METEOROLOJİ II

ORAJ
Oraj gök gürültülü yağmur demektir. Atmosferde şiddetli rüzgârların, gök gürültülü, şimşekli ve yıldırımlı çok şiddetli yağmurların olduğu gökyüzü durumunu anlatmak için kullanılır. Bu tür fırtınalara oraj fırtınaları adı verilir.

Sirrostratüs Cs
Çok ince çarşaf bulutlardır. İçlerinden güneş ve ay görünür ve
hale oluşur. Sık sık yaklaşan bir sıcak cephenin veya oklüzyon
cephenin dolayısıyla bozulan bir havanın habercisidirler.

Tablo 2.2
Orta bulutların
özellikleri.

Bulut Adı 
Altokümülüs 
Gruplar veya düz hatlar oluşturacak yuvarlak bulut kütleleridir.
Bazen yaklaşan bir cephenin habercisidirler. Genellikle havanın
nasıl olacağı ile ilgili bilgi vermezler.
Altostratüs 
Genelde tüm gökyüzünü kaplayan kalın gri çarşaf gibi bir
buluttur. Önce içlerinden güneş veya ay görülebilir fakat bulut
kalınlaştıkça görülmezler. Altostratüsün varlığı yaklaşan bir sıcak
cepheyi gösterir. Kalın altostratüs bulutundan biraz yağmur veya
kar düşebilir. Bu bulutun içinde buzlanma oluşabilir.

Kümülonimbüs Cb
Donma seviyesinin çok üzerinde sıcaklıkların bulunduğu
yüksekliklere ulaşan yoğun kümülüs kütleleridir. Oraj
fırtınalarına ve yıldırıma neden olurlar. Üst kısımlarında örs
şeklinde yatayda yayılırlar.

Hava parselini yukarı doğru harekete başlatan tetikleyici neden ise yer yüzeyinin eşit
olmayan ısınması, arazinin şekli (topografya), sıcak havanın cephe zonu boyunca yükseltilmesidir. Eğer yukarı seviyelerde yukarı yönlü akımların olduğu diverjans alanları var ise bu alanlar da oraj fırtınalarının oluşumu için en uygun şartları sağlar. Çünkü bu tür rüzgârlar hemen altlarındaki havayı yukarı seviyelere taşıyarak oraj fırtınasının gelişmesine yardımcı olurlar

Olgunlaşma safhasında oraj bulutu en şiddetli hâlindedir. Bulutun üst kısmı kararlı
atmosfere yani stratosfere ulaşmıştır ve yukarı seviyedeki rüzgârlar bulutun üst kısımlarındaki buz kristallerini yatay yönde sürükledikçe örs şeklini almaya başlar. Bu safhada bulut 12 km ve üstünde bir yüksekliğe ulaşmıştır, taban kısmında ise birkaç km çapındadır. Yukarı yönlü akımlar ve aşağı yönlü akımlar bulutun orta kısmında en büyük şiddete ulaşırlar ve bulutun bu kısımlarında türbülans oluştururlar. Yıldırım ve gök gürültüsü bu aşamada görülür. Şiddetli yağmur ve bazen küçük çaplı dolu, buluttan aşağı düşer. Oraj fırtınasının altındaki çevre havanın bağıl nemine göre yağmur yer yüzeyine ulaşabilir veya ulaşamayabilir.

Dağılma safhası, olgunlaşma safhasının başlangıcından 5 dakika ile yarım saat sonra
başlar. Dağılma safhası bulut içerisindeki yağmur nedeni ile oluşan aşağı yönlü akımlar
tüm bulutu kapladığı zaman başlar. Bu aşamada sıcak ve nem yoksunu olan bulut içerisinde artık bulut damlacıkları oluşmaz. Oraj fırtınası dağıldıkça, bulutun aşağı seviyesindeki parçacıkları hızla buharlaşır. Sadece bulutun en üst bölümünde bulunan örs kısmı bulutun bir izi olarak kalabilir

Şekil 2.6’da aşağı yönlü akımların yere değdiklerinde yanal olarak yayıldıkları görülür.
Bu soğuk aşağı yönlü akımlarla yüzeydeki yukarı yönlü ve sıcak nemli akımları birbirinden ayıran zon “fırtına zonu” (gust front) olarak adlandırılır. Fırtına zonu yerdeki bir gözlemcinin üzerinden geçtiğinde, soğuk bir cephenin geçişi gibi hissedilir. Fırtına zonunun geçişi sırasında rüzgâr kayması meydana gelir, rüzgâr şiddeti 45 knot’ı aşacak şekilde artar, ve fırtına oluşur. Sıcaklık hızlı bir şekilde düşer ve soğuk ve ağır havanın yer aldığı aşağı yönlü akımların olduğu kısımda basınç yükselir. Soğuk hava, oraj fırtınası geçtikten sonra birkaç saat daha devam eder.

