MİMARLİK TARİHİ - Deneme Sınavı - 17

“Uluslararası Üslup”, Savaş öncesi Modernist eğilimlerinin ABD’de yeniden yorumlanmış şeklidir. Avrupa Modernizmi’nin toplumsal-politik içeriğinden soyutlanmış ve ABD gökdelen mimarlığının teknik ve ticari deneyimi ile birleşip yenilenmiş bir versiyonudur (Batur, 1984: 1402). Mimarlıkta “Rasyonalizm” kavramı, yapıların biçimlerinin geometrik formlardan oluşması anlayışına dayanır. “Katı Rasyonalizm” terimi ise, dik açılardan oluşan prizma mimarisini ifade etmek için kullanılmaktadır. “Fonksiyonalizm” kavramı, modern mimarlığın temelini oluşturan, yapıların işlevden yola çıkarak tasarlanması anlayışına dayanmaktadır.

Modern Amerikan mimarlığının etkisi altında Türkiye’de 1950’lerde ortaya çıkan modernizmin ikinci
evresinde başlıca mimari özellikler şöyle sıralanabilir:
• Kare veya dikdörtgen gibi asal geometrik biçimler kullanılmıştır.
• Genellikle yatay konumda bir dikdörtgenler prizmasından oluşan kütle üzerinde yükselen tek bir
prizmatik kütle en belirgin özelliktir.
• Saçak yerine teras çatı kullanılmıştır.
• Prizmatik kütleden oluşan yapıların teras çatılarında, Le Corbusier tasarımlarına benzer eğrisel
biçimlerden oluşan plastik öğeler, parabolik veya tonozlu eğrisel örtülü hacimler düzenlemek
oldukça yaygındır.
• Cephelerde betonarme karkas strüktür sistemini ve pencere bölmelerini ızgara sistemde dik açılı
kafes örgü biçiminde dışlaştıran cephe dokusu, tasarımın en önemli özellikleri arasındadır.
• Dönemin en gözde cephe kaplama malzemesi, markasının adı (BeTeBe) ile anılan cam
mozaiktir.
• Sağladığı saydamlık, hafiflik gibi özellikler nedeniyle geniş cam yüzeylere önem verilmiştir.

Parçalı prizmaların kompozisyonuna dayanan yaklaşım ise 1960-1980 döneminin mimari eğilimleri arasındadır.

1970'li yıllarda , yönetim yapıları, sosyal nitelikli kamu yapıları, eğitim ve kültür yapıları, turizm yapıları, dinsel yapılar, restorasyon uygulamaları ve konutlar, bu dönemde mimarlık etkinliğinde ağırlık kazanan alanlar olmuştur.

Bu dönemde mimarlar, ekonomik dönüşümün ortaya çıkardığı kentleşme süreci içinde, toplumun kendi dinamiğiyle oluşturduğu yaşam çevresini çok az etkileyebilmişlerdir. Yeni çevrenin oluşumunda egemen olan başlıca iki yapım süreci, gecekondu ve yapsatçılık olmuştur. Her iki süreç de, mimarların katılma veya yönlendirmelerine açık değildir. 1960’lara doğru başlayıp ve sonrasında hızla artan ve günümüze dek süregelen bir sorun olan gecekondu yapımı, mimar ve kent plancıların öngörülerini bozan, dengeleri değiştiren, altyapı ve görünüm olarak kentsel çevreyi denetlenemez kılan bir olgu olmuştur. 60’lara doğru başlayıp 70’lerdan sonra yaygınlaşacak olan yapsatçılıkta ise mimar, yapsatçı adına tasarım yaparak, kullanıcıyı büyük ölçüde tasarım sürecinin dışında tutan bir düzen içinde yer almıştır. Bu düzende mimarın tasarım özgürlüğü, yapsatçı ile mal sahibinin bilgi, görgü ve beğeni düzeyi ile sınırlı kalmaktadır.

1959’da tasarlanan İstanbul Sheraton Oteli (K. A. Aru, T. Aydın, H. Suher, Y. Emiroğlu, M. A. Handan, A. Erol) Organımsı mimarlığın Türkiye’deki ilk örneği olmuştur. Söz konusu yapı, kendinden öncesiyle kesin bir kopuşu gerçekleştiren bir dönüm noktası olarak kabul edilmektedir. Bu yapı, dik açılı sistemin ve prizmatik kutunun çözülmesi, planda ve kütledeki kırılmalarla sağlanan plastik anlatımıyla o güne kadar olan uygulamalardan farklı bir anlayışı ve estetiği önermektedir.

Avrupa modern mimarlık anlayışının ABD koşullarında yeniden yorumu olan “Uluslararası Üslup” ortaya çıkmış ve buradan tüm dünyaya yayılmıştır.

Bu dönemde dışa açılma politikasının bir sonucu olarak, dönemin Batı mimarlığını oluşturan katı rasyonel anlayıştaki Uluslararası Üslup, Türkiye’de de geçerli olan mimari yaklaşım olmuştur. Bu nedenle, 1950 yılı Türkiye mimarlığı açısından bir dönüm noktasını oluşturmaktadır.

