MİKRO İKTİSAT - Deneme Sınavı - 25

Endüstrideki firmalardan bir tanesinin fiyat, reklam, üretim miktarı veya ürün geliştirme gibi konularda aldığı bir kararın, diğer firmaların satışlarını ve dolayısıyla davranışlarını etkileyerek tepki vermeleridir.

Piyasada sadece iki firma vardır (düopol piyasası), firmalar homojen bir mal üretmekte ve piyasa talep eğrisinin ne olduğunu bilmektedirler , her iki firma da birbirinin üreteceği mal miktarını veri (sabit) kabul edip kârını maksimum yapacak şekilde ne kadar mal üreteceğine eş anlı karar verirler (stratejik değişken üretim düzeyidir), firmaların maliyet yapıları aynıdır, üretim maliyetleri sıfırdır.

Geleneksel oligopol teorileri arasında Cournot Modeli, Bertrand Modeli, Stackelberg Modeli ve Edgeworth Modeli yer almaktadır.

Cournot modelinde stratejik değişken üretim düzeyidir.

Tröst: Aynı veya farklı üretim dalında faaliyet gösteren firmaların hukuki ve ekonomik bağımsızlıklarını yitirerek birleşmeleridir.

Edgeworth modelinde hem üretim düzeyi hem fiyat düzeyi stratejik değişken olarak kabul edilmektedir.

Kartel, aynı üretim dalında, iki veya daha fazla firmanın aralarındaki rekabeti önleyerek, fiyatları düzenlemek ve piyasada monopol oluşturabilmek amacıyla, hukuki ve ekonomik bağımsızlıklarını koruyarak meydana getirdikleri bir birliktir.

Oligopol, az sayıda satıcının bir malın üretim ve satışına hâkim olduğu ve yeni firmaların piyasaya girişinin zor veya imkânsız olduğu bir piyasa yapısıdır.

Monopol piyasasının özellikleri: 1. tek satıcı, 2. yakın ikamesi olmayan mal, 3. giriş engellerinin olması.

Monopolcü negatif eğimli bir piyasa talep eğrisi ile karşı karşıya olduğundan, bir birim daha fazla üretip satabilmesi için fiyatı düşürmek zorundadır. Dolayısıyla monopolcünün marjinal hasılatı daima ortalama hasılattan (fiyat) daha düşüktür. Çünkü monopolcü, sadece son sattığı birimi değil, daha önce yüksek fiyatlardan satması gereken tüm miktarları da daha düşük olan son birimin fiyatından satmak durumunda olduğundan, son satılan birimin ona sağladığı hasılat bu birimin satış fiyatının (dolayısıyla ortalama hasılatın) altında olacaktır.

Talebin fiyat esnekliği ile bir malın satışından sağlanan toplam hasılat arasındaki ilişkiye göre, talep esnekse (ed<-1) fiyattaki bir düşüş, toplam hasılatın artmasına; talep esnekliği düşükse (ed>-1) fiyattaki bir düşme, toplam hasılatın düşmesine neden olmaktadır. Buna göre de monopolcü hiçbir zaman fiyat düşüşlerinin toplam hasılatını azaltacağı bir fiyat-miktar bileşimini seçmez. Şekil 6.1’de de görüldüğü gibi, talebin esnek olduğu kısımlarda toplam hasılat artmaktadır, dolayısıyla marjinal hasılat da pozitiftir. Birim esnek (ed=-1) olduğu noktada ise toplam hasılat maksimum, dolayısıyla marjinal hasılat sıfıra eşit olmaktadır. Ancak talebin esnek olmadığı kısımlarda ise toplam hasılat azaldığından, marjinal hasılat da negatif değerler almaktadır. Bu nedenle, monopolcü daima talep fonksiyonunun esnek kısmı üzerindeki bir fiyat-miktar bileşimini seçerek kârını maksimize etmeye çalışacaktır.

Fiyat farklılaştırmasının amacı, tek fiyat uygulamasında ortaya çıkan tüketici rantını kısmen veya tamamen ele geçirerek kârını artırmaktır.

Bir firmanın fiyat farklılaştırması yapabilmesi için firmanın

1. monopol gücüne sahip olması,

2. piyasayı bölümlere ayırabilmesi ve

3. ayırdığı bu bölümler arasında geçiş olmayarak yeniden satış olanağı bulunmaması gerekmektedir.

Monopolcü rekabet piyasasındaki bir firmanın uzun dönem dengesi şekil 6.4’te verilmiştir. Yukarıda da açıklandığı gibi, uzun dönemde talep eğrisi, yeni firmaların piyasaya girmesiyle sola kayarak E noktasında ortalama maliyet eğrisine teğet olmaktadır. Bu durumda kâr maksimizasyonuna göre firma uzun dönemde kısa döneme göre daha düşük bir üretim (Q1) ve fiyat düzeyinde (P1) dengeye gelmektedir. Bu fiyat düzeyinin ortalama maliyete eşit olması nedeniyle, firmanın ekonomik kârı sıfırdır (normal kâr). Firma hala monopolcü güce sahiptir çünkü firma hala belirli bir markanın tek üreticisi konumundadır. Ancak girişler ve diğer firmaların rekabeti nedeniyle firmanın ekonomik kârı ortadan kalkmıştır.

Mal farklılaştırması sonucunda monopolcü rekabet piyasasında yer alan her firma kısmi monopolcü güce sahip olduğundan, firmanın talep eğrisi de aşağı doğru eğimli olmaktadır. Ancak monopolün aksine piyasada çok sayıda firmanın bulunması ve uzun dönemde piyasaya giriş çıkışların nispeten kolay olması nedeniyle, monopolcü rekabet piyasasındaki firmanın talep eğrisi monopolcünün talep eğrisine göre daha esnektir. Çünkü piyasada malın tam ikamesi olmasa bile yine de yakın ikamesi vardır. Buna karşılık, monopolcü rekabet piyasasında yer alan firmanın tüketici üzerinde monopolcü gücü arttıkça yani tüketiciyi ürettiği malın ikamesinin güç olduğuna inandırdıkça talep eğrisinin esnekliği azalacaktır.

Rekabetin aksadığı bu piyasalara eksik rekabet piyasaları denir.

Üretilen malın ikamesi olmadığı için çapraz talep esnekliği değeri sıfırdır.

Piyasada tek firma olduğu için piyasa talep eğrisi bireysel talep eğrisi ile özdeştir.

Firma ölçek ekonomilerinden yararlanarak birim maliyetlerini düşürür ve bu durum diğer firmaların piyasaya girişine engel teşkil eder.

Negatif eğimli talep eğrisi tekelci firmaya fiyat belirleme gücü vermektedir.

Ortalama hasılat eğrisi aynı zamanda tekelcinin talep eğrisidir.