METEOROLOJİ II

Buzlanmanın oluşmasını ve şiddetini etkileyen faktörler aşağıdaki şekilde sıralanabilir:
1. Bulut içerisinde yeterince sıvı su veya aşırı soğumuş su damlası olmalıdır.
2. Sıvı su damlalarının boyutları yeterince büyük olmalıdır.
3. Bulut içerisindeki sıcaklık sıfır derecenin altında olmalıdır.
4. Dış atmosfer sıcaklığı sıfır derecenin altında olmalıdır.
5. Uçak yüzey sıcaklığı sıfır derecenin altında olmalıdır

Bulut içerisinde donma bulut damlacıkları için 0oC ile -15oC arasında iken, su damlacıkları
için donma limiti -15oC ile -40oC arasındadır. Sıfırın altındaki sıcaklıklarda damlacıklar
hâlâ sıvı su hâlde bulunuyorlarsa bunlar aşırı soğumuş su damlacıklarını oluştururlar.
Buzlanmayı oluşturan bu aşırı soğumuş su damlacıklarıdır.

Karışık buzlanma şeffaf buzlanma ile kırağı tipi buzlanmanın bir karışımıdır. Hava sıcaklığı
-8oC ile -15oC olduğunda hem küçük hem de iri su damlalarının veya buz parçacıklarının
bir arada olduğu durumlarda oluşur.

Soğuk cephe ile ilişkili buzlanma çok hızlı gelişir ve çok tehlikelidir. Bu cephe ile ilişkili buzlanma zonu 3000 metre kalınlığında 150 metre genişliğindedir.

Oklüzyon cepheleri sıklıkla daha geniş bir alanı kaplayan ve hem stratiform hem de
kümülüform tipi bulutları içeren buzlanmaya neden olur. Oluşan buzlanma zonunun derinliği
6000 metre olup yaklaşık olarak diğer buzlanma tiplerine göre iki kat daha sık oluşur.

Don, açık yüzeylerin üzerinde mercek şeffaflığında oluşan ince, kristal buz tabakasına verilen
isimdir. Normalde hava sıcaklığı ve çiğ noktası sıcaklığının donma derecesinin altına
düştüğü kararlı, açık ve rüzgârlı gecelerde oluşur.

Buzlanma sonucunda uçakta oluşan fazla yük;
1. Uçağın ağırlığının artmasına,
2. Taşıma kuvvetinin azalmasına,
3. Sürükleme kuvvetinin artmasına,
4. İtkinin azalmasına,
5. Yakıt tüketiminin artmasına,
6. Tutunma kaybına neden olur.

Buzlanmanın neden olduğu aerodinamik etkiler:
1. Kanatlar üzerindeki laminar akışı bozarak taşıma kuvvetini azaltır.
2. Uçağın ağırlığını artırır.
3. Uçak üzerindeki sürükleme kuvvetini artırır. Buna bağlı olarak yakıt
tüketiminde artış olur.

Yapısal ve aletsel etkiler buzlanmanın uçağın gövdesi, kanat ve kanatçıklar gibi geniş alanlı
dış yüzeyleri ile uçağın kontrolünü sağlayan aletlerde meydana getirdiği hasarlardır. Bunların
bazılarını şu şekilde özetleyebiliriz;
1. Basınçölçer, hava hızını ölçer aletler ve yükseklik göstergelerinin bozulmasına neden
olur (Pitot tüpü ve statik port cihazları).
2. Uçağın kontrol yüzeylerinin (kanat ve kanatçıklar) hareket kabiliyetini azaltır.
3. Motorun arızasına ve güç kaybına neden olur.
4. Uçağın yön dümenlerine hasar vererek uçağın kontrolünün kaybolmasına neden
olur.
5. Görüş mesafesinin azalmasına neden olur

Meteorolojistlerin buzlanma için kullandığı sınıflandırmaya göre:

<0.1 gr/cm3 = çok az

0.11 ile 0.6 = hafif

0.61 ile 1.2 = orta

>1.2 = şiddetli

Buzlanma koşullarının olduğu alanlar civarında uçuş yaparken aşağıdaki önlemlerin akılda
tutulması uçuş emniyeti açısından önemlidir.
1. Buz koşullarının hüküm sürdüğü bilinen alanlar civarında uçmamalısınız.
2. Sıcaklıklarının 0oC ile -20oC olduğu bilinen bulutlar içerisinden uçmaktan kaçınmalısınız.
3. Sıcaklıkları donma derecesine yakın olan sağanak yağmur ve sulu kar bölgelerinin
içinden uçmaktan kaçınmalısınız.
4. Dağ tepeleri üzerinde bulunan alçak bulutlardan kaçınmalısınız. En şiddetli buzlanmanın
dağ tepelerinin 1500 metre üzerinde oluşan bulutlarda meydana gelebileceğini
dikkate almalısınız.
5. Uçağınızda buz var ise, tutunma kaybı oluşabileceğinden, çok sert dönüşler yapmaktan
kaçınmalısınız.
6. Uçak üzerinde buz oluştuğu zaman, uçak tutunma kaybına yakın olacağından,
yüksek hücum açılarından kaçınmalısınız.
7. Buzlanma koşulları varsa, artan sürükleme kuvveti nedeni ile uçağın itkisi artacaktır.
Buna tepki olarak kullanılacak ilave güç, yakıt tüketimini artırır. Bunu aklınızdan
çıkarmamalısınız.
8. Donma derecesinin üzerindeki veya -20oC’den daha soğuk olan sıcaklıklarda
yüksekliğinizi değiştirmelisiniz. Yükseklik değişimi uçağınızı buzlanma hattından
çıkaracaktır.
9. Donan yağmurlu durumlarda, donma derecesinin üzerindeki sıcaklıklara tırmanmalısınız.
Yukarı seviye her zaman daha sıcak olacaktır. Tırmanmanızı geciktirmemelisiniz.
Buz çok hızlı bir şekilde birikir. Eğer alçalacaksanız ineceğiniz yerdeki
sıcaklıkları bilmeniz gerekir.
10. Buzlanma koşulları ile karşılaşmamak için cepheye paralel uçmamalısınız.
11. Düşük hava hızları nedeni ile özellikle uçuşunuzun son safhasına doğru buzlanmaya
neden olan atmosferik koşullardan mümkün olduğunca sakınmalısınız.
12. Kalkış yapmadan önce mutlaka kanatlardan buzun veya kırağının temizlenmesini
sağlayınız.

