jencks, modernizmin etkisinin sona erişini, Pruitt-Igoe konut kompleksinin dinamitle yıkılmasıyla (Missouri, 1972) tarihlendirmektedir.

Riegl, “eskilik değeri” kavramını 19. yy’da yapılan rekonstrüksiyonlar ve tarihselci mimarinin etkin olduğu bir ortamda, gerçekten eski olanla eski görünenin farkını belirgin kılmakta kuramsal bir yöntem olarak geliştirmiştir

II. Dünya Savaşı’nın yarattığı yıkımlar 1950’lerin sonunda büyük ölçüde giderilebilmiştir. Ancak bu savaş döneminde, mimarlık tarihçilerinin modern mimarlığın başyapıtları olarak tanımladığı yapıların birçoğu yıkılmıştır. Bir döneme ilişkin hafızanın kaybedilmesine neden olabileceğinden dolayı bu yapıların kaybedilmiş olması, uluslararası ve ulusal ortamlarda tartışılmaya başlanmıştır. Bu konudaki ilk örnek, Le Corbusier’in 1929’da tasarladığı Paris yakınlarındaki Villa Savoye olmuştur. Enkaz haline gelmiş olan Villa Savoye’un tarihi anıt kapsamı içine alınarak, 1958-67 yılları arasında restore edilmiştir.

Osmanlı’daki değişim süreci, 1722 yılında Avrupa’ya giden ilk Osmanlı elçisi, Yirmisekiz Çelebi Mehmet Efendi’nin Fransa ve Avusturya’da ve asıl Paris’te karşılaştığı görünümlerin ve Avrupa’ya özgü özelliklerin öğrenilmesi ile başlar. Aslında bu ziyaretin asıl amacı, Avrupa’daki durumu gözlemlemek, özellikle askerlik alanındaki yenilikleri yerinde görmek ve Osmanlı’dan elbette çok farklı olan bu dünyayı tanımaktır (Batur, 2006). Elçinin verdiği rapor, askerlik kurumları ve eğitim alanında reform girişimlerini başlatırken, getirdiği proje ve resimler de sarayın mimar ve nakkaşlarının kavramlarında değişimlere yol açar. Yenilik ve çağı yakalama adına yapılan girişimler olarak Osmanlı düşünce dünyasının gündemine yeni bir boyut getirir.

Cumhuriyetin gelmesiyle 1950’ye kadar olan kısmına olan modern hareket dönemini “radikal modernite dönemi” olarak belirlenirken, ‘50 sonrasından ‘80’lere kadar olan kısmı “popülistik modernite” olarak görülür.