METEOROLOJİ II

Hava kütlesi, atmosferin çok geniş bir alanda, yatay yönde sıcaklık ve nem açısından benzer özellikler gösteren kısmına verilen isimdir.

Hava kütleleri kaynak bölgeleri üzerinde ne kadar çok kalırlarsa o kadar çok o bölgenin özelliklerini kazanırlar. Bir hava kütlesinin oluşabilmesi için gerekli şartları şu şekilde özetleyebiliriz:

1) Hava kütlesinin temas halinde olduğu bölgenin çok geniş mesafelerde aynı karakteri sergileyen özelliklere sahip olması gerekir. Örneğin sadece deniz veya sadece kara olması, ikisinin karışımı olmaması gerekir.

2) Hava kütlesinin temas halinde olduğu bölgenin çok geniş mesafelerde düz ve engebeden uzak olması gerekir.

3) Söz konusu bölge üzerinde her yerde benzer sıcaklık ve nem koşullarının hakim olması gerekir.

4) Söz konusu bölge üzerinde sıcaklık ve nemin hızlı değişmemesi gerekir.

5) Bölge üzerindeki havanın uzunca bir süre hareket etmemesi veya çok yavaş hareket ediyor olması gerekir. Yani çok kuvvetli rüzgarların olmadığı bir bölge olması gerekir.

Dünya üzerindeki hava kütlesi kaynakları 6 grupta incelenir:

1) Kutupsal, okyanus alanları

2) Kutupsal, karasal alanlar

3) Tropikal, okyanus alanları

4) Tropikal, karasal alanlar

5) Ekvatoral

6) Güney Doğu Asya

Hava kütlelerinin özelliklerinin değişimine neden olan termodinamik faktörleri şu şekilde sınıflandırabiliriz:

1. Hava kütlelerinin alttan ısınması
2. Hava kütlelerinin alttan soğuması
3. Buharlaşma ile hava kütlesine nem ilavesi
4. Yoğuşma ve yağış nedeniyle hava kütlesinin neminde azalma

Hava kütlelerinin karakterinde değişime neden olan mekanik faktörleri ise şu şekilde sınıflandırabiliriz:

1. Türbülans yolu ile karışma
2. Alçalma ile
3. Yükselme ile

Termal özelliklerine göre hava kütleleri:

*Arktik veya Antartik hava kütlesi (A)
*Kutupsal hava kütlesi (P)
*Tropikal hava kütlesi (T)
*Ekvatoral hava kütlesi (E)

biçiminde sınıflandırılmaktadır.

Hava kütlelerinin sınıflandırılması ve özellikleri şu şekildedir:

Karalar, karasal (c)

Soğuk, kuru, kararlı - cP

Sıcak, kuru, yüzeyde kararlı, yukarı seviyelerde kararsız - cT

Su yüzeyleri, denizsel (m)

Az soğuk, nemli ve kararsız - mP

Ilık, nemli, genellikle kararsız - mT

Türkiye'yi etkileyen hava kütleleri:

cPk - Karasal, kutupsal hava kütlesi, soğuk çevre

cPw - Karasal, kutupsal hava kütlesi, sıcak çevre

mPk - Denizsel, kutupsal hava kütlesi, soğuk çevre

mPw - Denizsel, kutupsal hava kütlesi, sıcak çevre

mTw - Denizsel, tropikal hava kütlesi, sıcak çevre

cTw - Karasal, tropikal hava kütlesi, sıcak çevre

Bir hava haritasında cepheleri şu özellikleri ile tanıyabiliriz:

1. Çok kısa mesafe içerisinde sıcaklıkta çok hızlı bir düşüş

2. Nem içeriğinde değişiklik

3. Rüzgar yönünde hızlı değişmeler

4. Basınçta değişiklikler

5. Bulut ve yağış paternleri

Cephe, farklı yoğunluklara sahip iki hava kütlesini ayıran geçiş zonudur. Yoğunluktaki farklılıklar genelde sıcaklıktaki farklılıklardan kaynaklandığı için cepheler aynı zamanda farklı sıcaklıklardaki hava kütlelerini ayırırlar. Çoğu zaman farklı neme sahip hava külelerini de ayırmaktadırlar. Cepheler bu geçiş zonunun hareketi ve üzerinde hareket ettikleri bölgelerin özellikleri ile ayrıştırılırlar.

Cephe türleri şunlardır:

1. Soğuk cephe
2.Sıcak cephe
3. Durağan (stasyoner) cepheler
4. Oklüzyon cephesi

Bir hava kütlesinin oluşabilmesi için gerekli şartlar:
1. Hava kütlesinin temas hâlinde olduğu bölgenin çok geniş mesafelerde aynı karakteri sergileyen özelliklere sahip olması gerekir. Örneğin sadece deniz veya sadece kara olması, ikisinin karışımı olmaması gerekir.
2. Hava kütlesinin temas hâlinde olduğu bölgenin çok geniş mesafelerde düz ve engebeden uzak olması gerekir.
3. Söz konusu bölge üzerinde her yerde benzer sıcaklık ve nem koşullarının hâkim olması gerekir.
4. Söz konusu bölge üzerinde sıcaklık ve nemin hızlı değişmemesi gerekir.
5. Böyle bir bölge üzerindeki havanın uzunca bir süre hareket etmemesi veya çok yavaş hareket ediyor olması gerekir. Yani çok kuvvetli rüzgârların olmadığı bir bölge olması gerekir.

biçiminde özetleyebiliriz. Bu bilgilere göre Doğru Cevap C seçeneği olur.

