MİKRO İKTİSAT - Deneme Sınavı - 27

Tüketici tercihleri ordinal fayda yaklaşımının temelini oluşturmaktadır.

Farksızlık eğrileri tüketiciye aynı tatmin düzeyini sağlayan tüketim bileşimlerinin geometrik yeridir.

Marjinal fayda pozitif olduğu sürece bir mal tüketilmeye devam edileceği için farksızlık eğrileri negatif eğime sahiptir.

Farksızlık eğrisinin ve bütçe doğrusunun eğimi eşitlendiğinde optimal tercih yapılmış ve fayda maksimizasyonu sağlanmıştır.

Tam ikame durumunda farksızlık eğrisi her iki ekseni de kesen bir doğru şeklini alacaktır ve eğimi her noktasında sabit ve -1'e eşit olacaktır.

Gelirin bir fonksiyonu olarak çizilen talep eğrileri Engel eğrisi olarak adlandırılır.

bütçe doğrusu dikey ekseni I/Py noktasında kesmekte ve eğimi ise -Px/Py olmaktadır.

Bütçe doğrusu eğiminin ekonomik açıdan diğer bir önemi de bu iki malın karşılıklı değişim oranını göstermesidir; örneğin tüketici x malı tüketimini ∆x kadar artırdığında aynı doğru üzerinde kalabilmesi şartıyla ne kadarlık y malı tüketiminden vazgeçmesi gerektiğini ortaya koyar, bu değişikliği ∆y ile gösterelim. Bu değişiklik öncesi ve sonrası bütçe doğrusuna ilişkin denklemleri yeniden yazarsak;

Pxx + Pyy = I
Px(x+∆x) + Py(y + ∆y) = I
ikinci denklemden birinciyi çıkarırsak Px∆x + Py∆y = 0

Bu eşitlik; tüketimin parasal değerinde herhangi bir değişiklik olmadığı durumda, bir maldaki artışın öteki maldan ne kadarlık azalışla dengelendiğini göstermektedir. Bunu ∆y/∆x için çözümlediğimizde bize bütçe doğrusunun eğimini verecektir:

∆y/∆x = -Px/Py

Bütçe doğrusu cari dönemdeki tüketicinin geliri ve malların fiyatları veri iken ulaşılabilecek tüketim demetlerini veya sepetlerini göstermektedir. Böyle bir durumda bütçe kısıtımız doğru şeklini alır ve fiyatlardaki değişmeler ile gelirdeki değişmeler sonucu bütçe doğrusunda değişiklikler olur. Şimdi sırasıyla bu değişiklikleri ele alacağız. Öncelikle gelirde ve y malının fiyatında bir değişme olmaksızın x malının fiyatı yükselirse bütçe doğrusunun x eksenini kestiği nokta sola kayar ve doğru, değişmenin
büyüklüğüne bağlı olarak dikleşir. Çünkü Px/Py oranı artmıştır. X malı fiyatı düştüğünde ise bütçe doğrusu yatıklaşır.

Marjinal fayda ise belirli bir zaman diliminde; bu maldan bir birim daha fazla tüketilmesi sonucu toplam faydada ortaya çıkan değişme olarak tanımlanır. Bu açıklamada tercihlerde ve diğer malların tüketilen miktarlarında bir değişikliğin olmadığı varsayımı yapılmaktadır. Herhangi bir x malı için Marjinal fayda (MUx), toplam fayda fonksiyonunun eğimini ya da değişme oranını yansıtmaktadır.

x ve y ekseninde iki mala ilişkin çok sayıda farksızlık eğrisi çizebiliriz. Burada eksenler içinde her noktadan bir farksızlık eğrisi geçmekte ve farksızlık eğrileri haritası ortaya çıkmaktadır. Farksızlık eğrileri haritasına sahip olduğumuzda tüketici tercihleri konusunda her şeyi biliyoruz demektir. Bu eğrilere ilişkin özelliklere baktığımızda; daha önce açıkladığımız aksiyomlar çerçevesinde:

Farksızlık eğrisinin bütçe doğrusuna teğet olduğu nokta tüketici için maksimum faydayı veren mal ve hizmet kombinasyonunu verir. Bu noktada bütçe doğrusunun eğimi ile farksızlık eğrisini eğimi eşit olmalıdır.  Yani Px/Py ile MUx/MUy birbirine eşit olmalıdır.

