MİMARLİK TARİHİ - Deneme Sınavı - 13

“Büyük Selçuklu mimarisinde esas yapı malzemesi olarak tuğla, bezeme malzemesi olarak da tuğla ve alçı kullanılmaktadır. Kerpiç ya da tuğladan inşa edilen taşıyıcı duvarın ana strüktürel eleman olduğu yapılarda kubbe ve tonoz en çok kullanılan örtü sistemi olurken, tromp, geometrik planlı ana gövde ile dairesel planlı çatı örtüsünün geçiş elemanı olarak kullanılmıştır. (Ödekan, 1997:309) Tuğla ile geometrik, alçı ile daha çok bitkisel motifler ve desenler,12. Yüzyıldan itibaren de renkli çini kaplama bu dönemin bezeme özelliklerindendir (Ödekan, 1997: 310).”

“Erken Anadolu Türk mimarlığında tekil yapı elemanlarının tasarımında ve işçiliğinde görülen ustalık henüz yapının tüm öğelerini kapsayan, tutarlı bir tasarım bütünlüğüne dönüşmemiş, bir Anadolu Türk mimari üslubu oluşmamıştır. Ağırlıklı olarak tuğla yerine taşın yapı malzemesi olarak kullanıldığı bu dönem mimarisinde yerli ve yeni gelenler arasındaki kültürel alışveriş uzun süren bir arayış ve deneme süreci sonunda ne yerel olanın aynısı ne de kökenleri ile tıpatıp benzeyen, özgün mimari ürünler ortaya çıkmasını sağlamıştır.”

“Fatih döneminde yapılan binalarla başlayarak Haliç’te anıtsal bir Osmanlı kenti silueti inşa edilmeye başlanmıştır. Bu siluetin oluşmasında en etkili yapılardan biri Fatih’in kendi adına yaptırdığı anıtsal cami ve külliyesidir. Kentin dördüncü tepesinde, İmparator Konstantin’in yaptırdığı kilisenin yerinde yaptırılan bu külliye ile Osmanlı mimarisinde klasik dönemin başladığı söylenebilir.”

“15. Yüzyıldan itibaren külliyeyi oluşturan yapıların bir düzen içinde konumlanması konusunda gayretler olduğu bilinmektedir. Örneğin Amasya II. Beyazıt Külliyesi yapılarının belirli bir eksen üzerine yerleştirilmesiyle bir düzen arayışı içinde olduğu ifade edilmektedir (Dündar, 2003: 133). Bu düzenlemenin merkezinde cami yer almasına rağmen geometrik düzenleme bunu esas almaz. Yapıları birbirleriyle ilişkilendiren temel unsur geometrik bir tanımlamadan çok lineer bir çizgi, eksendir.”

“Mimar Sinan’ın mimarbaşılık kariyerindeki ilk binası Hürrem Sultan adına 1538’de yapılan

Haseki Külliyesidir.”

“Haliç kıyısında 1577‘de tamamlanan Azapkapı Sokullu Camisi, çamurlu zemin nedeniyle kazık temeller üzerinde oluşturulan tonozlu bir kat üzerinde yükselmektedir (Aslanapa, 2004). Sekizgen tabanlı şemanın kullanıldığı cami tek kubbelidir. Son cemaat yeri tek eğimli bir çatı ile örtülüdür. Ayrı bir kütle olarak yapılan minaresi son cemaat yerinin solunda yer alır.”

Farklı coğrafyalarda tarihsel süreçlere bağlı olarak gelişen ve günümüze kadar ulaşan mimarlık külliyatı üretildikleri kültürel yapıların temsilleri olarak değerlendirilemezler ifadesi yanlış bir ifadedir. Tam aksine mimarlık külliyatı üretildikleri kültürel yapıların temsilleri olarak değerlendirilirler.

Doğu Roma İmparatorluğu 1453 yılına kadar Balkanlar ve Anadolu’da mimarlık ve sanat alanında ürünler vermiş, Başkenti İstanbul olan Bizans İmparatorluğu’nun en önemli anıtlarından birisi ve bugün müze olarak kullanılan tarihi yapı Ayasofya Kilisesidir.

Mezopotamya Ortadoğu’da gelişen ilk medeniyetlerden (uygarlıklardan) birisidir?

Anadolu’da Türkler gelmeden önce var olan kadim uygarlıkların sanat ve mimarlık ürünleri olduğu gibi Türklerin de henüz Anadolu’ya göç etmeden ve İslamiyet’i kabul etmeden önce ortaya koydukları sanat ürünlerinden birisi ve Türklerin tarih içindeki varlığına ait ilk yazılı kaynaklardan olan, M.S. 8. Yüzyılda yazıldıkları düşünülen yazıtlar Orhun yazıtlarıdır ve bilinen ilk Türk devleti olan Göktürkler hakkında da bilgi verirler.

