MİKRO İKTİSAT - Deneme Sınavı - 2

Etkin üretim seti üzerindeki bazı üretim düzeylerinin, X ve Y ekseninden oluşan
bir şekil üzerinde gösterilmesiyle üretim imkânları sınırı eğrisi elde edilir.

Bir ekonomide denge ile hem girdiler (üretim faktörleri) hem de çıktılar (ürünler) için fiyatlar seti, girdilerin firmalara tahsisi ve çıktıların tüketicilere tahsisi
gösterilir. Dengede tüm girdi ve çıktı piyasalarında arz-talep eşitliği eş anlı olarak
sağlanır. Tüketiciler, başlangıçta sahip oldukları varlıklarının denge fiyatları ile değerlendirilmesi sonucu ulaşılan bütçe kısıtı altında faydalarını maksimize ederler. Firmalar ise veri denge girdi fiyatları altında kârlarını maksimize ederler. Bu çerçevede ulaşılan denge rekabetçi genel denge olarak tanımlanır. Ancak tek bir piyasadaki denge üzerinde duruluyor ve diğer piyasalarda bir değişikliğin olmadığı varsayılıyorsa incelenen denge rekabetçi kısmi dengedir.
Kısmi denge analizi ile tek bir piyasada çıktı ve fiyat düzeyi belirlenirken diğer
piyasalardaki fiyatlar veri alınır. Oysa genel denge analizinde birden fazla piyasadaki çıktı ve fiyat düzeylerinin nasıl belirlendiği araştırılır.

İki tüketici için değişimin son bulduğu ve marjinal ikame oranlarının eşit olduğu bu Pareto optimum noktaların birleştirilmesiyle elde edilen eğri, anlaşma eğrisi veya sözleşme eğrisi olarak adlandırılır.

Eş ürün eğrilerinin birbirlerine teğet oldukları noktaların geometrik yeri, etkin üretim setini ya da üretimin anlaşma eğrisini gösterir.

Bu nedenle anlaşma eğrisi ve etkin üretim setinin kullanıldığı analiz genel denge analizidir.

Edgeworth kutu diyagramıyla üretimde etkinliğin analiz edilmesinde  eş ürün eğrileri kullanılmaktadır. Eş ürün eğrilerinin birbirlerine teğet oldukları noktaların geometrik yeri, etkin üretim setini ya da üretimin anlaşma eğrisini gösterir.

Edgeworth kutu diyagramında eş ürün eğrilerinin birbirlerine teğet
oldukları noktaların geometrik yeri, etkin üretim setini ya da üretimin anlaşma eğrisini gösterir. Eğer eş ürün eğrileri birbirlerine teğet ise bu teğet noktada, iki mal için marjinal teknik ikame oranları (MRTS) da eşit olacaktır. Marjinal teknik ikame oranı; çıktı düzeyi sabit kalmak koşuluyla bir girdinin yerine diğerinin hangi miktarda ikame edileceğini gösterir.

Edgeworth kutu diyagramı içerisinde herhangi bir nokta başlangıç dağılımı olarak alınabilir. Eğer bu noktada her iki tüketici için MRS eşit değilse tüketiciler
için değişime gitmek yarar sağlayacaktır. Değişim her iki tüketiciye ait farksızlık
eğrisinin birbirine teğet olduğu noktada son bulur. Bu teğet noktalarının her birinde başlangıç dağılımı veri iken artık değişim yapılmamaktadır. İki tüketici için
değişimin son bulduğu ve marjinal ikame oranlarının eşit olduğu bu Pareto optimum noktaların birleştirilmesiyle elde edilen eğri, anlaşma eğrisi veya sözleşme eğrisi olarak adlandırılır

Üretim olanakları sınırı eğrisi orijine içbükey olacağı gibi, orijine dışbükey veya doğru şeklinde olabilir. Orijine göre içbükey bir üretim imkânları sınırı eğrisinin oluşması şu koşullara bağlıdır;
• Her iki mala ilişkin üretim fonksiyonunun ölçeğe göre azalan getiriye sahip
olması,
• Üretim fonksiyonlarından birisi azalan getiriye sahip iken diğerinin sabit
getiriye sahip olması,
• Her iki üretim fonksiyonu sabit getiriye sahip olmasına rağmen, doğrusal
olmayan etkin üretim seti üzerinde farklı sermaye-emek oranlarının bulunması.
Üretim imkânları sınırı eğrisinin orijine göre dışbükey olması ise üretim fonksiyonlarından birinin ölçeğe göre artan getiriye sahip olmasını gerektirir.
Üretim imkânları sınırı eğrisinin doğru şeklinde olması için; her iki üretim fonksiyonunun da ölçeğe göre sabit getiri özelliğine sahip ve doğrusal olan etkin üretim
seti üzerinde, sermaye-emek oranlarının birbirine eşit olması gerekmektedir.

Bir maldan üretilen miktar belli iken öteki maldan üretilebilecek maksimum
miktarı gösteren üretim imkânları sınırı eğrisi üzerindeki herhangi bir noktadan çizilen teğetin eğiminin negatif işaretlisi, marjinal dönüşüm oranını gösterir.
Kısaca marjinal dönüşüm oranı; bir maldan bir birim daha fazla üretmek için
öteki maldan ne kadar fedakârlık etmek gerektiğini göstermektedir

N. Kaldor’un geliştirdiği kritere göre bir politikanın uygulanması sonucunda ortaya çıkan yeni durumdan kazançlı çıkacak olanlar, zarar görenlerin kayıplarını
tam olarak telafi etseler bile, hala kazançlı iseler yeni durum bir sosyal iyileşme
olarak algılanmalıdır. Yani yeni durumda sosyal refah artmıştır. Kayıpların telafisi ya da tazmini ilkesinin uygulandığı bu kriterde kazanan, kaybedenin zararını
ödese bile kazançlı çıkmaktadır.

