MİKRO İKTİSAT - Deneme Sınavı - 22

Fayda kavramı 18. yüzyılın sonlarında ve 19. yüzyılın başlarında yaşamış filozof-ekonomist Jeremy Bentham’a dayandırılır. Bentham açıklamalarında; toplumun sosyal faydasının maksimizasyonu için çaba harcanması gerektiğini, bunun da çok sayıdaki insanlar için çok fazla mal sağlanması ile mümkün olacağını vurgulanmaktadır.

Kardinalist yaklaşımın talep teorisini, birden fazla mal durumu içinde genelleştirebiliriz. Örneğin n mal için her malın marjinal faydasının fiyatına oranı tüm mallar için eşit olunca denge koşulu sağlanmaktadır. Formül ile açıklarsak: MUx/Px = MUy/Py=...=MUn/Pn
olmalıdır. Ancak bu tür bir eşitliğin sağlanması durumunda, tüketici toplam faydasını maksimize edebilecek, satın alacağı mallar arasında başka bir dağılım fayda maksimizasyonunu sağlamayacaktır. Faydasını maksimize eden tüketici dengeye gelmiş olacaktır.

Aksiyom-2 Geçişlilik Aksiyomu
Bu aksiyom bireyin tercihlerinde içsel tutarlılığın bulunduğunu gösterir

Orijine göre dışbükey türdeki farksızlık eğrileri için ortaya çıkan azalan MRS
durumu, mallar arasında tam ikame durumunda sabit ve -1’e eşit olur. Yine tamamlayıcı mallarda MRS 0 ya da ∞ değerleri dışında başka bir değer almaz. Eğer farksızlık eğrileri orijine göre içbükey olursa artan MRS durumu ile karşılaşılır.

Düşük mallar için Gelir tüketim eğrisi ve Engel eğrisi negatif eğimlidir.

Eğer mal için talep artışı› gelir artışına oranla daha büyük bir oranda gerçekleşiyorsa bu tür mallar lüks mallar olarak nitelendirilir.

İkame malları için çapraz fiyat talep esnekliği pozitif değerler alır.

Tüketicinin eldivenin sağ ve sol tekini birlikte kullanabilmekte, dolayısıyla bu ikisi arasında mükemmel tamamlayıcılık ilişkisi vardır. Sağ tekinden 2 adet sol tekinden ise bir adet olması tüketicinin sağlayacağı fayda düzeyini değiştirmeyecektir, çünkü bu mallar her zaman sabit oranlarda kullanılmaktadır. Tamamlayıcılık ilişkisi içinde olan mallara ait farksızlık eğrileri bu nedenle L şeklindedir.  Dolayısıyla doğru şık D.

Tüketici dengesi farksızlık eğrisi ile bütçe doğrusunun birbirine teğet olduğu noktada oluşmaktadır. Bu noktada farksızlık eğrisinin eğimi ile bütçe doğrusunun eğimi birbirine eşittir.  Bu nedenle doğru şık C

Sadece gelirdeki değişmeler sonucu ulaşılan optimal seçimleri birleştirerek gelir tüketim eğrisini elde ederiz. Bu eğri üzerinde farklı gelir düzeyleri için talep edilen (seçilen) mal demetleri görülmektedir.

Normal mallar için gelir tüketim eğrisi ve Engel eğrisi pozitif eğimli iken, düşük mallarda ise gelir tüketim eğrisi ve Engel eğrisi negatif eğimlidir.

Bütçe doğrusunun eğimi, paranın tüketici için oluşturduğu marjinal dönüşüm oranı (MRT) olarak da tanımlanabilir. Örneğin MRT=dy/dx=-1/2 ise tüketici bir birim x malı elde etmek için vazgeçmesi gereken y malı yarım birimdir. Başka bir deyişle bir birim y malının tüketiciye maliyeti iki birim x malıdır. Yine eğimin -1/2 olması, x malı fiyatının dikey eksende yer alan y malı fiyatının yarısı oldu­ğunu gösterir.

Buna göre örneğimizde tüketicinin bir birim x malı elde etmek için vazgeçmesi gereken y malı miktarı 0.25 birimdir.

Bütçe doğrusu cari dönemdeki tüketicinin geliri ve malların fiyatları veri iken ulaşılabilecek tüketim demetlerini veya sepetlerini göstermektedir.  Fiyatlardaki değişmeler ile gelirdeki değişmeler sonucu bütçe doğrusunda değişiklikler olur. Öncelikle gelirde ve y malının fiyatında bir değişme olmaksızın x malının fiyatı yükselirse bütçe doğrusunun x eksenini kestiği nokta sola kayar ve doğru, değişmenin büyüklüğüne bağlı olarak dikleşir.  X malı fiyatı düştüğünde ise bütçe doğrusu yatıklaşır.  

