Hava Kütleleri ve Cepheler

1. Hava kütlesinin temas hâlinde olduğu bölgenin çok geniş mesafelerde aynı karakteri sergileyen özelliklere sahip olması gerekir. Örneğin sadece deniz veya sadece kara olması, ikisinin karışımı olmaması gerekir.
2. Hava kütlesinin temas hâlinde olduğu bölgenin çok geniş mesafelerde düz ve engebeden uzak olması gerekir.
3. Söz konusu bölge üzerinde her yerde benzer sıcaklık ve nem koşullarının hâkim olması gerekir.
4. Söz konusu bölge üzerinde sıcaklık ve nemin hızlı değişmemesi gerekir.
5. Böyle bir bölge üzerindeki havanın uzunca bir süre hareket etmemesi veya çok yavaş hareket ediyor olması gerekir. Yani çok kuvvetli rüzgârların olmadığı bir bölge olması gerekir.

Dünya üzerindeki hava kütlesi kaynakları 6 grupta incelenir:
1. Kutupsal, okyanus alanları: Kanada ve Kuzey Avrupa arasındaki Kuzey Atlantik Okyanusu, Kanada ve Sibirya arasındaki Kuzey Pasifik Okyanusu (Kışın)
2. Kutupsal, karasal alanlar: Arktik alanları, Kuzey Amerika ve Avrasya (Kışın)
3. Tropikal, okyanus alanları: Yüksek basınç (antisiklon) alanları (Tüm yıl boyunca)
4. Tropikal, karasal alanlar: Kuzey Afrika (Sahra), Asya, Kuzey Amerika’nın Missippi Vadi Zonu
5. Ekvatoral: Ticaret rüzgârları arasındaki bölge (Tüm yıl boyunca)
6. Güney Doğu Asya (Muson bölgeleri)

1. Hava kütlelerinin alttan ısınması
2. Hava kütlelerinin alttan soğuması
3. Buharlaşma ile hava kütlesine nem ilavesi
4. Yoğuşma ve yağış nedeni ile hava kütlesinin neminde azalma

1. Türbülans yolu ile karışma
2. Alçalma ile
3. Yükselme ile

Hava kütleleri kaynak bölgelerine göre karalar ve denizler üzerinde oluşan hava kütleleri olmak üzere iki ana grupta sınıflandırılırlar. Karalar üzerinde oluşan hava kütleleri karasal anlamında küçük “c” harfi, denizler üzerinde oluşan hava kütleleri ise denizsel anlamında küçük “m” harfi ile gösterilir. Denizsel hava kütleleri nemli hava kütleleridir. Altlarında bulunan okyanus ve su kütlelerinden (göl, deniz vb.) nem alırlar. Karalar üzerinde oluşan hava kütleleri ise nem yoksunudurlar.

Bu sınıflandırma yukarı seviye jet akımlarına, enlem farklılıkları nedeni ile bölgenin aldığı güneş radyasyonundaki farklılıklara dayanır. Kaynağı kutup bölgeleri (kutupsal) olan hava kütleleri büyük “P” harfi ile; kaynağı sıcak tropikal bölgeler olan hava kütleleri büyük “T” harfi ile; kaynağı Arktik ve Antarktik bölgeler olan hava kütleleri büyük “A”; kaynağı ekvator bölgeleri olan hava kütleleri ise büyük “E” harfi ile gösterilir.

Cephe farklı yoğunluklara sahip iki hava kütlesini ayıran geçiş bölgesidir.

1. Çok kısa mesafe içerisinde sıcaklıkta çok hızlı bir düşüş
2. Nem içeriğinde değişiklik
3. Rüzgâr yönünde hızlı değişmeler
4. Basınçta değişiklikler
5. Bulut ve yağış paternleri

1. Soğuk Cephe
2. Sıcak Cephe
3. Durağan (stasyoner) Cepheler
4. Oklüzyon Cephesi

Soğuk cephe soğuk bir hava kütlesinin sıcak bir hava kütlesinin yerini aldığı geçiş zonudur. Soğuk hava kütlesi sıcak hava kütlesini iterek yükselmesine neden olur. Soğuk cepheler genellikle kuzeydoğudan güneydoğuya doğru hareket eder. Soğuk cephenin arkasındaki hava, cephenin önündeki havadan çok daha soğuk ve kurudur. Bir bölge üzerinde soğuk cephe geçtikten sonraki bir saat içerisinde sıcaklık 15 derece’den daha fazla düşebilir. Soğuk cephenin iki tarafındaki sıcaklıklarda çok büyük farklılıklar vardır. 

