Mikroekonomi

Mikroekonomi, bireylerin ve firmaların seçimlerini, bu seçimlerin birbirleri ile etkileşimini ve devletin bu seçimlere etkisini araştırmayı kendisine konu edinmiştir.

Mikroekonomi tüketici, işçi, yönetici ve bir firma gibi bireysel ekonomik karar vericilerin iktisadi davranışlarını inceler.

Makroekonomi, ekonomiyi bir bütün olarak inceler. Yani makroekonomi ulusal ekonomide devletin, firmaların ve bireylerin tercihlerinin toplam etkisiyle ilgilenmeyi kendisine konu edinmiştir.

Ekonomi, şimdi ve gelecekte tüketimi yapılacak mal ve hizmetlerin üretilmesi ve paylaşılması sürecinde bir toplumun alternatif yerlerde kullanabileceği kıt kaynakların çeşitli alanlara tahsisine karar verirken seçimlerini nasıl yaptıklarını ve bu seçimlerin sonuçlarını inceleyen bir sosyal bilimdir.

İktisatçılar kaynakları dört ana başlık altında toplamaktadırlar: toprak (doğa), emek, sermaye ve girişimci.

Bir ekonomide malların iki amaçla üretildiklerini söyleyebiliriz. Bunlardan birincisi üretimin nihai amacı olan, bir ihtiyacı gidermek amacıyla yapılan üretimdir ki bu mallar tüketim malı olarak adlandırılır. Diğeri ise başka malları üretmek için kullanılan mallardır ve sermaye malı olarak adlandırılır. Bir ürünü kimin kullandığına bakarak da tüketim veya sermaye malı olduğuna karar verebiliriz. Eğer bir mal nihai tüketici tarafından alınıyor ve kullanılıyorsa tüketim malıdır. Eğer bir firma başka mallar üretmek amacıyla aldığı malı kullanıyorsa bu sermaye malıdır.

İnsanların topraklarını kullanarak elde ettikleri gelire rant, emeklerini arz ederek elde ettikleri gelire ücret, sermayelerini kullanarak elde ettikleri gelire faiz ve girişimcilerin gelirine de kâr denilmektedir.

Bir birey veya firma bir mal veya kaynak için ödeme yapmaya hazırsa ekonomistlerin tanımında o mal ya da kaynak kıttır.

Ekonomide kıt olmayan mallara serbest mal adı verilmektedir.

Fırsat maliyeti bir şeyi seçtiğimizde vazgeçtiğimiz alternatiflerin değerini ifade etmektedir.

Bir ekonomik modelin tüm parçaları gerçekçi olmak zorunda değildir. Ekonomi bilimi özünde sosyal olaylar için model geliştirme sürecidir. Model ile anlatılmak istenen, gerçeklerin sadeleştirilerek ifade edilmesidir. Bir modelin gücü, gereksiz detaylardan arındırılmakla artar, dolayısıyla ekonomist temel gerçeklerle uğraşarak sonuca ulaşır.

Diğer bilimlerde olduğu gibi iktisatçılar da bazı varsayımlar altında çalışmalarını yürütmektedirler. Bunların en önemlilerinden bir tanesi “ceteris paribus” varsayımıdır. Latince bir terim olan ceteris paribus “diğer şeyler eşit “ anlamına gelmektedir. Herhangi bir faktörün ilgilendiğimiz değişken üzerine etkisini ölçebilmek için diğer tüm faktörlerin değişmediğini varsaymak zorundayız. Aksi taktirde birden çok faktördeki değişme, ilgilendiğimiz değişkeni eş anlı olarak etkileyeceğinden, diğer değişkenlerin her birinin etkilerinin ne kadar olduğunu ayıklamamız mümkün değildir. Bu nedenle her seferinde sadece bir faktörde değişime izin vererek sadece onun ilgilendiğimiz değişkendeki etkilerini salt olarak görebilir, ölçebilir ve bir yoruma ulaşabiliriz.

Tüm mikroekonomik modeller üç analitik araca dayanmaktadır:

• Kısıtlı optimizasyon
• Denge analizi
• Karşılaştırmalı durağan analiz

Tipik bir kısıtlı optimizasyon probleminin iki bileşenden oluştuğunu düşünebiliriz: bir amaç fonksiyonu ve kısıtlar kümesi.Amaç fonksiyonu, karar vericinin optimize etmek, yani minimize veya maksimize etmek istediği ilişkidir. Örneğin bir tüketici fayda düzeyini maksimize etmek için mal satın almak isteyebilir. Bu durumda amaç fonksiyonu tüketicinin belirli bir mal sepetini satın aldığında ne kadar tatmin olacağını anlatan ilişki olacaktır. Benzer şekilde, bir üretici ürününe ait üretim maliyetlerini minimize etmek için üretim aktivitelerini planlamak isteyebilir. Burada amaç fonksiyonu, üretimin toplam maliyetlerinin firmanın elindeki farklı üretim planlarına ne kadar bağlı olduğunu gösterecektir. Karar vericiler yapabilecekleri seçimlerde bir çok kısıtlarla bağlı olduğunun farkındadırlar. Bu kısıtlar, kaynakların kıtlığını veya teknik bazı nedenlerden dolayı yalnızca belli seçimlerin yapılabileceği gerçeğini yansıtır. Kısıtlı optimizasyon problemindeki kısıtlar, karar vericiye empoze edilen sınırları veya kısıtlamaları temsil eder.