Uçak buzlanması havacılık için en tehlikeli hava olaylarından bir tanesidir. Uçağın ağırlığının ve sürükleme kuvvetinin artmasına, taşıma kuvvetinin ve uçak hızının azalmasına neden olarak uçağın işlevselliğini azaltır. Bu etkiler uçağı yavaşlatır ve uçuşta irtifa kaybetmesine neden olur. Ayrıca uçakta yapısal problemlere, motorun güç kaybetmesine, uçaktaki cihazlarda yanlış okumalara, radyo iletişiminin kaybına, frenlerin ve iniş takımlarının bozulmasına neden olur.

Kırağı tipi buzlanma görünümü pütürlü, mat renkli ve sütlü beyazdır.  Şeffaf buzlanma gibi şeffaf değildir. Resimdeki buzlanma kırağı tipidir.

Şeffaf buzlanma, hava sıcaklıklarının 0˚C ile -10˚C’lerde olduğu ve kararsız hava nedeni ile iri su damlacıklarının olduğu kümülüs tipi bulutların içinde veya donan yağmur veya çisentinin oluştuğu yerlerde oluşur. Bu iri su damlacıkları uçağın yüzeyi ile temas eder etmez anında donmak yerine hava akımı ile beraber uçağın yüzeyine yayılarak hareket eder, yavaş yavaş donar ve buz tabakası oluşturur. Bu tabaka buzu şeffaf buzdur ve kanadın büyük bir kısmını kaplar. Bu tür buzlanma kuvvetli ve yapışkandır ve kurtulmak zordur. Bu şekilde oluşan buzlanmaya “şeffaf buzlanma” adı verilir. Şeffaf buzlanma en şiddetli ve tehlikeli buzlanma türüdür. Çünkü çok hızlı oluşur, uçağın kontrol mekanizmalarının donmasına neden olur ve kanatların üzerinden olan hava hızını bozuntuya uğratır. Bu tür buzlanma aynı zamanda donan yağmur veya donan çisenti sahalarında görülmektedir.

Küçük su damlaları sıklıkla sis tabakaları ve alçak seviye bulutları içerisinde oluşur. Bu tür bulutlarda çok sık çisenti ve hafif yağmur görülür. Bunlar stratüs bulutlarında küçük boyutta sıvı su damlalarının olduğunun işaretidir. Fakat bazı durumlarda hiç yağış olmayabilir. Bu bulutlarda oluşan buzlanma kırağı tipi buzlanmadır. Orta enlemlerde görülme frekansı en yüksek olan buzlanma kırağı tipi buzlanmadır.

Soğuk cephe ile ilişkili sağanak hatlarında kümülüform tipi bulutlar oluşur. Buzlanma bu sağanak hatları ile bu bulutlar içerisinde meydana gelir. Sıcak cephe durumunda ise buzlanma çoğunlukla cephe önündeki stratiform tipi bulutlarda görülür ve daha küçük aşırı soğumuş su damlacıkları nedeni ile yavaş yavaş oluşur. Sıcak cephe zonları çok daha geniş alana yayılırlar. Oklüzyon cephelerinde oluşan buzlanma zonunun derinliği 6000 metre olup yaklaşık olarak diğer buzlanma tiplerine göre iki kat daha sık oluşur. Doğru cevap E’dir.

Uçağın dengede kalabilmesi için gerekli aerodinamik parametreler taşıma kuvveti (lift), sürükleme kuvveti (drag), uçağın ağırlığı ve uçağın hareket hızıdır.

Stratüs tipi tabakalı bulutlarda meydana gelen donan çisenti veya yağmurdan, bulutun +/- 900 m üstünden veya altından uçarak veya kümülüs tipi düşey gelişimli bulutlarda ise bulutun etrafından dolanarak buzlanma alanından çıkmak buzlanma hasarlarından kaçınmaya yardımcı olur.

Buzlanma koşulları ile karşılaşmamak için cepheye paralel uçmamalısınız. 

Uçak üzerinde buz oluştuğu zaman, uçak tutunma kaybına yakın olacağından, yüksek hücum açılarından kaçınmalısınız.

Uçağınızda buz var ise, tutunma kaybı oluşabileceğinden, çok sert dönüşler yapmaktan kaçınmalısınız.

Dağ tepeleri üzerinde bulunan alçak bulutlardan kaçınmalısınız.

Sıcaklıklarının 0oC ile -20oC olduğu bilinen bulutlar içerisinden uçmaktan kaçınmalısınız.

Isıtma yöntemi ile statik port-pilot tüpü buzlanması önlenebilir.

Şeffaf buzlanma en şiddetli ve tehlikeli buzlanma türüdür. Çünkü çok hızlı oluşur, uçağın kontrol mekanizmalarının donmasına neden olur ve kanatların üzerinden olan hava hızını bozuntuya uğratır.