MİKRO İKTİSAT

Monopolcü Rekabet Piyasasında Uzun Dönem Dengesi

Tam rekabet piyasasında olduğu gibi, monopolcü rekabet piyasasında da piyasaya girişlerin maliyetsiz, dolayısıyla giriş-çıkışların kolay olması nedeniyle kısa dönemde aşırı kârın varlığı, yeni firmaların uzun dönemde piyasaya girmesini teşvik etmektedir. Bunun sonucunda firmanın piyasa payı azalacağından, talep eğrisi uzun dönem ortalama maliyet eğrisine teğet oluncaya kadar (yani aşırı kâr ortadan kalkıncaya kadar) aşağıya doğru (sola) kayacaktır. Ayrıca piyasaya yeni markalarla giren firmalar nedeniyle firmanın talep eğrisinin esnekliği de artacaktır. Talep eğrisi ile uzun dönem ortalama maliyet eğrisinin birbirine teğet olduğu bu noktada artık ortalama maliyet ile ortalama hasılat birbirine eşit olduğundan, ekonomik kâr da ortadan kalkmış olur ve firma sadece normal kâr elde etmektedir

Uzun dönemde tam rekabetteki firma kâr maksimizasyon koşulunu LMC=MR=P=AR=minLAC’de sağlarken monopolcü rekabet piyasasındaki firma LMC=MR<P=AR=LAC’de sağlamaktadır. Dolayısıyla monopolcü rekabetteki firma uzun dönemde ekonomik etkinliği sağlayamamaktadır.

Oligopol birbirlerine etki edebilecek kadar az sayıda satıcının çok sayıda alıcı ile karşı karşıya geldiği ve firmaların yüksek giriş engelleri ile korunduğu bir piyasa türüdür. Tam rekabet ile monopol arasında yer alan bu piyasa gerçek hayatta en fazla görülen piyasa türüdür. Oligopolcü firmalar tarafından üretilen mallar standartlaştırılmış (homojen) olabileceği gibi, farklılaştırılmış (heterojen) da olabilir. Firmaların alüminyum, bakır ve demir çelik gibi standartlaştırılmış bir mal üretip sattıkları piyasaya saf (tam) oligopol; otomobil, bira, bilgisayar, deterjan, sigara gibi farklılaştırılmış bir mal üretip sattıkları piyasaya da farklılaştırılmış oligopol denilmektedir.

Cournot Modeli: Augustin Cournot tarafından 1838 yılında geliştirilen bu model, oligopol piyasasının nasıl çalıştığını (bu piyasadaki firmaların maksimum kâr amacıyla nasıl bir davranış göstereceklerini) basit bir şekilde irdeleyebilmek için bazı varsayımlara dayanmaktadır.

1. piyasada sadece iki firma vardır (düopol piyasası);

2. firmalar homojen bir mal üretmekte ve piyasa talep eğrisinin ne olduğunu bilmektedirler;

3. her iki firma da birbirinin üreteceği mal miktarını veri (sabit) kabul edip kârını maksimum yapacak şekilde ne kadar mal üreteceğine eş anlı karar verirler (stratejik değişken üretim düzeyidir);

4. firmaların maliyet yapıları aynıdır ve

5. üretim maliyetleri sıfırdır.

Tek bir firmanın satıcı olduğu piyasaya monopol piyasası adı erilir.

çok sayıda firma olması monopol piyasasının özelliğini içermez.

Monopol piyasasında üretim noktasını MC=MR verir.

Aynı maliyet ve kaliteye sahip bir mal veya hizmete farklı piyasalarda veya farklı miktarları için farklı fiyat uygulanmasına fiyat farklılaşması adı verilir.

Bir malın üreticisi olan monopolcü firmanın, malını yabancı piyasalarda daha düşük fiyatlardan satmasına damping adı verilir.

Monopolcü Rekabet Piyasasında Kısa Dönem Dengesi için gerekli şart MC=MR dır.

Monopolcü Rekabet Piyasasında Uzun Dönem Dengesi için gerekli şart MR=MC dir.

Az sayıda satıcının bir malın üretim ve satışına hâkim olduğu ve yeni firmaların piyasaya girişinin zor veya imkânsız olduğu bir piyasaya oligopol piyasası adı verilir.

Cournot modelinde firmaların maliyet yapıları aynıdır.

Gerçek hayatta, tam rekabet piyasasının yerini, tam rekabet piyasasına ilişkin varsayımların sağlanmadığı durumlarda ortaya
çıkan “eksik rekabet piyasaları” almaktadır. Örneğin tam rekabetin varsayımlarından biri olan “homojen mal” varsayımından sapma halinde, farklılaştırılmış
malların üretilip satıldığı monopolcü rekabet piyasası ile karşılaşılmaktadır.

Tam rekabet varsayımlarından olan “çok sayıda satıcı” yerine tek bir firmanın olması durumunda, ortaya çıkan piyasa yapısı monopol olarak adlandırılmaktadır.

Gerçek hayatta, tam rekabet piyasasının yerini, tam rekabet piyasasına ilişkin varsayımların sağlanmadığı durumlarda ortaya
çıkan “eksik rekabet piyasaları” almaktadır. Örneğin tam rekabetin varsayımlarından biri olan “homojen mal” varsayımından sapma halinde, farklılaştırılmış
malların üretilip satıldığı monopolcü rekabet piyasası ile karşılaşılmaktadır

Monopol, tek bir firmanın yakın ikamesi olmayan bir malı üretip sattığı piyasa türüdür. Bu tanımdan da anlaşılacağı gibi, monopol piyasasını tanımlayan iki özellik vardır; yakın ikamesi olmayan bir malın üretilmesi ve tek bir firmanın varlığı.

Ölçek Ekonomileri: Bir malın piyasa talebinin bir büyük üretici tarafından çok
sayıda küçük üreticiye göre daha ucuza karşılanması ölçek ekonomileri olarak
adlandırılmaktadır. Bir başka ifadeyle, üretim tesis ölçeği büyüdükçe ortalama
toplam maliyetin düştüğü veya optimal üretim tesis ölçeğinin çok büyük olduğu
endüstrilerde, zamanla tek firma tüm piyasaya egemen olarak monopolleşebilmektedir

Ham maddelerin Özel Mülkiyeti: Bazı ham maddelerin mülkiyet hakkının
sadece tek bir firmada bulunması da monopolün oluşmasına neden olabilir. Bu
durumda firma, ham maddeyi başka firmaların kullanımına izin vermeyerek ilgili malın kendisi dışındaki firmalar tarafından üretilmesini imkânsız kılabilir.
Örnek olarak Etibank’ın bor madenlerinin arzını kontrol etmesi gösterilebilir.