Mallar arasında tam ikame söz konusu ise tercihleri yansıtan farksızlık eğrileri eğimi (-1) olan doğru halini alır ve optimal tercih ise her zaman sınırda oluşur.

Eğer py > px ise bütçe doğrusu farksızlık eğrisine göre daha yatıktır. Bu durumda tüketici tüm gelirini x malına harcayacaktır. px > py ise tüketici sadece y malı alacak, px = py ise bütçe doğrusu ile farksızlık eğrisi çakışmıştır, herhangi bir nokta optimal tercihtir. Kısaca iki mal arasında tam bir ikame varsa tüketici ucuz olanı tercih eder. Diğerinden hiç tüketmez.

Yine normal mallar için Engel eğrisi pozitif eğime sahiptir. Pozitif eğim y malı geleneksel talep eğrisini gelir arttığında sağa, gelir azaldığında ise sola kaydırır. Normal mal olan y malı için, şeklin sağ kısmında gelir artışına bağlı olarak geleneksel talep eğrisindeki sağa kaymalar gösterilmiştir.

Burada açıklanması gereken bir konu da; bir mal için talep gelir arttığında gelirden daha büyük bir oranda veya gelirden daha düşük bir oranda artabilir. Eğer mal için talep gelirden daha düşük bir oranda artıyorsa bu tür mallara normal gerekli (zorunlu) mal denir. Eğer mal için talep artışı gelir artışına oranla daha büyük bir oranda gerçekleşiyorsa bu tür mallar lüks mallar olarak nitelendirilir. Normal mallar için pozitif değer alan talebin gelir esnekliği ile engel eğrisinin duyarlılığı ya da geleneksel talep eğrisindeki kaymaların büyüklüğü hesaplanır. Düşük mallar için Gelir tüketim eğrisi ve Engel eğrisi negatif eğimlidir.

Eğer bir mal düşük mal ise gelir arttığında bu maldan talep edilen miktar azalmakta ya da gelir azaldığında talep edilen mal miktarı artmaktadır. Şayet düşük mal olarak nitelenen x malı için fiyat yükselirse azalan marjinal ikame oranı nedeniyle talep edilen x malı miktarı azalacaktır. Yani ikame etkisinin her zaman için negatif olması x malı talep miktarını düşürecektir. Buna karşın fiyat artışından dolayı fizibil set küçüldüğünden (satın alma gücü düştüğünden), yine düşük mal için gelir etkisi negatif olduğundan, x malı için talep edilen miktar artacaktır. Dolayısıyla toplam etki, birbirine karşı ters yönlü işleyen bu iki etkinin büyüklüklerine bağlı olarak belirlenir. Toplam etki sonucu x malı miktarındaki değişmenin yönü ise talep eğrisinin biçimini açıklar. Bu etkilerden ikame etkisi daha büyükse talep eğrisi düşük mal için negatif eğimli olacaktır. Ancak gelir etkisinin daha büyük olması durumunda geleneksel talep eğrisi pozitif eğimli olur. Bu tür mallara Giffen malları denir.

eğer x malı fiyatı yükseldiğinde talep edilen y malı miktarı azalıyorsa bu iki mal arasında brüt tamamlayıcılık söz konusudur. Bu durumda fiyat tüketim eğisi pozitif eğimli olurken çapraz fiyat talep eğrisi negatif eğimli olarak elde edilir. Dolayısıyla tamamlayıcı mallar için çapraz fiyat talep esnekliği negatif değer alacaktır.

Bütçe doğrusu dikey ekseni I/Py noktasında kesiyorsa eğimi -Px/Py dir.

X eksenindeki malın fiyatı düşerse bütçe doğrusu yatıklaşır

y eksenindeki malın fiyatı artarsa bütçe doğrusu yatıklaşır

y eksenindeki malın fiyatı düşerse bütçe doğrusu dikleşir