Hicks’e göre bir politika uygulamasından zarar görenler, bu politikanın
uygulanmaması için, önerdikleri parasal ödemelerle kazançlı çıkanları ikna edemiyorlarsa bu durum bir sosyal iyileşmedir. Dikkat edilirse Kaldor’un ve Hicks’in kriterleri aynı olgunun iki farklı yönünü ortaya koymaktadır. Her ikisi de kayıplarla kazançların karşılaştırılmasına dayanmaktadır.

Scitovsky’e göre bir politika değişikliğinin bir sosyal iyileşme olarak değerlendirilebilmesi için hem Kaldor hem de Hicks kriterlerine uygun olması gerekir. Yani politika değişikliğinin yol açtığı refah artışından söz edilebilmesi için, avantajlı duruma geçenlerin kazançları, kaybedenlerin zararlarından büyük olmalıdır. Ayrıca, buna ek olarak kazançlı olanların zarar görenleri ikna edebilmeleri, zarar görenlerin ise kazançlı duruma gelenleri böyle bir değişimin olmaması için ikna edememeleri gerekmektedir.

Walras ise genel denge analizini geliştirmiştir.

Pareto optimalite kriterine göre ise hiç kimsenin refahını azaltmaksızın bazı bireylerin refahını artıran her türlü değişiklik toplumun refahını artırır. Bu durumda malların veya üretim faktörlerinin mevcut dağılımındaki bir değişiklik, kimsenin refahını azaltmadan en az bir bireyin refahını artırıyorsa toplumsal refah artacak, en az bir bireyin durumu kötüleştiriyorsa toplumsal refah azalacaktır. Refah ekonomisi, değer yargılarını ön planda tuttuğu ve “ne olmalıdır” şeklinde iktisat politikalarını değerlendirdiği için, normatif bir teoridir.

Tüketiciler, başlangıçta sahip oldukları varlıklarının (patrimuanlarının) denge fiyatları ile değerlendirilmesi sonucu ulaşılan bütçe kısıtı altında faydalarını maksimize ederler. Firmalar ise veri denge girdi fiyatları altında kârlarını maksimize ederler. Bu çerçevede ulaşılan denge rekabetçi genel denge olarak tanımlanır.

Tek bir piyasadaki denge üzerinde duruluyor ve diğer piyasalarda bir değişikliğin olmadığı varsayılıyorsa incelenen denge rekabetçi kısmi dengedir.

Pareto Optimalite kriterine göre hiç kimsenin refahını azaltmaksızın bazı bireylerin refahını artıran her türlü değişiklik toplumun refahını artırır.

Genel denge analizi basitleştirilmiş olarak Edgeworth kutu diyagramları yardımıyla açıklanır

Edgeworh kutu diyagramının varsayımları şunlardır: I. Ekonomide iki mal vardır (X, Y) II. Ekonomide iki tüketici vardır. III. Tüketiciler normal davranış özelliklerine göre tercihleri yansıtan farksızlık eğrilerine sahiptirler, yani farksızlık eğrileri orijine göre dışbükeydir.

Edgeworth kutu diyagramının varsayımları şunlardır: 

Ekonomide iki mal vardır (X, Y) • Ekonomide iki tüketici vardır (A, B) • Tüketici A’ nın başlangıçta sahip olduğu mal demeti (– X A, – Y A) • Tüketici B’ nin başlangıçta sahip olduğu mal demeti (– X B, – Y B) • Tüketiciler normal davranış özelliklerine göre tercihleri yansıtan farksızlık eğrilerine sahiptirler, yani farksızlık eğrileri orijine göre dışbükeydir. • Tüketicilerin fayda fonksiyonları birbirinden bağımsızdır. • Analiz tam rekabet piyasasında yapılmaktadır, tüm girdi ve çıktı fiyatları veri olarak alınmaktadır. • Analize işlem maliyetleri, dış ticaret ve devlet dahil edilmemiştir.

Walras yasasına göre, rekabetçi genel denge modelinde N sayıda farklı piyasa için N-1 tanesinde denge sağlanmışsa N. piyasada denge otomatik olarak sağlanır.

Belirli koşullar altında her rekabetçi denge, Pareto optimaldir ve dağılımda etkinlik sağlanmıştır. Bu durum refah ekonomisinde birinci teorem olarak bilinir.

İki tüketici için değişimin son bulduğu ve marjinal ikame oranlarının eşit olduğu Pareto optimum noktaların birleştirilmesiyle elde edilen eğri, anlaşma eğrisi veya sözleşme eğrisi olarak adlandırılır.

Tüketici tercihleri ile ilgili aksiyomların geçerli olduğu (farksızlık eğrileri orijine dışbükeydir, süreklilik vardır) ve tüketimde dışsallığın bulunmadığı varsayımı altında transfer ve değişim sonucu ulaşılan  yeni dengeye refah ekonomisinde ikinci teorem adı verilir.