MİKRO İKTİSAT - Deneme Sınavı - 5

Pareto optimalite koşulu sağlandığında bir kişiyi daha kötü konuma sokmadan diğerini daha iyi bir konuma getirmek mümkün değildir.

Walras yasası, rekabetçi genel denge modelinde N sayıda farklı piyasa için N-1 tanesinde denge sağlanmışsa, N. piyasada dengenin otomatik olarak sağlanacağını ifade etmektedir.

Belirli koşullar altında her rekabetçi denge, Pareto optimaldir ve dağılımda etkinlik sağlanmıştır. Bu durum refah ekonomisinde Birinci Teorem olarak bilinmektedir.

ki tüketici için değişimin son bulduğu ve marjinal ikame oranlarının eşit olduğu Pareto optimum noktaların birleştirilmesiyle elde edilen eğriye, sözleşme eğrisi ya da diğer adıyla anlaşma eğrisi denir.

Edgeworth kutu, diyagramında eş ürün eğrilerinin birbirlerine teğet oldukları noktaların geometrik yeri etkin üretim setini veya üretimin anlaşma eğrisini verir.

Genel denge analizi ile bütünleşen bir başka konu, refah ekonomisidir. Burada birbirine alternatif olabilecek birden fazla iktisadi durum arasından hangisinin toplumsal yönden en çok istenilen durum olduğu belirlenir. Bunu belirlemede yaygın olarak kabul görmüş optimalite kriterlerinden hareket edilir. En çok kullanılan refah kriterlerinden birisi Pareto Optimalite kriteridir. Bu kritere göre hiç kimsenin refahını azaltmaksızın bazı bireylerin refahını artıran her türlü değişiklik toplumun refahını artırır. Bu durumda malların veya üretim faktörlerinin mevcut dağılımındaki bir değişiklik, kimsenin refahını azaltmadan en az bir bireyin refahını artırıyorsa toplumsal refah artacak, en az bir bireyin durumu kötüleştiriyorsa toplumsal refah azalacaktır.

Bu sonuca göre rekabetçi dengede tüm tüketiciler için marjinal ikame oranının eşit olduğu ve Pareto optimumunun sağlandığı kabul edilir. Dolayısıyla her rekabetçi denge Pareto optimumdur. Çünkü rekabetçi piyasada her tüketici ilan edilen fiyat setinde faydasını maksimize eder. Yani iki mal arasındaki marjinal ikame oranını fiyat oranına eşitleyerek dengeye ulaşır. Tüm tüketiciler aynı fiyat oranı ile karşı karşıya bulunacaklarından her tüketicinin marjinal ikame oranı eşit olacaktır. Pareto optimalitenin fiyatlardan bağımsız olarak tanımlanmasına karşın, rekabetçi sürecin işleyişi, tüketicileri, seçimlerinde Pareto optimumu koşullarının sağlandığı sonucuna götürmektedir.

Genel denge modeline üretimi dahil ederek üretimde etkinlik, değişimde etkinliğe benzer yöntemle açıklanabilir. Burada, üretim sürecinde elde edilen ürünlerden (çıktılardan) birinin üretim miktarını azaltmadan, diğerinin miktarının artırılmasının olanaksız olduğu durumda, girdilerin etkin dağılımının gerçekleştiği, dolayısıyla üretimde etkinliğin sağlandığı kabul edilir. Üretim etkinliğini analiz etmek için de Edgeworth kutu diyagramı kullanılabilir. Burada iki malın üretildiği (X,Y), üretimde sermaye ve emek olmak üzere iki girdinin (K,L) kullanıldığı varsayılmaktadır. Üretim faktörleri homojen olup toplam miktarları sabittir. Üretim teknolojisi veridir. Üretim fonksiyonları sürekli, orijine göre dışbükey ve birinci dereceden homojendir (ölçeğe göre sabit getiri geçerlidir).

Üretim imkânları sınırı eğrisinin sağındaki bölgede mal bileşimlerinin üretilmesi, koşullar değişmedikçe mümkün değildir. Eğri ile eksenler arasındaki bölgede ise herhangi bir noktada üretim mümkün olmasına rağmen, burada kaynaklar etkin kullanılmamaktadır.

Rekabetçi dengede, fiyatların üçüncü parti (tellal) tarafından, piyasaların temizlendiği bir düzeyde ilan edildiği ve tüketiciler ile üreticilerin bunu veri kabul ettikleri varsayılır. Dolayısıyla rekabetçi fiyatların iki önemli işlevi vardır. Birincisi, tüm mallar için arz ve talep eşitliğini sağlar, bu durumda ne arz ne de talep fazlası oluşur. İkincisi hem tüketiciler hem de üreticiler tarafından parametre olarak kullanılan bu fiyatların oranı, piyasadaki değişim oranını gösterir. Bu durumda, tüketicinin farksızlık eğrisi ile üretim imkânları eğrisinin teğet olduğu noktadan geçen doğrunun eğimi X ve Y arasındaki zımni fiyat oranını belirlemektedir. Bu fiyat oranı hem marjinal dönüşüm oranına hem de tüketicinin marjinal ikame oranına eşittir

N. Kaldor’un geliştirdiği kritere göre bir politikanın uygulanması sonucunda ortaya çıkan yeni durumdan kazançlı çıkacak olanlar, zarar görenlerin kayıplarını tam olarak telafi etseler bile, hala kazançlı iseler yeni durum bir sosyal iyileşme olarak algılanmalıdır. Yani yeni durumda sosyal refah artmıştır. Kayıpların telafisi ya da tazmini ilkesinin uygulandığı bu kriterde kazanan, kaybedenin zararını ödese bile kazançlı çıkmaktadır.

