MİMARLİK TARİHİ - Deneme Sınavı - 16

Kızılay Emek İşhanı Türkiye’nin ticari ofis mekânı olarak tasarlanan ilk gökdelenidir ve ilk giydirme cepheli yapısıdır. Doğru cevap B’dir.

Parçalı prizmaların kompozisyonuna dayanan yaklaşım, ülkedeki mimarlar tarafından diğer tüm yaklaşımlar içinde en yaygın biçimde kabul edilen ve kullanılan eğilim olmuştur. Doğru cevap A’dır.

1959’da tasarlanan İstanbul Sheraton Oteli Organımsı mimarlığın Türkiye’deki ilk örneği olmuştur. Doğru cevap D’dir.

1980 sonrası, dünyada soğuk savaş döneminin sona ererek duvarların yıkıldığı küreselleşme dönemidir. Türkiye’de ise, 12 Eylül darbesi ardından güçlü bir biçimde hâkim olan serbest piyasa (liberal) ekonomisi, yeni dünya düzeni ile bir denk düşüm içinde desteklenerek Türkiye mimarlığını değişime zorlamıştır. Doğru cevap E’dir.

1980 sonrasında, Dönemin mimarisi, üç başlık altında sınıflanabilir: Piyasa, resmi ve seçmim mimari. Doğru cevap A’dır.

Sabancı Center (Haluk Tümay, Ayhan Böke, 1988-93) geç modern mimarlık örnekleri arasında sayılabilir. Doğru cevap B’dir.

Post-Modern hareket, Modern Mimari’nin tekdüze, sıkıcı, soyut, sıradan insanla iletişim kurmayan seçkinci tavrına karşılık bir tepki hareketi olarak ortaya çıkmıştır. Doğru cevap C’dir.

Yeşilköy Havalimanı (İç Hatlar Terminali) (Hayati Tabanlıoğlu, 1983), geç modern mimarlık örnekleri arasında sayılabilir. Doğru cevap D’dir.

Mimarlar açısından 1950'lerde ortaya çıkan önemli bir gelişme, 1954’te Mimarlar Odası’nın kurulmasıdır. 1927’de Ankara’da kurulan Türk Mimarlar Cemiyeti’nin 1934’te Türk Yüksek Mimarlar Birliği adını alarak çok şubeli hale getirilmesinin ardından 1954’te, 6235 sayılı Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Kanunu’nun yasalaşmasıyla Türk Yüksek Mimarlar Birliği yetki ve olanaklarının büyük bir kısmını Mimarlar Odası’na devretmiştir. Oda kayıtlarında, 1954 yılında odaya kaydolan mimar sayısı 735 olarak belirtilmiştir.

Savaş yıllarının içe kapanık ortamından sonra uluslararası sisteme açılış ve iletişim ortamı, Batı mimarlığına olan ilgiyi artırmıştır. 1930’larda Almanya ve Avusturya ile sınırlı kalan modern mimarlık anlayışı, özellikle ABD ile ortaya çıkan yeni ilişkiler sonucunda, bu ülkedeki modern mimarlık uygulamalarından güçlü bir biçimde etkilenmiştir. 1950’li yıllarda, “Uluslararası Üslup”, “Rasyonalizm” ya da “Fonksiyonalizm” diye adlandırılan eğilim, biçimlendirici bakımdan hâkim rol oynamıştır. Bunda, özellikle yabancı yayınların büyük rolü olmuştur. Genellikle Le Corbusier, Mies van der Rohe, Frank Lloyd Wright, Walter Gropius, Richard Neutra, Skidmore-Owings-Merrill (SOM) gibi ünlü mimarların dünyanın çeşitli ülkelerinde yaptıkları tasarımlarından etkilenilmiştir.

1960-1980 arası dönemde bir yandan Uluslararası Üslup uygulamaları devam ederken, diğer yandan parçalı prizmaların kompozisyonuna dayanan yaklaşım, Yeni Brütalizm, Organımsı Mimarlık ve Ekspresyonizm ile Yeni Rejyonalizm hâkim eğilimler olmuştur.  Parçalı prizmaların kompozisyonuna dayanan yaklaşım, ülkedeki mimarlar tarafından diğer tüm yaklaşımlar içinde en yaygın biçimde kabul edilen ve kullanılan eğilim olmuştur. Prizmanın kendi geometrisini korurken onu işlevsel biçimde parçalayan ve tekdüzelikten uzaklaştırarak sürprizli hacim ve mekân etkilerinin elde edilmesini amaçlayan bir tasarlama yöntemine dayanmaktadır.

