MİMARLİK TARİHİ - Deneme Sınavı - 6

Cumhuriyet dönemi mimarlık tarihi, aşağıdaki dönemlere ayrılmaktadır;
• 1927’ye kadar Birinci Ulusal Mimarlık dönemi
• 1927-1939 arası Modern Mimarlık dönemi
• 1939-1950 arası İkinci Ulusal Mimarlık dönemi
• 1950-1960 arası Modern Mimarlık dönemi (Uluslarası Üslup)
• 1960-1980 arası Çoğulculuk dönemi
• 1980 sonrası Post-modern dönem

Cumhuriyet dönemi mimarlık tarihi, aşağıdaki dönemlere ayrılmaktadır;
• 1927’ye kadar Birinci Ulusal Mimarlık dönemi
• 1927-1939 arası Modern Mimarlık dönemi
• 1939-1950 arası İkinci Ulusal Mimarlık dönemi
• 1950-1960 arası Modern Mimarlık dönemi (Uluslarası Üslup)
• 1960-1980 arası Çoğulculuk dönemi
• 1980 sonrası Post-modern dönem

Cumhuriyet dönemi mimarlık tarihi, aşağıdaki dönemlere ayrılmaktadır;
• 1927’ye kadar Birinci Ulusal Mimarlık dönemi
• 1927-1939 arası Modern Mimarlık dönemi
• 1939-1950 arası İkinci Ulusal Mimarlık dönemi
• 1950-1960 arası Modern Mimarlık dönemi (Uluslarası Üslup)
• 1960-1980 arası Çoğulculuk dönemi
• 1980 sonrası Post-modern dönem

Cumhuriyet dönemi mimarlık tarihi, aşağıdaki dönemlere ayrılmaktadır;
• 1927’ye kadar Birinci Ulusal Mimarlık dönemi
• 1927-1939 arası Modern Mimarlık dönemi
• 1939-1950 arası İkinci Ulusal Mimarlık dönemi
• 1950-1960 arası Modern Mimarlık dönemi (Uluslarası Üslup)
• 1960-1980 arası Çoğulculuk dönemi
• 1980 sonrası Post-modern dönem

Modern mimarlık, 1927 sonrasında öncelikle kurum yapılarında Birinci Ulusal Mimarlık üslubunun yerini almaya başlamıştır.

18. yüzyılda ortaya çıkan Aydınlanma dönemi düşünsel, Endüstri devrimi ekonomik ve Fransız devrimi politik ayağını oluşturmaktadır. Bu bağlamda, modernite projesinin dört boyutu bulunmaktadır:

Sanayi üretimine dayanmaktadır.

Bilgiye, ahlaka ve estetiğe yaklaşımı, akılcı ve evrenselci bir aydınlanma geleneği içindedir.

Gelenekselliğin sınırlamalarından kurtulmuş, kendi aklıyla karar alabilen bireylerin varlığıdır.

Ulus devlet olarak örgütlenmiş toplumun demokrasi içinde temsil edilmesidir.

Birinci Ulusal Mimarlık akımı, Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde, 1908’de II. Meşrutiyet’in ilan edilmesiyle birlikte, Batılılaşmaya karşı oluşan ulusalcı söyleme paralel olarak ortaya çıkmıştır. Bu anlayış, temelde tarihsel mimari elemanların seçilip yapılarda kullanılması anlayışına dayanan Batı kaynaklı seçmeci ve yeniden canlandırmacı üslupların yerli versiyonudur. Seçilen Batıya ait mimari biçimler yerine, Selçuklu, Osmanlı ve İslami anıtsal mimarisine ait biçimler olmuştur. Cumhuriyetin kurulduğu ilk yıllarda da mimarlıkta Birinci Ulusal Mimarlık üslubu hâkim olmuştur. Cumhuriyet kurulduğunda yeni başkent Ankara’nın ilk yapıları bu üslupta inşa edilmiştir. Bu dönemde Birinci Ulusal Mimarlık üslubu ile yapılan başlıca örnekler arasında; II. TBMM Binası (Vedat Tek, 1924), Ankara Palas (Vedat Tek, Mimar Kemalettin 1924-1927), Etnoğrafya Müzesi (Arif Hikmet Koyunoğlu, 1925-1928), Türk Ocağı Binası (Arif Hikmet Koyunoğlu, 1927-1930), Ziraat Bankası (Giulio Mongeri, 1926-1929) sayılabilir.