Sıcak cephe, sıcak hava kütlesinin soğuk hava kütlesi ile yer değiştirdiği geçiş zonu olarak tanımlanır. Sıcak cepheler genelde güney batıdan kuzeybatıya doğru hareket eder. Sıcak cephenin arkasındaki hava, cephenin önündeki havadan daha sıcak ve daha nemlidir. Sıcak cephe geçerken hava, daha önce kine göre, hissedilir şekilde sıcak ve nemli olur. Sembolik olarak, sıcak cepheler cephe hattı üzerinde kırmızı yarım dairelerden oluşur. 

Durağan (stasyoner) cephe hareket etmeyen cephedir. Bir sıcak veya soğuk hava kütlesi karşılaştıklarında her iki hava kütlesinin de birbirini hareket ettiremediği durumlarda oluşur. Hava kütlelerinden bir tanesi tekrar harekete başladığı anda sıcak veya soğuk cepheye dönüşebilir. Hareket etmediği süreç içerisinde durağan cephedir. Durağan cephe, cephe hattı üzerinde bir mavi üçgen bir kırmızı yarım daire ile gösterilir. Kırmızı yarım daireler soğuk hava kütlesinin olduğu yöne doğru, mavi üçgenler ise sıcak havayı gösterecek yönde yerleştirilir. Durağan cephenin bir tarafından diğer tarafına geçerken sıcaklıkta ve rüzgâr yönünde değişiklik görülür.

Gelişmekte olan bir alçak basınç sistemi genellikle önde bir sıcak cephe (sıcak ve nemli havanın başlangıcı) ve onun arkasında biraz daha hızlı hareket eden soğuk cepheden (soğuk kuru hava) oluşur. Sıcak cephenin kuzeyinde, fırtına başlamadan önceki daha soğuk hava kütlesi yer alır. Fırtına şiddetlendikçe daha hızlı hareket eden soğuk cephe sıcak cepheyi yakalar. Oklüzyon cephe, sıcak hava iki soğuk hava kütlesi arasında kaldığı zaman oluşur. Soldaki (batı) soğuk hava sıcak hava kütlesini yukarı ittirdikçe sıcak havanın üzerinde yer alan soğuk hava ise aşağı ittirir. Soğuk hava kütleleri sıcak hava kütlesi üzerinde, ortada karşılaşırlar. Oklüzyon cephe yeni soğuk hava ile (batıdaki) sıcak cephenin önünde kuzeye yer değiştiren eski soğuk havayı birbirinden ayıran cephedir.

Oklüzyon cephe, soğuk oklüzyon cephe ve sıcak oklüzyon cephe olmak üzere ikiye ayrılır. Soğuk oklüzyon cephe durumunda sıcak hava kütlesi iki soğuk hava kütlesi arasında kalır. Sıcak oklüzyon cephede ise sıcak hava kütlesi hızlı hareket eden gerideki bir soğuk hava kütlesi tarafından kaldırılır ve iki soğuk hava kütlesi karşılaşır.

Herhangi bir cephenin iki tarafındaki sıcaklık farklılığı gittikçe azalıyor ise cephe zayıflar ve dağılır. Bu olaya frontoliz denir.

Herhangi bir cephenin iki tarafındaki sıcaklık farklılığı gittikçe azalıyor ise cephe zayıflar ve dağılır. Bu olaya frontoliz denir. Bunun tersine cephenin iki tarafındaki sıcaklık farklılığı gittikçe artıyor ise cephe gittikçe kuvvetlenir ve çok daha şiddetli cephesel sistemlere dönüşebilir. Bu duruma da frontojenez adı verilir.

Frontojenezin olması için iki şartın sağlanması gerekir. Bunlar:
1. Farklı yoğunluk ve sıcaklıktaki hava kütleleri yanyana gelmesi gerekir.
2. Bu farklı hava kütlelerini birbirine yaklaştıran kuvvetli bir rüzgâr olması gerekir.

Hava kütlesi, atmosferin çok geniş bir alanda, yatay yönde sıcaklık ve nem açısından benzer özellikler gösteren kısmına verilen isimdir.

Türkiye 36°- 42° kuzey enlemleri, 26°- 45° doğu boylamları arasında yer almaktadır.

Sembolik olarak oklüzyon cephe, cephe hattı boyunca mor renkli bir üçgen bir yarım daire şeklindedir. Durağan cephe, cephe
hattı üzerinde bir mavi üçgen bir kırmızı yarım daire ile gösterilir. Sembolik olarak, sıcak cepheler cephe hattı üzerinde kırmızı yarım dairelerden oluşur. Sembolik olarak soğuk cepheler cephe hattı üzerinde mavi üçgenlerden oluşur.