MİKRO İKTİSAT - Deneme Sınavı - 23

Gerçek hayatta, tam rekabet piyasasının yerini, tam rekabet piyasasına ilişkin varsayımların sağlanmadığı durumlarda ortaya
çıkan “eksik rekabet piyasaları” almaktadır. Örneğin tam rekabetin varsayımlarından biri olan “homojen mal” varsayımından sapma halinde, farklılaştırılmış
malların üretilip satıldığı monopolcü rekabet piyasası ile karşılaşılmaktadır

Monopol, tek bir firmanın yakın ikamesi olmayan bir malı üretip sattığı piyasa türüdür. Bu tanımdan da anlaşılacağı gibi, monopol piyasasını tanımlayan iki özellik vardır; yakın ikamesi olmayan bir malın üretilmesi ve tek bir firmanın varlığı.

Ölçek Ekonomileri: Bir malın piyasa talebinin bir büyük üretici tarafından çok
sayıda küçük üreticiye göre daha ucuza karşılanması ölçek ekonomileri olarak
adlandırılmaktadır. Bir başka ifadeyle, üretim tesis ölçeği büyüdükçe ortalama
toplam maliyetin düştüğü veya optimal üretim tesis ölçeğinin çok büyük olduğu
endüstrilerde, zamanla tek firma tüm piyasaya egemen olarak monopolleşebilmektedir

Ham maddelerin Özel Mülkiyeti: Bazı ham maddelerin mülkiyet hakkının
sadece tek bir firmada bulunması da monopolün oluşmasına neden olabilir. Bu
durumda firma, ham maddeyi başka firmaların kullanımına izin vermeyerek ilgili malın kendisi dışındaki firmalar tarafından üretilmesini imkânsız kılabilir.
Örnek olarak Etibank’ın bor madenlerinin arzını kontrol etmesi gösterilebilir.

Özel İmtiyaz Hakkı: Elektrik üretimi, doğal gaz iletimi, demir yolu taşımacılığı vb. ilk yatırım maliyeti yüksek olan üretim dallarında, tüketicileri korumak
için, devlet, tek bir firmaya üretim imtiyazı vererek monopoller yaratabilmektedir. Örneğin Türkiye elektrik dağıtımı TEDAŞ tarafından yürütülmektedir.

monopol piyasasında tek bir firma faaliyet gösterdiğinden, firmanın talep eğrisi ile endüstrinin talep eğrisi aynıdır. Tam rekabet piyasasında firmanın talep eğrisi yatay eksene paraleldir (fiyat kabullenici olduğundan).
Monopol piyasasındaki firmanın talep eğrisi ise piyasa talep eğrisi ile aynı olduğundan, aşağıya doğru eğimlidir.

Aynı maliyet ve kaliteye
sahip bir mal veya hizmete
farklı piyasalarda veya farklı
miktarları için farklı fiyat
uygulanmasıdır.

Endüstriye giriş ve çıkışların
kolay olduğu, benzer fakat
farklılaştırılmış mallar üreten
çok sayıda firmanın faaliyet
gösterdiği bir piyasa yapısıdır

Tek bir firmanın yakın ikamesi olmayan bir malı üretip sattığı piyasa türü monopol piyasasıdır.

Yeni firmaların piyasaya girişinde engellerin olması, monopol piyasasının özelliklerinden biridir.

Monopolün varlığına yol açan giriş engelleri; ölçek ekonomileri, ham maddelerin özel mülkiyeti, özel imtiyaz hakkı ve patentler faktörleridir.

Monopolcü bir firmanın talep eğrisi ile endüstrinin talep eğrisi aynıdır ve aşağıya doğru (negatif) eğimlidir.

Aynı maliyet ve kaliteye sahip bir mal veya hizmete farklı piyasalarda veya farklı miktarları için farklı fiyat uygulanmasına, fiyat farklılaştırması adı verilir.

Piyasaya giriş ve çıkışların kolay olduğu, benzer fakat farklılaştırılmış mallar üreten çok sayıda firmanın faaliyet gösterdiği ve firmaların belli ölçüde fiyat belirleme gücüne sahip olduğu piyasa yapısın ifade eden piyasa türü monopolcü rekabet piyasasıdır.

Monopolcü rekabet piyasasında, her firma kısmen monopolcü güce de sahip olduğu için, bir firmanın talep eğrisi aşağı doğru eğimlidir.

Geleneksel oligopol teorileri arasında Cournot Modeli, Bertrand Modeli, Stackelberg Modeli ve Edgeworth Modeli yer almaktadır. Chamberlin modeli ise modern oligopol teorileri arasında yer alır.

Sweezy modeli olarak da ifade edilen dirsekli talep eğrisi modeli Paul Sweezy tarafından geliştirilmiştir.

Aynı üretim dalındaki iki veya daha fazla firmanın aralarındaki rekabeti ortadan kaldırarak monopolcü kârı elde etmek amacıyla fiyat ve üretim gibi konularda ortak kararlar almak için oluşturdukları birliğe "kartel" denir.

Burada doğru cevap, E şıkkıdır. Tam rekabet piyasası varsayımlarından biri olan “çok sayıda satıcı” yerine piyasada tek bir firmanın olması durumunda ortaya çıkan piyasa türüne tekel ya da monopol denir.

Burada doğru cevap, D şıkkıdır. Ölçek ekonomileri, ham maddelerin özel mülkiyeti, patentler ve özel imtiyaz hakları yeni firmaların piyasaya girmesini engelleyen unsurlar yani monopol gücün kaynaklarıdır. Uluslararası haklar monopol gücün kaynakları arasında sayılmazlar.