Sağanak Hatlı Oraj Fırtınaları
Sağanak hatlı oraj fırtınaları veya kısaca sağanak hatları şiddetli oraj fırtınasının fırtına
zonu (gust front) boyunca meydana gelen oraj ve şiddetli yağmur getiren fırtınalardır.

Bu fırtına bulutlarının içerisinde açığa çıkan ısı enerjisi
Hadley sirkülasyonuna enerji vererek dünyanın ısı enerji dengesinin sağlanmasına yardımcı olur. Oraj fırtınaları kutup bölgeleri ve subtropikal bölgelerdeki çöl alanları gibi
kuru iklimlerde çok nadir oluşurlar. Şekil 2.10’da oraj fırtınalarının global olarak gün içerisindeki dağılımı görülmektedir. Global olarak toplamda her saat oluşan oraj sayısının
600-800 arasında değiştiği görülmektedir.

Stratokümülüs alçak bulut tiplerindne olup, seri hâlinde yuvarlak hava parsellerinden veya yuvarlak hatlı bulut parçalarından oluşur. Sık sık ince bir tabaka şeklinde oluştukları için aralarından gökyüzü görünür. Özellikle kış mevsiminde yüksek basınç alanları ile beraber oluşur ve bazen az bir yağış oluşturur. Buna göre doğru Cevap D’dir.

Oraj gök gürültülü yağmur demektir. Atmosferde şiddetli rüzgârların, gök gürültülü, şimşekli ve yıldırımlı çok şiddetli yağmurların olduğu gökyüzü durumunu anlatmak için kullanılır. Bu tür fırtınalara oraj fırtınaları adı verilir. Buna göre doğru cevap A’dır.

Altostratüs; genelde tüm gökyüzünü kaplayan kalın gri çarşaf gibi bir buluttur. Önce içlerinden güneş veya ay görülebilir fakat bulut kalınlaştıkça görülmezler. Altostratüsün varlığı yaklaşan bir sıcak cepheyi gösterir. Kalın altostratüs bulutundan biraz yağmur veya kar düşebilir. Bu bulutun içinde buzlanma oluşabilir. Buna göre doğru Cevap B’dir.

Kümülonimbüs; donma seviyesinin çok üzerinde sıcaklıkların bulunduğu yüksekliklere ulaşan yoğun kümülüs kütleleridir. Oraj fırtınalarına ve yıldırıma neden olurlar. Üst kısımlarında örs şeklinde yatayda yayılırlar. Buna göre doğru cevap C’dir.

Kutup enlemlerinde  oraj fırtınası görülmemektedir. Buna göre doğru cevap B’dir.

Yıldırım oraj fırtınalarının (Cb bulutları) olgunlaşma safhalarında meydana gelen çok büyük elektrik boşalmasıdır. Buna göre doğru cevap A’dır.

Yıldırım boşalması sırasında elektronların hareket ettiği hat boyunca sıcaklık 30.000oC’ye kadar yükselir ve bulut içerisinde o bölgedeki hava ısınır. Bu aşırı ısınma havanın çok gürültülü bir şekilde genleşmesine ve bu şekilde genişleyen bir ses dalgasına neden olur. Bu ses dalgası duyduğumuz yıldırıma mahsus tipik “gök gürültüsü” oluşturur. Buna göre doğru cevap B’dir.

Türkiye’de meydana gelen orajlı gün istatistiklerini görmektesiniz. Ülkemizin Doğu Karadeniz, Doğu Anadolu, İç Anadolu’nun batısı, Trakya, Ege Bölgesi’nin batısı ve Akdeniz Bölgesi’nin doğusunda yıllık ortalamalara göre orajlı gün sayısı 20-30 arasındadır. Biraz daha az sıklıkta 10-20 arasında ise İç Anadolu’nun ortası, Güneydoğu Anadolu ve Marmara bölgesinin doğusunda oluşmaktadır. En sık oraj fırtınaları ise daha çok lokalize olmuş bölgelerde, Akdeniz Bölgesi’nin güney batısı, Kars ve Iğdır’da görülmektedir. Buna göre doğru cevap C’dir.

Uzun yıllar boyunca alınan yıllık ortalama yağış miktarları baz alındığında Kars ilinde diğer illere göre daha sık oraj fırtınası oluştuğu görülmektedir. Buna göre doğru cevap E’dir.

Yıldırım oraj fırtınalarının (Cb bulutları) olgunlaşma safhalarında meydana gelen çok büyük elektrik boşalmasıdır. Buna göre doğru cevap C’dir.