Modern mimarlık kendi içinde dönüşerek geç modern mimarlık dönemine girmiş, Post-modern mimarlık Batı’da bu dönemde ortaya çıkmıştır.

Bu dönemde mimarlar açısından ortaya çıkan bir diğer önemli gelişme, 1954’te Mimarlar Odası’nın kurulmasıdır.

Mimarlıkta “Rasyonalizm” kavramı, yapıların biçimlerinin geometrik formlardan oluşması anlayışına dayanır.

“Fonksiyonalizm” kavramı, modern mimarlığın temelini oluşturan, yapıların işlevden yola çıkarak tasarlanması anlayışına dayanmaktadır.

Uluslararası Üslup, Türkiye’de genel olarak Ulusal Mimarlık Akımı ideolojisi ile yetiştirilmiş mimarlar tarafından uygulanmıştır

“Çoğulculuk”, çeşitli eğilimlerin, düşüncelerin, yönetimde etkisini kabul eden siyasi yöntem, plüralizm anlamına gelmektedir.

Prefabrikasyon ise yapı sektörünün gündemine 1970’li yıllarda girebilmiştir.

Yeni Brütalizm, malzemenin doğal doku ve rengiyle bırakılması ve yapının içinde yer alan işlevlerin estetik amaçlı olarak dışa yansıtılması ilkelerine dayanmaktadır.

Post-Modern mimarlar, Modern Mimari’nin reddettiğ her şeyi kabul edip, kabul ettiklerini reddetmişler; tekdüze, sıkıcı, soyut, sıradan halktan ve tarihten kopuk buldukları modern mimarlığın karşısına, tam tersi kavramları yerleştirmişlerdir. Onlara göre, mimarlık saf değil, melez; kişisel olmayan değil, tam tersi; basit değil, gereğinden fazla olan; net değil, kararsız; tasarlanmış değil, geleneksel; anlam birliği ve netliğinden çok anlamın karışık canlılığı ve zenginliği olan olmalıdır.

1980 sonrası mimarlık etkinliğinde öncelik ve ağırlık kazanan yapı programları, sırasıyla resmi yapılar, sanayi ve ticaret kuruluşlarının yönetim / hizmet yapıları, sanayi yapıları, iş ve alışveriş merkezleri, turizm yapıları, eğitim ve kültür yapıları, restorasyon ve koruma çalışmaları ile konutlar olarak sayılabilir.

Hizmet Yapıları: Genel merkez, yönetim ve büro binaları olarak prestij amacıyla tasarımcıdan yüksek düzeyde yaratıcılık beklentisi içinde olan ve mimara bu konuda geniş özgürlük tanıyan yapılardır. 1980 sonrası dönemde mimari nitelik açısından ağırlık kazanmışlardır. Bu yapılar bir yandan Türkiye’de gökdelenlerin önde gelen örneklerini oluştururken, diğer yandan Post-modern mimarlığın Türkiye’deki önemli örneklerini sunmuşlardır.

Piyasa mimarisi, 1960’larda başlayan piyasa uygulamalarının devamı niteliğindedir. Büyük bölümü
yapsatçılık sistemi içinde yer alan, uluslararası piyasada yarışabilecek düzeyde olmayıp iç piyasa
koşullarının ölçütleriyle çalışmak durumunda olan mimarların oluşturduğu tasarımları içermektedir. Genellikle güncel akımları yapsatçı ve malsahibinin ticari kaygıları, bilgi, görgü ve beğeni düzeyi ile sınırlayarak uygulamışlardır. Resmi mimaride genellikle modernist tasarımlar ağırlığını korumuştur. Belediyelere ve bağlı kuruluşlara ait yapı talepleri ise zaman zaman yöresellik ve yerellik arayışlarının biçimlerine sahip olmuşlardır (Batur, 1996: 896). Mimari nitelik açısından üzerinde durulması gereken, “seçkin mimari”dir. Bu mimari içinde, birkaç temel eğilim sözkonusudur. Bunlar, “geç modernizm”, “post-modernizm” ve “tarihselci-ulusalcı-yerel mimari” arayışları olarak sınıflandırılabilir. Geç modernizm ile post-modern biçimcilik, evrensel geçerlikte akımlardır. Program, mekân ve estetik değerler açısından simge ve mesaj değeri taşımaktadırlar

Geç modern yaklaşımlar, 1960’larda ülke gündemine girmiş, 1980 sonrasında da çeşitlenerek varlığını sürdürmüştür. 1990 tarihli Sabah Gazetesi Binası buna verilebilecek bir örnekken; diğer şıklarda yer alanlar, modernizmin Türkiye'de 1950'lerdeki ilk örneklerindendir.

Mimarlık eğitimi konusundaki tek gelişme ise, 1956 yılında Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi’nin kurulması olmuştur. Doğru cevap A’dır.