MİMARLİK TARİHİ - Deneme Sınavı - 10

Mahalle kavramı, sosyal ve idari açıdan kendi içinde bir sistemi olan ve Türk yerleşimlerini diğerlerinden ayıran en önemli özelliklerin başında gelmekte olup, aynı zamanda İslam kentlerinin de bir özelliğidir. Mahallede zengin ve fakir ayırımı olmaksızın homojen bir yapı, sıkı komşuluk ilişkileri ve birbirini koruyup kollama gibi özellikler çok önemlidir. Zengin ve yoksul kesimler yerleşimde birbirinden ayrışmadığı gibi, zengin ve yoksul evleri arasında da dış görünüş ve temel ilkeler açısından ayrım yoktur. Evler yalnızca oda sayısı, iç düzenleme ve malzeme açısından farklılıklar göstermektedir. Geleneksel Türk kentlerindeki konutlar benzer özellikleri taşımalarına rağmen, tekdüzelikten uzak bir görüntü sergilemektedirler.

Türk evinin biçimlendiren bir diğer etken İslam dininin getirdiği yaşam tarzı olmuştur. Geleneksel İslam toplumunda önemli yeri olan mahremiyet kavramı, aile yaşantısının ve kadının gizliliğini sağlayacak şekilde, hem kentsel yerleşim, hem de konut plan şemasını etkilemiştir. Yerleşim bütününde, konut bölgeleri, çarşı bölgesinden ayrı bir alanda konumlanmıştır. İslam dininin konut ölçeğindeki etkisi ise, evlerin dışa kapalı, içe dönük biçimde planlanmış olmasıdır. Evin iç yaşamında kadının işlevi çok fazla ve kadının etkinlikleri çoğunlukla giriş katında olduğu için, zemin katlar dış dünyaya kapatılmıştır. Bu nedenle, tümüyle sağır olan zemin kat dış duvarları, yüksek bahçe duvarlarıyla da bütünleşerek sokak boyunca devam eden bir süreklilik oluşturmuşlardır. Dış dünyaya açılım çok sayıdaki üst kat pencereleriyle sağlanmakla birlikte, bu pencereler mahremiyeti sağlamak amacıyla ahşap kafeslerle örülüdür.

Batı tarzı kurumların oluşturulmaya başlanması, kent ve yapılaşmaya ait yeni yasaları da beraberinde getirmiştir. Yeni yasal düzenlemeler de konutta meydana gelen biçimsel değişikliklerin ortamını hazırlayan bir başka önemli faktör olmuştur. Öncelikle İstanbul'un yangın bölgelerinde ve modernleşmeyi sembolize eden Pera’da uygulamaya konan ve çeşitli imar düzenlemelerini içeren Ebniye Kanunları ile caddeler genişletilerek yeni normlara bağlanmış, bina cepheleri ve yüksekliklerine, parselasyona, inşaat tekniklerine yeni tanımlar getirilmiştir.

Sıra evler: İstanbul’da azınlıkların oturduğu semtlerdeki sıra evler ile Ege Bölgesi ve Ege adalarının sıra evleri, geleneksel kent fizyonomisini yavaş yavaş ortadan kaldıracak değişmelerin başlangıcını oluşturmuştur. Genellikle lojmanlar ile etnik ve dini cemaatlerin oluşturduğu toplu girişimler sonucu ortaya çıkmıştır. Özellikle orta gelir gruplarının yaşadığı semtlerdeki imar görmüş yapı adalarında dar parseller üzerinde yer alan bu konutlar, ahşap ya da kâgir farklı yapı sistem ve malzemesiyle inşa edilmişlerdir. Plan şemaları, biri yola, diğeri arka bahçeye bakan iki oda ile aradaki merdiven ve servis mekânlarından oluşmaktadır. İki, üç ya da dört katlıdırlar. Esas kat birinci kattır ve burada dar bir cumba yer almaktadır. Bu cumbanın üstünde, ikinci katta balkon yer almıştır. Odalar işlevlere göre özelleşmiştir. İstanbul’da Kumkapı, Kuzguncuk, Balat gibi semtlerde bu tip konutların örnekleri görülmektedir. Padişah Abdülaziz tarafından saray çalışanları için 1870’te yaptırılan ve mimar Sarkis Balyan tarafından tasarlanan Beşiktaş’taki Akaretler, bu türün ilk örnekleridir. Üslup olarak Neoklasik özellikler taşımaktadır. Taksim’deki Surp Agop evleri ise bir diğer önemli örnektir.