Temel refah kuramına göre kaynakların etkin bir biçimde dağıtılabilmesi, yani kaynak dağıtımında etkinlik sağlanabilmesi için, üretici ve tüketicilerin piyasa gücüne sahip olmamaları gerekir. Yani, ne üreticilerin ne de tüketicilerin tek başlarına malın piyasa fiyatını etkileme gücünün olmaması gerekir. Eğer üretici veya tüketicilerden bazıları fiyatları etkileme gücüne sahipse yani fiyat yapıcı durumunda iseler kaynaklar genellikle etkin olmayan bir biçimde dağıtılır. Örneğin piyasa gücüne sahip bir firma (tekelci firma), malın fiyatını marjinal maliyetinin üzerinde belirleyerek tam rekabetçi piyasalara oranla daha az miktarda mal arz edebilir. Bu durumda Pareto anlamında etkinliği sağlayacak yeter koşul gerçekleşmez ve söz konusu malın üretiminde kullanılabilecek kaynaklar yetersiz ve etkinsiz kullanılmış olur.

bir ekonomi Pareto anlamında etkin bir kaynak dağıtım süreci yaratsa bile, refahın daha adil dağıtılabilmesi için regülasyonlar ya da devlet müdahalesi gereklidir

Piyasaların var olmaması nedeniyle ortaya çıkan bir diğer etkinsizlik türü ise dışsallıktır. Rekabetçi piyasalarda mal ve hizmetlerin fiyatları, hem tüketiciler hem de üreticiler açısından önemli bilgiler içerdiğinden, fiyat sisteminin etkin bir biçimde işlemesine neden olur. Ancak bazı durumlarda piyasa fiyatları ne üreticilerin ne de tüketicilerin faaliyetlerini tam olarak yansıtmaz. Bir üretim ya da tüketim faaliyeti, diğer üretim veya tüketim faaliyetleri üzerinde doğrudan piyasa fiyatlarıyla yansıtılmayan (dolaylı) bir etkiye sahip olduğunda dışsallık oluşur. (Burada fayda ya da maliyet gibi değerler üzerindeki etkiler piyasaya dışsal olduğu için dışsallık sözcüğü kullanılmıştır). Örneğin; bir çelik fabrikası atıklarını nehire boşalttığı için nehrin geçtiği alanlarda tarımsal üretimde bulunmak ve balık avlamak uygun olmayan bir duruma geliyorsa burada dışsallık var demektir. Çünkü çelik üreticisi çeliği üretirken çok fazla suyu atık hale getirmekte ve atık suyun gerçek maliyetini de üstlenmemektedir. Bu tür bir dışsallık, girdilerin kullanımında etkinsizliğe neden olur. Eğer bu dışsallık tüm çelik sanayinde söz konusu ise çeliğin fiyatı (rekabetçi piyasada üretimin marjinal maliyetine eşittir) atık maliyetini de içeren üretim maliyetinden daha düşük olacaktır. Sonuç olarak üretim maliyetinin olması gerekenden daha az olması nedeniyle, gereğinden fazla çelik üretilecek ve bu da üretimde etkin olmayan bir durum yaratacaktır.

Kısmi denge kavramı, Alfred Marshall genel denge kavramı ise Leon Walras adı ile anılmaktadır. Genel denge analizine ilişkin çalışmalar 19. yüzyılın son çeyreğinde L. Walras ile başlamış, 20. yüzyılın ortalarında K. J. Arrow ve G. Debreu gibi iktisatçıların katkılarıyla yeni boyutlar kazanmıştır.

Marjinal dönüşüm oranı, bir maldan bir birim daha fazla üretmek için öteki maldan ne kadar fedakârlık etmek gerektiğini gösterir.

İki tüketici için genel denge koşulu:MRS^A_YX = MRS^B_YX = MRT_YX 'dir.

Burada doğru cevap, B şıkkıdır. Bir ekonomide en az bir tüketicinin refah düzeyini düşürmeden bir başka tüketicinin refah düzeyini yükseltmek olanaksızsa bu duruma Pareto optimalite denir

Burada doğru cevap, B şıkkıdır. Başlangıçta sahip olunan malların transfer yoluyla dağılımı değiştirilerek daha adil bir Pareto optimuma ulaşılabilir. Buna refah ekonomisinin ikinci temel teoremi denir.

Burada doğru cevap, E şıkkıdır. İki tüketici için değişimin son bulduğu ve marjinal ikame oranlarının eşit olduğu Pareto optimum noktaların birleştirilmesiyle elde edilen eğriye anlaşma eğrisi adı verilir.