MİMARLİK TARİHİ - Deneme Sınavı - 3

Sinan’ın son eseri olarak tanımlanan Üsküdar, Atik Valide Sultan Külliyesi, 1579-83 yılları arasında, II. Selim’in eşi, III. Murad’ın annesi olan Nur-Banu Sultan adına yapılmıştır.

Balyan ailesi tarafından yapılan dönemin dini yapılarında gösterişli, eklektik bir mimari tarzın benimsenmiş olduğu görülmektedir. Tek kubbeli temel cami tipolojisinin değişmemiş ancak eklemlenen
yeni programlar ve mimari üslup ile klasik camilerden ayrılan bir dizi cami Balyan ailesi tarafından yapılmıştır. Doğru yanıt D seçeneğidir.

1908 yılında İkinci Meşrutiyet kurulduğunda oluşan Osmanlı Mühendis ve Mimar Cemiyeti’nde kayıtlı 11 mimardan ancak 3’ü Türk’tü. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Vedat Tek tarafından Ulusal Mimari tarzda yapılmış olan önemli yapı Sultanahmet’te bulunan Defter-i Hakani binasıdır. Berlin-Bağdat Demiryolları projesinin başlangıç noktası olarak iki Alman mimar Ritter ve Cuno tarafından Orta Avrupa mimarisi etkileri taşıyan Haydarpaşa Gar binası yapılmıştır. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Ön dört yönetim bölgesine ayrılan kentte Altıncı Daire Belediyesi Galata ve Beyoğlu bölgesindeki çalışmaları yürütmek üzere 1857 yılında kuruldu. Belediye Meclisi üyeleri bölgede uzun süredir oturan varlıklı, yabancı dil bilen gayri Müslümlerden seçildi. Belediyenin ilk faaliyetlerinden biri yolların genişletilmesi ve düzenlenmesi
ile yeni akslar açılması oldu. Modern bir kentte gereği kalmadığı gerekçesiyle tarihi Galata Surları yıkılarak yerine geniş yollar açıldı. Sokakların, kaldırımların döşemesi, temizliği ve aydınlatılması
belediyenin önemli bir faaliyet alanı oldu. Ortaçağ dokusu ve binaları yeni yol ve yapılar için yıkıldı. 1870’de Galata’nın geniş bir bölgesini tahrip eden yangın bu düzenlemelerin hızla gerçekleştirilmesine
olanak verdi. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Cumhuriyet dönemi mimarlık tarihi, aşağıdaki dönemlere ayrılmaktadır;
• 1927’ye kadar Birinci Ulusal Mimarlık dönemi
• 1927-1939 arası Modern Mimarlık dönemi
• 1939-1950 arası İkinci Ulusal Mimarlık dönemi
• 1950-1960 arası Modern Mimarlık dönemi (Uluslarası Üslup)
• 1960-1980 arası çoğulculuk dönemi
• 1980 sonrası Post-modern dönem. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Birinci Ulusal Mimarlık akımı, Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde, 1908’de II. Meşrutiyet’in ilan edilmesiyle birlikte, Batılılaşmaya karşı oluşan ulusalcı söyleme paralel olarak ortaya
çıkmıştır. Bu anlayış, temelde tarihsel mimari elemanların seçilip yapılarda kullanılması anlayışına dayanan Batı kaynaklı seçmeci ve yeniden canlandırmacı üslupların yerli versiyonudur. Seçilen Batıya ait mimari biçimler yerine, Selçuklu, Osmanlı ve İslami anıtsal mimarisine ait biçimler olmuştur. Cumhuriyetin kurulduğu ilk yıllarda da mimarlıkta Birinci Ulusal Mimarlık üslubu hâkim olmuştur. Cumhuriyet kurulduğunda yeni başkent Ankara’nın ilk yapıları bu üslupta inşa edilmiştir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Modernite projesinin dört boyutu bulunmaktadır:
• Sanayi üretimine dayanmaktadır.
• Bilgiye, ahlaka ve estetiğe yaklaşımı, akılcı ve evrenselci bir aydınlanma geleneği içindedir.
• Gelenekselliğin sınırlamalarından kurtulmuş, kendi aklıyla karar alabilen bireylerin varlığıdır.
• Ulus devlet olarak örgütlenmiş toplumun demokrasi içinde temsil edilmesidir. 

