Genel Denge ve Refah Ekonomisi

Kısmi denge analizi ile tek bir piyasada çıktı ve fiyat düzeyi belirlenirken diğer piyasalardaki fiyatlar veri alınır. Oysa genel denge analizinde birden fazla piyasadaki çıktı ve fiyat düzeylerinin nasıl belirlendiği araştırılır.

Genel denge kavramı  Leon Walras adı ile anılmaktadır. Genel denge analizine ilişkin çalışmalar 19. yüzyılın son çeyreğinden Walras ile başlamış, 20. yüzyılın ortalarında K. J. Arrow ve G. Debreu gibi iktisatçıların katkılarıyla yeni boyutlar kazanmıştır.

Bu kritere göre hiç kimsenin refahını azaltmaksızın bazı bireylerin refahını artıran her türlü değişiklik toplumun refahını artırır. Bu durumda malların veya üretim faktörlerinin mevcut dağılımındaki bir değişiklik, kimsenin refahını azaltmadan en az bir bireyin refahını artırıyorsa toplumsal refah artacak, en az bir bireyin durumu kötüleştiriyorsa toplumsal refah azalacaktır.

Eğer tüketici tercihleri normal davranış özelliklerine sahipse (azalan marjinal ikame oranı, bütünlük, geçişlilik, süreklilik dönüşlülük gibi aksiyomları sağlıyorsa) ve tüketimde dışsallıklar yok ise her rekabetçi piyasanın pür değişim dengesi etkindir ve Pareto optimaldir. Bu sonuç refah ekonomisinde birinci teorem olarak adlandırılır.

İki tüketici için değişimin son bulduğu ve marjinal ikame oranlarının eşit olduğu bu Pareto optimum noktaların birleştirilmesiyle elde edilen eğri, anlaşma eğrisi veya sözleşme eğrisi olarak adlandırılır.

Rekabetçi piyasada değişimin genel dengesi şu şekilde formüle edilir:

Tüketici tercihleri ile ilgili aksiyomların geçerli olduğu (farksızlık eğrileri orijine dışbükeydir, süreklilik vardır) ve tüketimde dışsallığın bulunmadığı varsayımı altında transfer ve değişim sonucu yeni bir dengeye ulaşılmaktadır ki bu refah ekonomisinde ikinci teorem olarak adlandırılır. Kısaca ikinci teoremde, eğer tüketici tercihleri orijine dışbükey ise, tüketimde dışsallıklar yok ise her pareto etkin dağılım bir rekabetçi denge olarak savunulabilir.

Edgeworth kutu, diyagramında eş ürün eğrilerinin birbirlerine teğet oldukları noktaların geometrik yeri, etkin üretim setini ya da üretimin anlaşma eğrisini gösterir.

Orijine göre içbükey bir üretim imkânları sınırı eğrisinin oluşması şu koşullara bağlıdır;

•Her iki mala ilişkin üretim fonksiyonunun ölçeğe göre azalan getiriye sahip olması,
• Üretim fonksiyonlarından birisi azalan getiriye sahip iken diğerinin sabit getiriye sahip olması,
• Her  iki üretim fonksiyonu sabit getiriye sahip olmasına rağmen, doğrusal olmayan etkin üretim seti üzerinde farklı sermaye-emek oranlarının bulunması.

Üretim imkânları sınırı eğrisinin orijine göre dışbükey olması üretim fonksiyonlarından birinin ölçeğe göre artan getiriye sahip olmasını gerektirir.

Üretim imkânları sınırı eğrisinin doğru şeklinde olması için; her iki üretim fonksiyonunun da ölçeğe göre sabit getiri özelliğine sahip ve doğrusal olan etkin üretim seti üzerinde, sermaye-emek oranlarının birbirine eşit olması gerekmektedir.

Marjinal dönüşüm oranı; bir maldan bir birim daha fazla üretmek için öteki maldan ne kadar fedakârlık etmek gerektiğini göstermektedir.

Etkin üretim setinin doğrusal olması durumunda, her malın üretimi için kullanılan sermaye-emek oranı aynı olacaktır. Üretim miktarları hangi düzeyde olursa olsun, bu oran değişmeyecektir. Bunun anlamı uzun dönem genişleme yolunda olduğu gibi her bir malın üretimindeki değişmeler, bu doğru üzerinde olacaktır.

Kamusal malların varlığı da Pareto koşullarının sağlanmasına engel oluşturur. Kamusal mal üretiminde ve bölüşümünde fiyat sistemi işlemez, devletin doğrudan ya da dolaylı müdahalesi gereklidir. Örneğin iç ve dış güvenlik hizmeti üretiminde, bu hizmetlerden ülkenin tüm vatandaşları faydalanır. İlave bir kişinin bu hizmetten faydalanmasının maliyeti sıfırdır. Dolayısıyla marjinal maliyete göre fiyatlama burada yapılamamaktadır. Üretim optimalden daha fazla ya da daha az olabilmektedir.

Kaldor kriterine göre bir politikanın uygulanması sonucunda ortaya çıkan yeni durumdan kazançlı çıkacak olanlar, zarar görenlerin kayıplarını tam olarak telafi etseler bile, hala kazançlı iseler yeni durum bir sosyal iyileşme olarak algılanmalıdır.

Hicks kriterine göre, bir politika uygulamasından zarar görenler, bu politikanın uygulanmaması için, önerdikleri parasal ödemelerle kazançlı çıkanları ikna edemiyorlarsa bu durum bir sosyal iyileşmedir.

Scitovsky’e göre bir politika değişikliğinin bir sosyal iyileşme olarak değerlendirilebilmesi için hem Kaldor hem de Hicks kriterlerine uygun olması gerekir. Yani politika değişikliğinin yol açtığı refah artışından söz edilebilmesi için, avantajlı duruma geçenlerin kazançları, kaybedenlerin zararlarından büyük olmalıdır. Ayrıca, buna ek olarak kazançlı olanların zarar görenleri ikna edebilmeleri, zarar görenlerin ise kazançlı duruma gelenleri böyle bir değişimin olmaması için ikna edememeleri gerekmektedir.

Kaldor, Hicks ve Scitovsky kriterlerinin ortak yanı, kazananların kaybedenlere potansiyel olarak parasal bir ödeme yapacaklarını varsaymalarıdır. Bir başka deyişle, para kullanılarak bireyler arası örtülü bir karşılaştırma yapılmakta ve paranın marjinal faydasının herkes için aynı olduğu varsayılmaktadır.

Kriterlere yönelik en önemli eleştiri farklı kişilere yapılacak nispi ödemelerle, mevcut gelir dağılımına bağlı kişisel refah düzeylerin karşılaştırılmasındaki güçlüklerdir. Bergson’a göre güçlüğü aşmanın tek yolu, gelir dağılımında adalet unsurunu içeren birtakım değer yargılarını belirlemektir. Ancak o zaman bu değer yargılarının ışığı altında, farklı durumlar, kazançları ve kayıpları yönünden birbirleriyle karşılaştırılabilir. Bu tür değer yargılarının oluşturulması ise mikro ekonominin uğraş alanı dışındadır.

Piyasa gücünün oluşması, piyasaların var olmaması ve etkin olarak işlememesidir.