Büyük Selçuklular, devlet memuru yetiştirmek için  özgün bir yapı türü olan medreseleri inşa etmişlerdir.

1400 yılında Yıldırım Beyazıt tarafından yaptırılan  20 kubbesi ile bu tipolojinin en önemli anıtlarından birisi olan eser Bursa Ulu Camii"sidir.

14. yüzyıl boyunca, Bursa ve civarında cami dışında medrese, hamam, türbe, han ve bedesten gibi diğer ticari ve kamusal yapılar yapılmıştır. Bu yapılardan Orhan Bey zamanında yapılmış ve günümüze ulaşmış olan en eski Osmanlı medresesi olarak bilinen yapı Süleyman Paşa Medresesi"dir. 

Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’da yaptığı ilk eser aynı zamanda da bir askeri yapı olan Rumelihisarı’dır

Osmanlı döneminin en büyük mimarlarından olan Mimar Sinan’ın aynı zamanda da ustalık eserim olarak isimlendirdiği eser Edirne, Selimiye Camisi"dir.

“16. Yüzyıl boyunca süren fetihlerle topraklarını genişleten ve III. Murat döneminde en geniş sınırlarına ulaşan Osmanlı İmparatorluğu 17. Yüzyıldan itibaren yeni bir tarihsel sürece girdi. Kanuni Sultan Süleyman döneminden itibaren II. Selim ve III. Murad dönemlerinde sadrazamlık yapan Sokullu Mehmet Paşa’nın 1579 yılında ölümünden sonra iç ve dış nedenlerle başlayan güç kaybı nedeniyle Duraklama Dönemi olarak adlandırılan bu süreçte Osmanlı mimarisinin son anıtsal sultan camilerinin yapıldığı görülmektedir.”

“İktidarını sürdürmek isteyen Sultanlar güçlü olanı izlemeyi uygun görmüş ve Batılılaşma sürecinin mimarı olmuştur. Avrupa mimari tarzları hem Avrupa’dan gelen mimarlar tarafından hem de Avrupa mimarlığını bilen gayri Müslim mimarlar tarafından Başkentin yeni fiziksel çehresini oluşturmuştur. Yapı ölçeğinde mimari tarz, ölçek ve işlev değişiklikleri ile başlayan değişim giderek bütün kentsel yapının geleneksel dokusunu ve işleyişini tasfiye eden ve yerine modern bir kent inşa eden sürece dönüşmüştür.”

“Avrupa mimari tarzları hem Avrupa’dan gelen mimarlar tarafından hem de Avrupa mimarlığını bilen gayri Müslim mimarlar tarafından Başkentin yeni fiziksel çehresini oluşturmuştur.”

“Davud Ağa’nın ölümü üzerine mimarbaşı olan Dalgıç Ahmet Ağa tarafından yapımına devam edilen Yeni Cami’nin inşaatı bir süre durmuştur. Sultan IV. Mehmet’in annesi Turhan Sultan tarafından inşaatın tamamlatılması istenmiş ve o dönem mimarbaşı olan Mustafa Ağa tarafından 1663 yılında tamamlanabilmiştir (Kuban, 2007). Osmanlı mimarlığında yapımı en uzun sürede tamamlanan bu külliye, cami, hünkâr kasrı, türbe, darülkurra, sübyan mektebi, sebil, çeşme ve günümüzde Mısır Çarşısı olarak bilinen arastadan oluşmaktadır (Resim 2.1). Kentin Osmanlı öncesi dönemden kalma sur duvarları üzerine oturan Hünkâr Kasrı, Sultanahmet Camii ile birlikte görülmeye başlanan bu yeni cami öğesinin etkileyici örneklerinden birisidir. Ayrıca, tasarlanmış kentsel meydan geleneği olmayan Osmanlı kentinde büyük olasılıkla İstanbul’a özgü bir farklılıkla cami ve L biçimli arastanın konumlanışı nedeniyle mekânsal olarak kentin en önemli meydanlarından birini oluşturduğu söylenebilir.”

“Lale Devri olarak adlandırılan ve 22 yıl süren bu dönemde Batı etkisiyle mimari ve kentsel yeniliklerin ortaya çıktığı görülür. Kağıthane deresi etrafında bir peyzaj düzenlemesi içinde oluşturulan rekreasyon alanları ile köşkler ve saraylar yeni tarz mimarinin hem kentsel hem de yapı ölçeğinde öncüsü olarak değerlendirilebilir.”