Sanatın diğer dallarında modernizm 19. yüzyıl içinde oluşmuş olmasına karşın, mimarlık alanında ortaya çıkması 20. yüzyıl
başlarını bulmuştur. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Modern mimarlığın tüm ilkelerini bünyesinde toplayan ilk modern
mimarlık yapısı ise, 1914 yılında Walter Gropius tarafından tasarlanan Fagus Ayakkabı Fabrikası olarak kabul edilmektedir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Modern mimarlığın kabul ettiği her şeye karşı olup, karşı olduğu her şeyi yeniden gündeme getiren Post-Modern mimarlık anlayışı, dışarıdan gelen tepki olarak ortaya çıkmıştır. Modern mimarlığın kendi içinden gelen tepkiler ise onu kendi içinde dönüştürerek Geç Modern mimarlık olarak günümüze dek devam etmesine neden olmuştur. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Modern eğilimin tamamıyla geçerlilik kazanmasında önemli bir faktör olmuştur. Bu dönemde tasarlanan yapılarda, Birinci Ulusal Mimarlık akımın tarihselci anlayışının terk edilerek uluslararası etkilerin hâkimiyetinin söz konusu olduğu görülmektedir. Süslemeden arınmış, yalın, biçimişlev birliği içinde tasarlanmışlardır. Betonarme iskelet sistemi tek katlı yapılarda bile kullanılmaya başlanmış, getirdiği olanaklardan yararlanılmıştır. Uluslararası üslubu belirleyen düz çatı, serbest planlama, kübik kütle anlayışı, simetriden kaçış, geniş cam yüzeyler ve özellikle yatay şerit pencereler bu yapıların karakteristik özellikleridir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Clemens Holzmeister’ın tasarımlarının en karakteristik
özellikleri şunlardır:
• Avlulu dikdörtgen biçimindeki planlar ya da U şeklindeki şemalar
• Devlet otoritesini yansıtmak için anıtsal ölçekli, simetrik, aksiyal, uzun, durağan kütleler
• Mafsalsız blok birleşmeleri
• Düz çatı görünümü altında saklanan kiremitli çatılar
• Eş büyüklükte pencere sıralarının oluşturduğu tekdüzelik
• Bölgesel mimarlığa yaklaşmak için yüzey çıkmaları
• Ters T biçimli çıkmalar
• Alman Nasyonal Sosyalizmi’nin mimari esprisine yakın 2-3 kat yüksekliğindeki kolonlar. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Egli’nin mimarlık anlayışı şöyle özetlenebilir:
• Abartılı değil, mütevazı yapılardır
• Dogmatik bir modernist olmayıp, mimari tavırlarını belli kalıplar içine hapsetmemiştir
• İşlevselci ve üslup karşıtıdır, doğrudan alıntı yapmaz
• Yerel koşulları ve Türk mimarlık geleneğini göz önüne almıştır (Batur, 2007: 85)
• Modern mimarlığın uluslararası ilim ve tekniğe dayandığını, yapıyı çevresi ile birlikte düşünmek
gerektiğini ilk öğütleyen mimarlardandır.  Doğru yanıt C seçeneğidir.

İkinci Ulusal Mimarlık akımı olarak aslandırılan bu anlayışın oluşmasında;
• Modern mimarlığa karşıt görüşlerin ortaya çıkmaya başlaması
• Yabancı mimarların Türkiye’de iş yapmalarına karşı çıkma eylemleri
• 1934'te yapılan Milli Mimari Semineri
• Avrupa'daki totaliter rejimlerin modern mimariye karşı tutumları sonucu ortaya çıkan neo-klasik mimarlık anlayışı
• Savaş durumlarında savunma güdüsüyle ortaya çıkan içe kapanma ortamı ve artan ulusalcılık etkili olmuştur. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Bu dönemde tasarlanan yapılarda, Birinci Ulusal Mimarlık akımın tarihselci anlayışının terk edilerek uluslararası etkilerin hâkimiyetinin söz konusu olduğu görülmektedir. Süslemeden arınmış, yalın, biçim- işlev birliği içinde tasarlanmışlardır. Betonarme iskelet sistemi tek katlı yapılarda bile kullanılmaya başlanmış, getirdiği olanaklardan yararlanılmıştır. Uluslararası üslubu belirleyen düz çatı, serbest planlama, kübik kütle anlayışı, simetriden kaçış, geniş cam yüzeyler ve özellikle yatay şerit pencereler bu yapıların karakteristik özellikleridir.

