MİMARLİK TARİHİ - Deneme Sınavı - 18

Birinci Ulusal Mimarlık akımı, Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde, 1908’de II.
Meşrutiyet’in ilan edilmesiyle birlikte, Batılılaşmaya karşı oluşan ulusalcı söyleme paralel olarak ortaya çıkmıştır. Bu anlayış, temelde tarihsel mimari elemanların seçilip yapılarda kullanılması anlayışına dayanan Batı kaynaklı seçmeci ve yeniden canlandırmacı üslupların yerli versiyonudur. Seçilen Batıya ait mimari biçimler yerine, Selçuklu, Osmanlı ve İslami anıtsal mimarisine ait biçimler olmuştur. Cumhuriyetin kurulduğu ilk yıllarda da mimarlıkta Birinci Ulusal Mimarlık üslubu hâkim olmuştur. Cumhuriyet kurulduğunda yeni başkent Ankara’nın ilk yapıları bu üslupta inşa edilmiştir. Bu dönemde Birinci Ulusal Mimarlık üslubu ile yapılan başlıca örnekler arasında; II. TBMM Binası (Vedat Tek, 1924), Ankara Palas (Vedat Tek, Mimar Kemalettin 1924-1927), Etnoğrafya Müzesi (Arif Hikmet Koyunoğlu, 1925-1928), Türk Ocağı Binası (Arif Hikmet Koyunoğlu, 1927-1930), Ziraat Bankası (Giulio
Mongeri, 1926-1929) (Resim 3.1) sayılabilir.

“Modernite”, çağdaşlık anlamına gelmektedir. Gelenekten ve geleneksel olandan kopuşu ve toplumun birçok alanındaki dönüşüm ya da değişimi ifade eden bir dünya görüşüdür.

Modern mimarlığın tüm ilkelerini bünyesinde toplayan ilk modern mimarlık yapısı ise, 1914 yılında Walter Gropius tarafından tasarlanan Fagus Ayakkabı Fabrikası olarak kabul edilmektedir.

Modern mimarlığın yüksek dönemi, I. Dünya Savaşı’nın ardından, Almanya’da Bauhaus Okulu’nun kurulmasıyla (1919) başlamıştır. Bauhaus, modern mimarlık eğitimi veren ilk eğitim kurumudur ve Avrupa’daki farklı eğilimli birçok modernist mimar ve sanatçıyı çatısı altında toplamıştır.

Modern mimarlığın başlıca ilkeleri, geçmişle bağları koparması, işlevsellik (fonksiyonalizm), akılcılık (rasyonalizm), objektiflik, evrensellik, hafiflik ve şeffaflık olarak tanımlanmaktadır.

Atatürk ilkelerinden devletçilik, mimarlığı doğrudan etkilemiştir. Çünkü kamu sektörü, konut yapımı dışında neredeyse tüm yapı etkinliklerinden sorumludur.

İlk Evre (1927-1933), modern mimarlıkla ilk kez karşılaşılan, yabancı mimarların hâkim olduğu, yerli mimarların geri planda olduğu hazırlık ve deneme evresidir.

Avusturyalı Mimar Clemens Holzmeister'ın başlıca yapıları arasında, Genel Kurmay Başkanlığı (1929-1930), Milli Savunma Bakanlığı (1927-1931), Ankara Orduevi (1929-1933), Cumhurbaşkanlığı Köşkü (1930-1932), Merkez Bankası (1931-1933) (Resim 3.3), Emlak ve Eytam Bankası (1933-1934), İçişleri Bakanlığı binaları (1932-1934) ile bugünkü TBMM Binası (1938-1960) yer almaktadır.

Bir Türk mimarın elinden çıktığı bilinen ilk modern bina, İstanbul’da Sırrı Arif Bey tarafından 1929’da tasarlanan Bekir Bey Evi’dir.

Savaş döneminde Avrupa’daki totaliter rejimlerin modern mimarlığa karşı tavır içine girmesi, Walter Gropius ve Mies van der Rohe gibi modern mimarlığın öncülerinin ABD’ye göçmesine ve mimarlık anlayışlarının gerek eğitimci, gerekse uygulamacı olarak bu ülkede yayılmasına neden olmuştur. Doğru cevap A seçeneğidir.