Karşılaştırmalı durağan analiz, dışsal değişkenlerden birindeki değişmenin bir ekonomik modeldeki içsel değişkenin seviyesini nasıl etkileyeceğini incelemek için kullanılır. Karşılaştırmalı durağan analiz kısıtlı optimizasyon problemlerine veya denge analizine uygulanabilir. Karşılaştırmalı durağan analiz, bir ekonomik modeldeki iki farklı fotoğrafı karşılaştırmamıza olanak tanıyarak “önce ve sonra” analizi yapmamızı sağlar. İlk fotoğraf dışsal değişkenlerin birtakım veri ilk değerlerinde içsel değişkenlerin hangi değerleri aldığını gösterir. İkinci fotoğraf ise incelediğimiz içsel değişkenlerin dışsal bir şok karşısında, yani bazı dışsal değişkenlerin değerindeki bir değişme karşısında, nasıl değiştiklerini anlatır.

Pozitif iktisat bir şeyin ne olduğu ya da ne olacağı sorusu ile ilgili olup doğru ya da yanlışlığı sınanabilirdir. Normatif iktisat ise ne olmalıdır sorusuyla ilişkili olup değer yargısı içermektedir.

Adam Smith’in (1723-1790) Ulusların Zenginliği adlı yapıtını 1776 yılında yayımlaması modern ekonomi biliminin başlangıcı kabul edilmektedir.

Emek-değer teorisi'ne göre; malların ve hizmetlerin değişim değeri üretimlerinde harcanan emek ile belirlenir.

1870’lerde bir grup ekonomist değişim değerini, toplam faydanın değil de kullanılan son birim malın sağladığı faydanın(marjinal faydanın) belirlediğini öne sürmüştür. Ortaya konan bu yaklaşım yaygın kabul görmüş ve marjinalist devrim olarak adlandırılmıştır. Su elbette hayati önem taşır ve hayat boyu gereklidir. Ancak su oldukça fazla bulunduğundan bir yudum fazlası insanlar için daha düşük değere sahiptir. Yani suyun marjinal -son biriminin- faydası düşüktür. Aynı zamanda su üretiminin marjinal maliyeti de oldukça düşüktür. Elmas ise hayati değer taşımamakla birlikte çok az bulunduğu için marjinal değeri yüksektir. Ayrıca üretimi de güç olduğundan marjinal maliyeti yüksektir. Marjinalist yaklaşımda bir malın hem marjinal faydası hem de maliyeti göz önüne alınmıştır. Fayda, talebi belirleyen bir etmendir; maliyet ise üretimi yani arzı belirleyen bir faktördür.

Talebin fiyat üzerindeki etkisini, İngiliz ekonomist Alfred Marshall (1842-1924) Ekonominin İlkeleri adlı yapıtıyla 1890 yılında ortaya koymuştur.

Marshall’ın modeli su-elmas paradoksuna açık ve kesin bir çözüm ortaya koymuştur. Fiyatlar hem talep hem de arz hareketleri ile belirlenir. Su düşük fiyatlıdır çünkü oldukça fazla üretilmektedir, yani arzı yüksektir. Elmas yüksek fiyatlıdır çünkü arzı düşüktür. Bu basit arz ve talep modeli onlarca yıl iktisatçıları çok meşgul etmiş bir sorunu, ‘’su-elmas paradoksunu’’ çözmüştür.

Marshall modeli oldukça kullanışlı ve değişimleri iyi gösteren bir model olmasına karşın bir kısmi denge modelidir ve bir seferde bir piyasayı inceler. Bazı sorular için bu perspektif daralması analitik basitlik ve görüş keskinliği sağlar. Ancak bu yaklaşım, piyasalar arasındaki önemli ilişkilerin keşfine engel olabilir. Daha geniş çaplı sorulara cevap vermek için çeşitli piyasa ve bireyler arasındaki uygun olanlara ayna tutan, tüm ekonomiyi kapsayan bir modele ihtiyaç duyarız. Fransız ekonomist Leon Walras (1831-1910) böyle bir analizi başlatmış. Ekonomiyi birbirine bağlayan çok sayıda eşitlikle açıklama metodu genel denge analizinde ilişkilerin anlaşılması temelini oluşturur. Walras, tek bir piyasadaki değişimin diğer piyasalara
etkisini gösteren genel denge modellerini geliştirmiştir. Örneğin patatesin fiyatı arttığında Marshallyan kısmi denge analizi bunun nedenini patates piyasalarındaki arz ve talep durumlarını inceleyerek bulmaya çalışır. Genel denge analizi sadece tek bir piyasaya bakmaz diğer piyasalardaki oluşumlara da bakar. Patatesin fiyatındaki bir artış örneğin cips piyasasında da maliyet artışına neden olur, bu da cips arz eğrisini etkiler. Aynı şekilde patatesin artan fiyatı, patates üreticileri için yüksek toprak fiyatı demektir. Bu da üreticilerin aldığı bütün ürünlerin talebini etkiler. Sonuç olarak patates fiyatındaki artış tüm ekonomiye yayılacaktır.

Malthus (1766-1834), teorisinde insan nüfusundaki artışın gıda arzındaki artıştan hızlı olduğu ve gıda yetersizliğine bağlı kitlesel ölümlerin yakın olduğunu öngörmüş bir ekonomisttir. Malthus’un hipotezinin geçersizliği ortaya çıkmasına rağmen, karamsar bilim tabirinin ekonomi üzerine yapışıp kalmasının nedeni, büyük olasılıkla insanların dürtülere nasıl tepki verdiğini anlamaya çalışan ekonomistlerin insanları kişisel çıkarları peşinde koşan varlıklar olarak görmeleri olsa gerektir.