İstanbul’da İstiklal Caddesi üzerinde yer alan, mimar Raimondo D'Aronco tarafından tasarlanan Botter Apartmanı (1900), Art Nouveau akımının İstanbul’daki ilk ve nitelikli bir örneğidir.

Ankara başkent ilan edildiğinde Birinci Ulusal Mimarlık Akımı egemen mimari üsluptur. 1927’ye kadar, sadece büyük ölçekli kamu yapıları değil, konutlar da yeni Cumhuriyet’in ilk binaları olarak bu üslupta tasarlanmıştır. Bu anlayışta tasarlanan konutlar, planlamada Batı biçimlenmesi göstermesine karşın, cephelerinde Osmanlı mimarlık ve sanat ögeleriyle bezenmişlerdir. Asimetrik planlama, özelleşmiş mekânlar, orta hole açılan odalar, bodrum üzerinde yükseltilmiş zemin kat, mekânların dışa taşırılarak düzenlenmesi, kule görünümü verilmiş köşe mekânlar, geniş saçaklar, cumbalar, payandalar, balkon, kemer kullanımı, dönemin konut mimarlığındaki belirgin özelliklerdir.

Çoğulcu ortamda yeri olan bir diğer yaklaşım, yapıda kullanılan betonun brüt şekilde açıkta bırakılarak estetik bir ifadeye dönüşmesi ilkesine dayanan “brütalizm”dir. Haluk Baysal ve Melih Birsel tarafından tasarlanan Hukukçular Sitesi (İstanbul, 1960-61), Le Corbusier’nin oluşturduğu mimari dili ve Brütalist anlayışı yansıtan konut örneklerinin başında gelmektedir.

1930'lu yıllarda ardı ardına çıkarılan Belediye, Umumi Hıfzıssıhha, Yapı ve Yollar, Mühendislik ve Mimarlık yasaları, bireysel konut sunumunun yasal çerçevesini planlamaya ve konut sunumuna yeni evrensel boyutlar kazandırmaya yöneliktir. Arsa fiyatlarının yükselmesi sonucu, orta sınıfların bireysel olarak konut sahibi olma yolu güçleşince, yeni bir çözüm olarak gelişen yapsatçı sunum biçimine, bir alternatif olarak kooperatif eliyle sunum gelişmiştir. Kooperatifler eliyle konut sunumu, İkinci Dünya Savaşı öncesinde, sadece Ankara’da gerçekleşirken, savaş sonrasında diğer kentlerde de ortaya çıkmaya başlamıştır.

Günümüz kent planlama pratiği ise, tüm dünyada kapitalizmin ve sanayinin gelişmesi sonucunda ortaya çıkan sanayi kentinin, sorunlarını çözümlemek
amacıyla 18.yy. sonlarında ortaya çıkmıştır. Sanayinin yarattığı sorunların çözümü, kentsel sanatı, bilimsel teori üzerine kurulan bir müdahaleler sistemine dönüştürmüştür (Çubuk, 1993: 14). Doğru cevap D'dir.