1980’li yıllar ise, dünyada ve Türkiye’de yeni gelişmelerin gerçekleştiği yeni bir dönüm noktası olmuştur. Dünyada küreselleşme dönemi, Türkiye’de ise dünyadaki bu ekonomik etkilerle materyalist bakış açısının ve tüketim kültürünün hâkim olduğu, değerlerin aşınıma uğradığı dönemdir. Bu dönemin mimarlığa yansıması da herşeyin bir arada bulunduğu bir anlayış olarak gerçekleşmiştir. Doğru cevap B seçeneğidir.

16 ülke ABD'den Marshall Yardımı (1948-51) adı altında ekonomik kalkınma yardımı almıştır. Doğru cevap C seçeneğidir.

50'li yıllarda mimarlar açısından ortaya çıkan bir diğer önemli gelişme, 1954’te Mimarlar Odası’nın kurulmasıdır. Doğru cevap C seçeneğidir.

1960’ların başına kadar süren bu dönem, Türk mimarlığının dış yayınlarla ve dış etkilerle beslendiği, evrensel bir tutumun ifadesi olan bir dönemdir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Uluslararası Üslup, Türkiye’de genel olarak Ulusal Mimarlık Akımı ideolojisi ile yetiştirilmiş mimarlar tarafından uygulanmıştır. Doğru cevap E seçeneğidir.

1950’ler modernizminin Türkiye’deki ilk örnekleri de İstanbul’da gerçekleştirilmiştir. Emin Onat ve Sedad Hakkı Eldem’in tasarladığı İstanbul Adliye Sarayı (1948-1978), İkinci Ulusal Mimarlık üslubu ile Uluslararası üslup özelliklerini birlikte bünyesinde barındıran bir geçiş yapısıdır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Kızılay Emek İşhanı (Enver Tokay, İlhan Tayman, 1959), Türkiye’nin ticari ofis mekânı olarak tasarlanan ilk gökdelenidir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Ankara’da Ulus İşhanı ve Çarşısı (Orhan Bolak, Orhan Bozkurt, Gazanfer Beken, 1955) (Resim 4.1), Elektrik İdaresi Etüd Dairesi (Vedat Dalokay, 1955), Etibank Genel Müdürlük Binası (Vedat Özsan, Tuğrul Devres, Yılmaz Tuncer, 1956), DSİ Genel Müdürlüğü (Enver Tokay, Behruz Çinici, Teoman Doruk, 1959), Sakarya Hükümet Konağı (N. Yaubyan, E. Kortan, H. Vapurciyan, A. Andoniadis, 1956), Eskişehir Porsuk Oteli (Orduevi) (Vedat Dalokay, 1956), İstanbul’da Çınar Oteli (Rana Zipci, Ahmet Akın, Emin Ertan, 1959) (Resim 4.2), İzmir Büyük Efes Oteli (Paul Bonatz, Fatin Uran, 1959) 1950’ler modernizminin en karakteristik örnekleri arasındadır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Türkiye’de ülkenin toplumsal ve siyasi yaşamında derin izler bırakacak olan 27 Mayıs askeri müdahalesi ile açılan bu dönemde, çoğulcu demokrasi ve sosyal gerçekçilik kavramları ön plana çıkmıştır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Mimarlar Odası 1954'te kurulmuştur. 1927’de Ankara’da kurulan Türk Mimarlar Cemiyeti’nin 1934’te Türk Yüksek Mimarlar Birliği adını alarak çok şubeli hale getirilmesinin ardından 1954’te, 6235 sayılı Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Kanunu’nun yasalaşmasıyla Türk Yüksek Mimarlar Birliği yetki ve olanaklarının büyük bir kısmını Mimarlar Odası’na devretmiştir. Bu dönemde mimarlık eğitimi konusundaki tek gelişme ise, 1956 yılında Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi’nin kurulması olmuştur