Modern mimarlığın başlıca ilkeleri, geçmişle bağları koparması, işlevsellik (fonksiyonalizm), akılcılık (rasyonalizm), objektiflik, evrensellik, hafiflik ve şeffaflık olarak tanımlanmaktadır. Bu bağlamda yapılan modern tasarımlar tüm tarihselci üsluplardan uzak, süslemeden arınmış, yalın, işlevsel, ekonomik, yeni malzeme ve teknolojilerin imkânlarını kullanabilen, kısa sürede, iş kaybı olmadan, basit ve seri olarak üretilebilen ve geniş halk kitlelerine ulaşabilir yapılar olarak ortaya çıkmıştır.

Sinan’ın son eseri olarak tanımlanan Üsküdar, Atik Valide Sultan Külliyesi, 1579-83 yılları arasında, II. Selim’in eşi, III. Murad’ın annesi olan Nur-Banu Sultan adına yapılmıştır (Kuban, 2007). Sinan’ın Süleymaniye’den sonra yaptığı bu ikinci büyük külliye, cami, medrese, hamam, imaret, türbe, tekke, sübyan mektebi, darül-kurra, darül-hadis, darüşşifa, tabhane ve kervansaraydan oluşmaktadır. Cami, mihrap duvarına paralel büyüyen dikdörtgen mekânın doğu-batı yönünde iki ayağa, kuzey-güney yönünde beden duvarlarına oturan altıgen bir merkezi kubbe ve onu destekleyen küçük yarım kubbelerle örtülmesi ile oluşmuştur.

İşlevlere göre bölümlere ayrılan Topkapı Sarayı’nda dış avlu ve iç avlu farklı kullanımlara ve tören düzenlerine göre anlam kazanmaktadır; 1472 tarihinde Fatih Sultan Mehmet tarafından yaptırılan Çinili Köşk ve Hazine Dairesi sarayın ilk yapıları olurken takip eden yıllar içinde yeni yapılar eklenmiştir.

Mimar Sinan tarafından yapılan III. Murat Köşkü ve mutfaklar ile IV. Murat’ın 1636 yılında yaptırdığı Revan Köşkü ve 1638 yılında yaptırdığı Bağdat Köşkü 17. Yüzyıl sonunda saraydaki önemli klasik dönem yapıları olarak dikkat çekmektedir. Daha sonra saray kompleksine eklemlenecek olan yapılar Osmanlı mimarlığında 18. Yüzyıldan itibaren gözlemlenecek olan yeni bir dönemin yani Batılılaşma sürecinin örnekleri olacaklardır.

Osmanlı tarihinde 1718-1730 yılları arasında ‘Lale Devri’ olarak adlandırılan süreç Batılılaşma döneminin ilk evresidir. 1718 yılında imzalanan Pasarofça antlaşmasının ardından Sultan III. Ahmet ve Nevşehirli İbrahim Paşa’nın önderliğinde başlatılan ıslahat hareketlerinin bir parçası olarak 1720-21
yılında ilk olarak Paris’e, ardından Viyana’ya, Petersburg’a, Berlin’e elçiler gönderildi. Bu elçiler gözlemledikleri Avrupa yaşam tarzını, kentleri, tiyatro ve opera binalarını, konutları, sarayları ve bahçeleri anlatan sefaretnameler yazdılar. Paris’e gönderilen Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi’nin seyahati sırasındaki gözlemleri ve yanında getirdiği çizimler değişimin biçimini
belirledi. Bu seyahatin ardından 1727 yılında İbrahim Müteferrika tarafından Müslüman toplumun ilk matbaası kuruldu. Bir yandan askeri alanda yenilikler yapılırken diğer yanda Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi’nin beraberinde getirdiği Fransız mimarisi ve bahçelerine ait resimler değişimin modelini sağlamış oldu.

