METEOROLOJİ II

Dağlar hava akımlarının yolu üzerindeki en büyük engellerdir ve türbülansın oluşmasına neden olan temel etmenlerden biridir.

Türbülans durumunda hava akımları düzenli değildir ve parçacıkları taşıyan akım çizgileri lineer olmayıp karmakarışıktır. Parçacıklar her yönde hareket edebilir. Belli bir akım paterni yoktur.

Hava akımları dağın rüzgârüstü yönünde çok düzgün, laminer ve pürürüzsüzce akıyor iken dağın diğer tarafında çok türbülanslı hâle gelir, uçaklar için zarar verici girdaplar, edi çevrintileri oluşturur. Rüzgâraltı tarafında hava akımlarının belli bir yönü yoktur. Bu nedenle de uçaklar için tehlike arz ederler.

Türbülansa neden olan faktörlere göre türbülansı 3 ana grupta inceleyebiliriz. Bunlar:

1. Termal (Konvektif) Türbülans

2. Mekanik Türbülans

3. Rüzgâr Kayması Nedeni ile Oluşan Türbülans

Mekanik türbülans rüzgâr doğal veya insan yapımı bir engel üzerinden veya etrafından akmaya zorlandığı zaman meydana gelen türbülansa verilen isimdir. Binalar, ağaçlar, uçurumlar, kayalık ve büyük engebeli arazi parçaları rüzgârın yönünde engel teşkil ederler ve düzgün bir şekilde akmasına engel olurlar. Bu engeller üstünden ve/veya etrafından akan engele gelmeden önce laminer bir yapıya sahip olan hava akımlarında  görüldüğü gibi bozuntulara, karışıklıklara, küçük küçük edi vorteks paternlerine ve düzensiz hava hareketlerine neden olurlar. Bir edi akımı ana akıma ters yönde akan ve girdap oluşturan hava akımıdır. Bu ediler içerisinden veya üzerinden uçan uçaklar türbülanstan etkilenirler. Engeller nedeni ile rüzgârın yönünde ve hızında meydana gelen değişikliklerin neden olduğu türbülansa mekanik türbülans denilir. Rüzgârın hareketi mekanik olarak zorlama ile değiştirilmektedir.

Genellikle yazın güneşli öğleden sonralarında gökyüzünde görülen pamuk gibi kümülüs bulutları konvektif türbülansın görünür işaretleridir. Bulutların üst seviyeleri genelde yaklaşık olarak bu tip konvektif akımların, dolayısıyla konvektif türbülansın üst sınırını gösterir. Her pilot bu bulutların altında türbülans ile karşılaşacağını ve bulutların üstünde ise havanın çok güzel ve açık olduğunu bilir. Bulutların üzerindeki bu uçuş en rahat ve konforlu uçuştur.

Yüksek basınç sistemlerinin merkezi civarında adyabatik sıkıştırma sonucunda alçalan hava akımları orta enlemlerde yer seviyesindeki soğuk hava üzerinde enverziyona neden olur. Bu tür enverziyona çökme (ubsidence) enverziyonu denilir. Bu tür enverziyon aynı zamanda vadilerde, vadideki soğuk havanın dağların üst kısımlarında sıcak hava ile örtüldüğü zamanlarda görülür.

Kümülüform tipi bulutlar, özellikle Cb sembolü ile belirtilen kümülonimbüs bulutları, düşey gelişmeli bulutlar olup yükseklikleri yerden tropopoza kadar ulaşır.

Bir oraj bulutunun oluşabilmesi için havanın kararsızlığı, nem durumu, bir tetikleyici (ani soğuma, ani ısınma vb.), ve rüzgâr kayması gerekir.