Yeni Brütalizm, Türkiye’de parçalı prizmaların kompozisyonuna dayanan yaklaşımı tamamlayan ve geliştiren bir eğilim olarak tutunmuş ve yaygınlaşmıştır.

Biçimlendirmede “organik” bir estetiğin kavramlarına dayanan bu eğilimin diğer önemli örnekleri arasında, Büyük Ankara Oteli (Marc J. Saugey, Yüksel Okan, 1960) ve Tandoğan Öğrenci Yurdu (Şevki Vanlı, Ersen Gömleksizoğlu, 1965) bulunmaktadır. Organımsı mimarlık eğilimi Türkiye’de fazla yaygınlaşmamış, ama mimarlığın Uluslararası Üslub’un koşullandırmalarından kurtulmasını sağlamıştır.

Yeni Rejyonalizm (Yeni Bölgeselcilik), 1960’ların başından itibaren Türkiye’de görülen bir diğer mimari eğilimdir. Bu eğilimde, geleneksel mimarlık değerlerinin yeniden yorumlanması söz konusudur. Bu dönemde, dünyada olduğu gibi Türkiye’de de bir “geçmişe özlem” eğilimi belirmiştir. Bu eğilim, kentsel mimari mirasın ortadan kaldırılmasına ve mevcut çevrenin ölçeğini, dokusunu, rengini fark etmeyen bir yenilikçiliğe karşı tepki olarak ortaya çıkmıştır ve kavramın içeriği üzerine kuramsal tartışmaları da beraberinde getirmiştir. Bazı mimarlar “gelenek” konusuna odaklanırken, diğerleri “çevre” bileşenini öne çıkarmıştır.

Geç modern yaklaşımlar, 1960’larda ülke gündemine girmiş, 1980 sonrasında da çeşitlenerek varlığını sürdürmüştür. Özellikle ileri teknoloji gerektiren modernist yapılar, birer prestij simgesi olarak tercih edilmiş ve giderek artış göstermiştir. Modern ilkelere sahip olmakla birlikte, parçalı, eğrisel, köşeleri kırık geometrilerden oluşan yapılar, Le Corbusier’nin beş ilkesini ve beyaz mimarisini yeniden yorumlayan modernist yaklaşım ile Brütalizm ve Ekspresyonizm, bu dönemde uygulanan geç modern yaklaşımlar olmuştur.

Cumhuriyet dönemi boyunca tarihselci anlayışın dışına çıkarak mekânsal ve teknik arayış içinde olan cami tasarımı çok azdır. Farklı tasarımlar açısından önemli örneklerin başında, Vedat Dalokay’ın yarışma ile seçilen Ankara Kocatepe Camisi (1958) tasarımı gelmektedir. Modern bir tasarım anlayışına sahip olan bu proje uygulanmamıştır. Ancak, yine Vedat Dalokay’ın 1969’da tasarladığı Pakistan’daki İslamabad Faysal Camii, modern İslam mimarisinin dünyadaki en önemli eserlerinden biri olarak kabul edilmektedir.

Modern Amerikan mimarlığının etkisi altında Türkiye’de 1950’lerde ortaya çıkan modernizmin ikinci evresinde başlıca mimari özellikler şöyle sıralanabilir:
• Kare veya dikdörtgen gibi asal geometrik biçimler kullanılmıştır.
• Genellikle yatay konumda bir dikdörtgenler prizmasından oluşan kütle üzerinde yükselen tek bir prizmatik kütle en belirgin özelliktir.
• Saçak yerine teras çatı kullanılmıştır.
• Prizmatik kütleden oluşan yapıların teras çatılarında, Le Corbusier tasarımlarına benzer eğrisel biçimlerden oluşan plastik öğeler, parabolik veya tonozlu eğrisel örtülü hacimler düzenlemek oldukça yaygındır.
• Cephelerde betonarme karkas strüktür sistemini ve pencere bölmelerini ızgara sistemde dik açılı kafes örgü biçiminde dışlaştıran cephe dokusu, tasarımın en önemli özellikleri arasındadır.
• Dönemin en gözde cephe kaplama malzemesi, markasının adı (BeTeBe) ile anılan cam mozaiktir.
• Sağladığı saydamlık, hafiflik gibi özellikler nedeniyle geniş cam yüzeylere önem verilmiştir.

Orhun yazıtları

Kurgan

Kümbet