III. Selim döneminde askeri teknik okulların kurulmasına devam edilir. Topçu subayı yetiştirmek üzere açılan Mühendishane-i Berri Hümayun ile bugünkü İstanbul Teknik Üniversitesinin temelleri atılmış olur. Bu dönemde getirtilen yabancı uzmanlar ve mimarlar kent dokusunda ve siluetinde önemli değişiklere neden olan yapılar yaptılar. Barok, Rokoko ve Ampir üsluplarının motiflerini taşıyan Selimiye Kışlası, camisi ve İstanbul’da ilk gridal planlı yerleşim yeri olan Selimiye ve İcadiye mahalleleri kentsel doku ve siluetteki etkileri ile önemlidirler.

Savaş döneminde Avrupa’daki totaliter rejimlerin modern mimarlığa karşı tavır içine girmesi, Walter Gropius ve Mies van der Rohe gibi modern mimarlığın öncülerinin ABD’ye göçmesine ve mimarlık anlayışlarının gerek eğitimci, gerekse uygulamacı olarak bu ülkede yayılmasına neden olmuştur.

Avrupa modern mimarlık anlayışının ABD koşullarında yeniden yorumu olan “Uluslararası Üslup” ortaya çıkmış ve buradan tüm dünyaya yayılmıştır.

18. yüzyılın boyunca mimarlık alanında gerçekleşen uygulamaların incelenmesi sonucunda hanedanın Avrupa’nın üstünlüğünü kabul edip değişimin modeli olarak kabul ettiği gözlenmektedir.

Rasyonel, geometrik, simetrik, modüler, kütlesel ve anıtsal klasik mimari dilin yerini alan eğrisel çizgiler, bitki motifleri, dağılan tipolojik süreklilik ve her yeni yapıda farklı kurgulanan Batılı mimari tarz 18. yüzyıl mimarisinin genel özellikleri olarak belirtilebilir.

Savaş sonrası toparlanma sürecinin tamamlanmasının ardından mimari arayışların ve tasarım çeşitliliğinin yoğun olduğu dönem, 1960 sonrasıdır. 1960 sonrası, Batı’nın savaş yaralarını sardıktan sonra ekonomik açıdan refaha kavuştuğu, toplumsal tabulara başkaldırı, çeşitli grupların hak ve özgürlük arayışları gibi farklı taleplerin ortaya çıktığı, farklı arayışlara yöneldiği, bunlara paralel olarak teknolojik gelişmelerin hız kazandığı, çoğulcu bir dönemdir. Batı’da bu dönemde Post-modern mimarlık ortaya çıkmıştır. Sorunun cevabı değildir.

50’li yıllar Türkiye’sinde yapı sektöründe büyük ölçüde daralma yaşanmıştır. Yanlış bir cümledir.

50’li yıllar Türkiye’sinde yapı sektörü hızla canlanmış, büyük ölçüde ve lüks yapı malzemesi dışalımı gerçekleşmiş, ithal edilen malzemeler bağlı oldukları kullanım, biçim ve bunların gerisindeki düşünce kalıplarını da beraberinde getirmişlerdir.

Kare veya dikdörtgen gibi asal geometrik biçimler kullanılmıştır.

Genellikle yatay konumda bir dikdörtgenler prizmasından oluşan kütle üzerinde yükselen tek bir prizmatik kütle en belirgin özelliktir.

Saçak yerine teras çatı kullanılmıştır.

Prizmatik kütleden oluşan yapıların teras çatılarında, Le Corbusier tasarımlarına benzer eğrisel biçimlerden oluşan plastik öğeler, parabolik veya tonozlu eğrisel örtülü hacimler düzenlemek oldukça yaygındır.

1980 sonrası mimarlık etkinliğinde öncelik ve ağırlık kazanan yapı programları şunlardır:

Resmi yapılar, eğitim ve kültür yapıları,

Sanayi ve ticaret kuruluşlarının yönetim / hizmet yapıları,

Sanayi yapıları, iş ve alışveriş merkezleri, turizm yapıları,

Restorasyon ve koruma çalışmaları, konutlar,

Fonksiyonalizm Modern mimarlığın temelini oluşturan, yapıların işlevden yola çıkarak tasarlanması anlayışına dayanmaktadır.