Dünya üzerindeki hava kütlesi kaynakları:
1. Kutupsal, okyanus alanları: Kanada ve Kuzey Avrupa arasındaki Kuzey Atlantik Okyanusu, Kanada ve Sibirya arasındaki Kuzey Pasifik Okyanusu (Kışın)
2. Kutupsal, karasal alanlar: Arktik alanları, Kuzey Amerika ve Avrasya (Kışın)
3. Tropikal, okyanus alanları: Yüksek basınç (antisiklon) alanları (Tüm yıl boyunca)
4. Tropikal, karasal alanlar: Kuzey Afrika (Sahra), Asya, Kuzey Amerika’nın Missippi
Vadi Zonu
5. Ekvatoral: Ticaret rüzgârları arasındaki bölge (Tüm yıl boyunca)
6. Güney Doğu Asya (Muson bölgeleri)

biçiminde 6 grupta incelenir. Buna göre Doğru Cevap A seçeneği olur.

Hava kütlelerinin karakterinde değişime neden olan mekanik faktörleri:
 1. Türbülans yolu ile karışma (I. öncül Doğru olur.)
 2. Alçalma ile (II. öncül Doğru olur.)
 3. Yükselme ile (III. öncül Doğru olur.)

biçiminde sınıflandırabiliriz. Buna göre tüm öncüller doğru olur. Bu nedenle Doğru Cevap E seçeneğidir.

Hava kütleleri ayrıca oluştukları bölgenin termal özelliklerine göre de sınıflandırılırlar. Hava kütlesi tipi; kutupsal hava kütlesi, kaynağı; kutup bölgeleri, özellikleri; orta enlemler için en yaygın hava kütlesi kaynağı olan hava kütleleri “P” harfi ile temsil edilmektedir. Bu nedenle Doğru Cevap B seçeneği olur.

mTw: “m” hava kütlesinin orijinin deniz kaynaklı (denizsel), “T” tropikal hava grubuna ait olduğunu ve “w” hava kütlesinin o anda bulunduğu çevreden daha sıcak olduğunu gösterir. Şu anda soğuk bir yüzey üzerinde bulunan ve tropikal enlemlerde deniz üzerinden gelen sıcak hava kütlesini tanımlamaktadır. Bu nedenle Doğru Cevap E seçeneği olur.

cTk hava kütlesi ile karasal (c), tropikal (T) ve soğuk (k) hava kütlesi tanımlanmaktadır. Türkiye'yi etkileyen hava kütleleri ise cPk, cPw, mPk, mPw, mTw ve cTw olarak ifade edilmektedir. cTk hava kütlesi bunlar arasında yer almadığından dolayı Doğru Cevap C seçeneğidir.

Cephe farklı yoğunluklara sahip iki hava kütlesini ayıran geçiş zonudur. Yoğunluktaki farklılıklar genelde sıcaklıktaki farklılıklardan kaynaklandığı için cepheler aynı zamanda farklı sıcaklıklardaki hava kütlelerini ayırırlar. Çoğu zaman farklı neme sahip hava kütlelerini de ayırmaktadırlar. Cepheler bu geçiş zonunun hareketi ve üzerinde hareket ettikleri bölgelerin özellikleri ile ayrıştırılırlar. Bir hava haritasında cepheleri:

1. Çok kısa mesafe içerisinde sıcaklıkta çok hızlı bir düşüş (I. öncül Doğru olur.)
2. Nem içeriğinde değişiklik (II. öncül Doğru olur.)
3. Rüzgâr yönünde hızlı değişmeler
4. Basınçta değişiklikler
5. Bulut ve yağış paternleri (III. öncül Doğru olur.)

özellikleri ile tanıyabiliriz. Bu bilgilere göre tüm öncüller doğrudur. Dolayısıyla Doğru Cevap E seçeneği olur.

Soğuk cephe soğuk bir hava kütlesinin sıcak bir hava kütlesinin yerini aldığı geçiş zonudur. Soğuk cepheler genellikle kuzeydoğudan güneydoğuya doğru hareket eder. Sembolik olarak soğuk cepheler cephe hattı üzerinde mavi üçgenlerden oluşur. Üçgenlerin yönü soğuk cephenin hareket yönünde olup sıcak havaya doğrudur. Bu nedenle Doğru Cevap A seçeneğidir.

Farklı yoğunluklara sahip iki hava kütlesini ayıran geçiş zonu ''Cephe'' kavramının tanımıdır. Buna göre Doğru Cevap B seçeneği olur.

Cephenin iki tarafındaki sıcaklık farklılığı gittikçe artıyor ise cephe gittikçe kuvvetlenir ve çok daha şiddetli cephesel sistemlere dönüşebilir. Bu duruma da frontojenez adı verilir. Frontojenezin olması için iki şartın sağlanması gerekir. Bunlar:

1. Farklı yoğunluk ve sıcaklıktaki hava kütleleri yanyana gelmesi gerekir (I. öncül Doğru olur). 
2. Bu farklı hava kütlelerini birbirine yaklaştıran kuvvetli bir rüzgâr olması gerekir (III. öncül Doğru olur).

biçiminde ifade edilebilir. III. öncül ise frontolizin tanımı olup yanlış olur. Buna göre Doğru Cevap D seçeneğidir.