METEOROLOJİ II - Deneme Sınavı - 2

Mekanik türbülans rüzgâr doğal veya insan yapımı bir engel üzerinden veya etrafından akmaya zorlandığı zaman meydana gelen türbülansa verilen isimdir.

Mekanik türbülansın büyüklüğü (şiddeti) rüzgârın hızına, yüzeyin pürüzlülüğüne (engelin doğal yapısına, kompozisyonuna) ve havanın kararlılığına (stabilitesine) bağlıdır. Mekanik türbülans bir ülkenin her yerinde alçak seviye uçuşlarında etkili olur.

Rüzgâr ne kadar kuvvetli ise dalgaların dalga boyu o kadar uzundur.

Kep bulutları: Kep bulutları genellikle tam dağın tepesinde oluşur ve sabit bir şekilde tam tepede dururlar. Bu nedenle dağın iki tarafından diğer yanının görülmesine engel olurlar.

Dağa 45° açı ile yaklaşın ve dağ yükseltisinden uzaklaşacak şekilde hızlı bir dönüş yaparak ayrılın.

Rüzgâr kayması, atmosferde dar bir alan içerisinde rüzgâr şiddeti ve/veya yönünde meydana gelen ani ve hızlı değişimlere verilen isimdir.

Bir uçak havalanırken hızını belli miktarda hava kütlesini aşağıya doğru iterek kazanır. Böylece kanatlar yükselirken, kanatlar altında havanın girdap hareketleri yapmasına veya kanat uçlarının etrafında vorteks hareketlerine neden olur. Uçakların sebep olduğu bu türbülans İngilizce “wake turbulence” olarak ifade edilmektedir. Türkçe olarak ise “iz türbülansı, uçak türbülansı, dümensuyu türbülansı veya kuyruk türbülansı” olarak ifade edilmektedir. Bu kitapta iz türbülansı ifadesi kullanılacaktır.

Yüksekliklerine göre bulutlar yüksek, orta ve alçak bulutlar olmak üzere üçe ayrılır. Yüksek bulutların tabanları 4.000-4.500 metre arasında değişir. Buz kristallerinden oluşmuşlardır. İnce, tüy gibi görünen bulutlardır. Kendi içlerinde Sirrüs, Sirrokümülüs ve Sirrostratüs olarak ayrılırlar. Sirrüs bulutlarının en yüksek olanıdır. Gökyüzünde dalgalı serpintiler halinde, çok ince, zayıf tül gibi demetler veya iplikler halinde olurlar. Bazen tüy veya şeritler halinde veya çok kırılgan fibros bantlar halinde görünürler. Çoğu zaman kedi bıyığı veya farekuyruğuna benzer şekildedirler.

Altostratüs bulutu genelde tüm gökyüzünü kaplayan kalın gri çarşaf gibi bir buluttur. Önce içlerinden güneş veya ay görülebilir fakat bulut kalınlaştıkça görülmezler. Altostratüsün varlığı yaklaşan bir sıcak cepheyi gösterir. Kalın altostratüs bulutundan biraz yağmur veya kar düşebilir. Bu bulutun içinde buzlanma oluşabilir.

Sirrostratüs bulutları çok ince çarşaf bulutlardır. İçlerinden güneş ve ay görünür ve hale oluşur. Sık sık yaklaşan bir sıcak cephenin veya oklüzyon cephenin dolayısıyla bozulan bir havanın habercisidirler.

Stratiform tipi bulutlar ise yatay yönde çok geniş alanlara yayılan koyu renkli kalın bulutlardır. Stratüs tipi bulutlar kararlı havalarda meydana gelirler. Kararlı hava bulutun yükselmesini engeller. Bu nedenle geniş yatay tabakalar hâlinde ve genellikle nemli havanın doyma noktasının altında soğuduğu zamanlarda oluşur. Stratüs bulutlarının içinde çok az türbülans meydana gelir. Alçak bulutlar özellikle görüş mesafesini azaltır. Bu bulutlar olduğunda görerek şartlardaki uçuş operasyonları ya çok güçtür veya mümkün değildir. Oraj fırtınaları kümülüform tipi bulutlardan olan kümülonimbüsler tarafından üretilir.

Oraj fırtınaları kümülonimbüs (Cb) bulutu tarafından üretilirler. Kümülonimbüs bulutları çok büyük yüksekliklere çıkan düşey gelişimli bulutlardır. Donma seviyesinin çok üzerinde sıcaklıkların bulunduğu yüksekliklere ulaşan yoğun kümülüs kütleleridir. Üst kısımlarında örs şeklinde yatayda yayılırlar. Oraj fırtınaları bazen tek bir Cb bulutundan oluştuğu gibi bazen de birkaç tane sıra hâlinde Cb bulutundan oluşabilir.