Gelirdeki değişme durumunda bütçe doğrusu paralel olarak sola veya sağa doğru hareket eder. Yani gelirde artış olduğu zaman fiyatlar değişmemek koşuluyla bütçe doğrusu sağa kayar. Tersi durumda ise bütçe doğrusu paralel bir şekilde sola kayar

Tüketicinin, tüketim demeti (x,y) iken, bütçe doğrusu üzerinde tüketici tüm gelirini bu iki mal için kullanmıştır. Bütçe doğrusunun altında kalan bölge içerisinde tüketicinin harcamaları kesin olarak gelirden düşüktür.

Marjinal fayda ise belirli bir zaman diliminde; bu maldan bir birim daha fazla tüketilmesi sonucu toplam faydada ortaya çıkan değişme olarak tanımlanır. Herhangi bir x malı için Marjinal fayda (MUx), toplam fayda fonksiyonunun eğimini ya da değişme oranını yansıtmaktadır.

MU=(6-4) / (2-1)

=2/1

=2

Tüketiciye aynı fayda düzeyini sağlayan mal bileşimlerinin oluşturduğu eğriye farksızlık eğrisi denir.

Farksızlık eğrisinin herhangi bir noktasına çizilen teğetin eğiminin negatif işaretlisi marjinal ikame oranı (MRS) olarak tanımlanır. Farksızlık eğrisindeki dışbükeylik bu iki mal arasında “azalan marjinal ikame” oranının varlığını ortaya koyar.

Orijine göre dışbükey türdeki farksızlık eğrileri için ortaya çıkan azalan MRS durumu, mallar arasında tam ikame durumunda sabit ve -l’e eşit olur. Yine ta­mamlayıcı mallarda MRS 0 ya da ∞ değerleri dışında başka bir değer almaz.

Gelir arttığında malların talep edilen miktarı artıyorsa bu tür mallar ekonomide “Normal mal” olarak adlandırılır. Gelir arttığında bir mala olan talep azalıyorsa bu mal düşük mal olarak nitelenir.

Eğer mal için talep, gelirden daha düşük bir oranda artıyorsa bu tür mallara normal gerekli (zorunlu) mal denir. Eğer mal için talep artışı, gelir artışına oranla daha büyük bir oranda gerçekleşiyorsa bu tür mallar lüks mallar olarak nitelendirilir.

Bir ma­lın fiyatındaki değişme sonucu, tüketici, geleneksel talep eğrisi üzerinde bu mala ilişkin seçimini değiştirecektir. Geleneksel talep eğrisi üzerindeki bu hareketi iki kısma ayırarak incelemek bazen çok yararlıdır. Çünkü iki farklı durum kendini göstermektedir. Bunlardan ilki, x malı fiyatı yükseldiğinde iki mal (x y) arasında fiyat oranı değişmektedir, dolayısıyla bütçe doğrusu eğimi değişmektedir. İkinci olarak tü­keticinin fızibil alanı x malı fiyatındaki yükselme karşısında küçülmektedir, yani tüketici­nin reel geliri azalmaktadır.  

Tüketicinin seçimlerinin iki farklı biçimde değişmesi iki farklı etkiye dayandırılır. Bunlar:  

İkame Etkisi; fiyat değişimine bağlı olarak iki mal arasındaki değişim oranın­daki farklılaşmanın yol açtığı talep miktarındaki değişimi açıklar. Bu etki çerçe­vesinde fayda düzeyinin değişmediğini (reel gelir düzeyinin sabit olduğu) varsa­yıyoruz.

Gelir Etkisi; fiyat değişiminin neden olduğu fızibil alandaki farklılaşmanın (satın alma gücündeki değişmenin) yarattığı talep miktarındaki değişmeyi açıklar.

Eğer bir malın talep edilen miktarı, diğer malın fiyatı yükseldiğinde, artıyorsa bu mal öteki mal için brüt ikame malıdır. Yani x malı fiyatındaki yükselme y malı talep miktarını artırmaktadır.  Örneğin Tavuk ve hindi birbirini ikame eden iki üründür. İkame mallarına ilişkin fiyat tüketim eğrisi (PCC) negatif eğimli olur; yani x malı fiyatı arttığında bu malın yerine daha fazla y malı tüketilir.