Bu dönemde, özellikle kamu yapılarının yapımında yoğunluk yaşanmıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarında oluşturulan yapılaşma programı doğrultusunda, başkentin imarı, yurt çapında hizmet binaları ve sanayi yapılarının kurulması, hastane ve okul yapıları için modeller üretilmesi, temel öncelikler olmuştur. Atatürk ilkelerinden devletçilik, mimarlığı doğrudan etkilemiştir. Çünkü kamu sektörü, konut yapımı dışında neredeyse tüm yapı etkinliklerinden sorumludur. Bazı kamu yapılarının mimari yarışmalarla belirlenmesi, ilk kez 1930’larda başlayan bir uygulama olmuştur.

Emin Onat’ın en iyi uygulamalarını gerçekleştirdiği bu yaklaşımın örnekleri arasında Moda’da kendi evi (1944) ile Kavaklıdere’deki Cenap And Evi belirtilebilir. Paul Bonatz’ın tasarladığı Ankara’daki Saraçoğlu Mahallesi de popülist yaklaşımın önemli örnekleri arasındadır. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Clemens Holzmeister’ın tasarımlarının en karakteristik özellikleri şunlardır:

Avlulu dikdörtgen biçimindeki planlar ya da U şeklindeki şemalar

Devlet otoritesini yansıtmak için anıtsal ölçekli, simetrik, aksiyal, uzun, durağan kütleler

Mafsalsız blok birleşmeleri

Düz çatı görünümü altında saklanan kiremitli çatılar

Eş büyüklükte pencere sıralarının oluşturduğu tekdüzelik

Bölgesel mimarlığa yaklaşmak için yüzey çıkmaları

Ters T biçimli çıkmalar

Alman Nasyonal Sosyalizmi’nin mimari esprisine yakın 2-3 kat yüksekliğindeki kolonlar.

C şıkkı Türk mimarlarının genel tasarım özelliklerinden birini yansıtmaktadır.

İsmet Paşa Kız Enstitüsü (Ankara, 1930) (Resim 3.4), Sayıştay (Ankara, 1928-1930), Ticaret Lisesi (Ankara, 1928-1930), Ragıp Devres Villası (1932-1933) Egli'nin başlıca yapılarındandır. A ve D şıkları C. Holzmeister'in, B ve C şıkları ise B. Taut'un yapıları arasındadır.

Seyfi Arkan, yerli mimarlar arasında en çok dikkati çeken isimlerin başında gelmektedir. Güzel Sanatlar Akademisi Mimarlık Bölümü’nden mezun olduktan sonra burslu olarak Almanya'ya gitmiş; dönemin önde gelen modernist mimarlarından Poelzig ile çalışmıştır. 1933 yılında ödül kazandığı Hariciye Köşkü tasarımı ile Atatürk'ün övgüsünü kazanmış ve Cumhurbaşkanı'nın Florya'daki yazlık konutu ile birçok devlet yapısını tasarlamıştır. Çankaya ve Florya köşkleri gösterişsiz, Bauhaus etkileri sergileyen, farklı işlevlerin kütleye yansıtıldığı parçalı bir plana ve geniş cam açıklıkların bulunduğu dış cephelere sahip, yalın ve özenli tasarımlardır.

Davud Ağa tarafından 1594 yılında inşa edilen Cerrahpaşa Külliyesi cami, medrese, hamam ve türbeden oluşmaktadır.