Oluşma safhası kümülüs safhası olarak da bilinir. Nemli hava kütlesi yükselir, yükselirken soğur, yoğunlaşır ve tek bir kümülüs bulutunu veya bir kaç tane sıra ile tekil kümülüs bulutları grubunu oluşturur. Bulut geliştikçe, bulut içerisindeki su buharının sıvı veya katı bulut parçacıklarına dönüşümü büyük miktarlarda gizli ısı açığa çıkarır. Bu da bulutu çevresindeki havadan daha sıcak tutar. Bulut aşağıdan gelen hava ile beslendiği sürece kararsız havada büyümeye devam eder. Kümülüs aşamasında, bulutun içerisindeki kuvvetli yukarı yönlü hava akımları yağmur damlalarının yeryüzüne düşmesine engel olur. Bu safhada yıldırım veya gök gürültüsü olmaz. Bulut donma derecesinin altındaki sıcaklıklarda iyice geliştikçe, bulut içerisindeki yağmur damlaları giderek büyür ve ağırlaşırlar. Sonunda yukarı yönlü hava akımları onları yukarı seviyelerde tutamaz olur ve düşmeye başlarlar. Bu damlacıklar aşağı düşerken bir kısım havayı da kendileri ile birlikte aşağı doğru sürükleyerek aşağı yönlü akımları oluşturlar. Bu aşağı yönlü akımlar bulut alt tarafından kuru hava aldıkça kuvvetlenir ve yağmur damlalarının bir kısmının buharlaşmasına neden olur. Bu da bulut içerisindeki havayı çevresindekinden daha soğuk ve daha ağır yapar. Aşağı ve yukarı yönlü bulut içi akımları bir “hücre” oluşturur.

Aşağı yönlü akımların yere değdiklerinde yanal olarak yayıldıkları görülür. Bu soğuk aşağı yönlü akımlarla yüzeydeki yukarı yönlü ve sıcak nemli akımları birbirinden ayıran zon “fırtına zonu” (gust front) olarak adlandırılır. Fırtına zonu yerdeki bir gözlemcinin üzerinden geçtiğinde, soğuk bir cephenin geçişi gibi hissedilir. Fırtına zonunun geçişi sırasında rüzgâr kayması meydana gelir, rüzgâr şiddeti 45 knot’ı aşacak şekilde artar, ve fırtına oluşur. Sıcaklık hızlı bir şekilde düşer ve soğuk ve ağır havanın yer aldığı aşağı yönlü akımların olduğu kısımda basınç yükselir. Soğuk hava, oraj fırtınası geçtikten sonra birkaç saat daha devam eder. Fırtına zonu boyunca hava çok türbülanslıdır.

Ülkemizin Doğu Karadeniz, Doğu Anadolu, İç Anadolu’nun batısı, Trakya, Ege Bölgesi’nin batısı ve Akdeniz Bölgesi’nin doğusunda yıllık ortalamalara göre orajlı gün sayısı 20-30 arasındadır. Biraz daha az sıklıkta 10-20 arasında ise İç Anadolu’nun ortası, Güneydoğu Anadolu ve Marmara bölgesinin doğusunda oluşmaktadır. En sık oraj fırtınaları ise daha çok lokalize olmuş bölgelerde, Akdeniz Bölgesi’nin güney batısı, Kars ve Iğdır’da görülmektedir.

Buluttan yere oluşan yıldırım bulutun orta kısmından bulut tabanına ve yere doğru akan elektron akımıdır. Buna elektron boşalması diyoruz. Bu elektron boşalması bir kaç adımda meydana gelir. Her bir elektron boşalması sırasında elektronlar 50 m ilerler. Sonra bir saniyenin 50 milyonda biri kadar duraklar. Sonra tekrar 50 m ilerler. Bu akıma “ilerleyen rehber akım” denilir. Ancak ilerleyen rehber akımı çok donuk renklidir ve gözle görülmez. İlerleyen rehber akımının uç kısmı yere doğru yaklaştığında yerdeki pozitif yüklerin bir kısmı, onunla buluşmak üzere yukarı havaya doğru hareket eder. Karşılaştıklarında çok büyük miktarlarda elektronlar yere doğru hareket eder. Ancak çok daha büyük ve parlak bir boşalmanın tersine, yerden buluta doğru, buluttan gelen elektronların açtığı yol üzerinde hareket eder. Buna “geri boşalım” denilir. Bu boşalma bir saniyenin 10.000’de biri gibi çok kısa bir zaman süreci içerisinde gerçekleşir. Yıldırım ve takiben gök gürültüsü bu safhada görülür.

Oraj gök gürültülü yağmur demektir. Atmosferde şiddetli rüzgârların, gök gürültülü, şimşekli ve yıldırımlı çok şiddetli yağmurların olduğu gökyüzü durumunu anlatmak için kullanılır. Bu tür fırtınalara oraj fırtınaları adı verilir. Doğru cevap B'dir.

Bulutlar yüksekliklerine ve oluşma sebeplerine göre iki grupta incelenir.

-Yüksekliklerine Göre Bulut Tipleri ve Özellikleri

-Oluşum Mekanizmalarına Göre Bulutlar

Doğru cevap A'dır.

Alçak bulutların tabanları yer yüzeyinden başlayarak 2.000 metre kadar yükselir. Aşırı soğumuş su damlalarından veya bazen buz kristallerinden oluşurlar. Doğru cevap D'dir.

Oluşma mekanizmalarına göre bulutlar aşağıda belirtidiği gibi iki gruba ayrılırlar:

1. Kümülüs (veya kümülüform)

2. Stratüs (veya stratiform)

Doğru cevap B'dir.