1927 yılında Türkiye’de %24.22 olan kentlerde yaşayan nüfus oranı, 1950 yılına kadar belirgin bir değişim göstermemiştir. Ankara’nın %24,5 olan kentsel nüfus oranı, 1955 yılında %50’ye ulaşmıştır (DİE, 2010: 28). Görüldüğü üzere bu dönemde kentleşme oranı çok fazla değişmemiş, sadece Ankara ve bazı sahil kentlerinin nüfusunda artış gözlenmiştir. Doğru cevap C'dir.

Doğru cevap E'dir.

Ulaşım olanaklarının artması, altyapının özellikle ulaştırma bağlantılarının 1950’li yıllardan sonra hızla gelişmesi, kırın köy yerleşmesinin dışına açılması, aynı şekilde haberleşme olanaklarının artması sonucunda dış dünya ile ilişkilerinin güçlenmesini sağlayan iletici faktörlerdir. Doğru cevap B'dir.

Sanayileşmenin, kentleşmeye koşut olarak gelişmemesi nedeniyle kentlerde yaratılan iş olanaklarının sınırlılığı, kırdan kente göç edenlerin marjinal
sektör adı verilen mevsimlik işçilik, seyyar satıcılık gibi örgütsüz işlerde çalışmaları sonucunu doğurmuştur. Sahte Kentleşme (Pseudo Urbanization) olarak nitelendirilen bu gelişme kentlerin 1950’li yıllardan itibaren plansız gelişmesine yol açmıştır. Doğru cevap A'dir.

Ülkedeki kentli nüfus artışının özellikle
büyük kentlerde nüfus yığılmasına dönüşmesi, barınma ve çalışma sorunlarının çözümlenmesi, sağlık,
eğitim, kültür, altyapı gereksinimlerinin karşılanmasını kaçınılmaz kılmıştır. Doğru cevap E'dir.

1933 tarihli Atina Kartası, mimarlıkta evrensel çözümlerin aranması,
böylece yöreselliğin ortadan kalkması, sonsuz, farklılaşmamış mekânın elde edilmesi, mevcut teknolojinin mükemmelleştirilmesi ve toplu üretimin desteklenmesi, toplumsal sorunlara ilgi, kentin kendi içinde, çalışma bölgeleri, barınma bölgeleri, dinlenme alanları ve ulaşımdan oluşan dört farklı işleve ayrılması ilkelerini benimsemiştir. Doğru cevap E'dir.

6785 sayılı İmar Yasası’ nın, İmar planı uygulama araçlarından bir tanesi olan Hamur Kuralı’ na ilişkin 42. maddesindeki imar düzenlemesine tabi tutulan yerlerde arsaların % 25 oranında eksikle dağıtılması, bedelsiz kamulaştırma
olarak değerlendirilmiş ve 14 Ocak 1964 tarihinde Anayasa Mahkemesi’nce iptal edilmiştir. Doğru cevap B'dir.

3 Nisan 1930 tarihinde 1580 sayılı Belediye Kanunu yürürlüğe girmiş ve 2000’li yıllara kadar yürürlükte kalmıştır. Doğru cevap D'dir.

6785 sayılı İmar Yasası ’nda, 11 Temmuz 1972 tarihinde 1605 sayılı yasayla değişiklik yapılmıştır. Bu değişiklikle, merkezi yönetimin imar planı yaptırılması konusundaki yetkileri genişletilmiş, imar planı yapma/yaptırma zorunluluğu olan belediyelerin nüfusu 5000 ‘den 10000'e çıkarılmıştır.

Ahşap hatıllı taş mimari: Erzurum’dan başlayıp kuzeydoğu Anadolu’ya doğru (güney Kafkasya ve Dağıstan ile akraba) Buna göre doğru cevap B'dir.

Hımış yapı tekniği, taşıyıcı sistemi ahşap karkas, kerpiç, taş veya
tuğla dolgulu, yatay ahşap ya da bağdadi sıva ile kaplı, zemin katı genellikle taş olan bir yapı tekniğidir. Geleneksel türk evi tanımlaması içine girer. Doğru cevap A'dır.