METEOROLOJİ II - Deneme Sınavı - 10

ORAJ
Oraj gök gürültülü yağmur demektir. Atmosferde şiddetli rüzgârların, gök gürültülü, şimşekli ve yıldırımlı çok şiddetli yağmurların olduğu gökyüzü durumunu anlatmak için kullanılır. Bu tür fırtınalara oraj fırtınaları adı verilir.

Sirrostratüs Cs
Çok ince çarşaf bulutlardır. İçlerinden güneş ve ay görünür ve
hale oluşur. Sık sık yaklaşan bir sıcak cephenin veya oklüzyon
cephenin dolayısıyla bozulan bir havanın habercisidirler.

Tablo 2.2
Orta bulutların
özellikleri.

Bulut Adı 
Altokümülüs 
Gruplar veya düz hatlar oluşturacak yuvarlak bulut kütleleridir.
Bazen yaklaşan bir cephenin habercisidirler. Genellikle havanın
nasıl olacağı ile ilgili bilgi vermezler.
Altostratüs 
Genelde tüm gökyüzünü kaplayan kalın gri çarşaf gibi bir
buluttur. Önce içlerinden güneş veya ay görülebilir fakat bulut
kalınlaştıkça görülmezler. Altostratüsün varlığı yaklaşan bir sıcak
cepheyi gösterir. Kalın altostratüs bulutundan biraz yağmur veya
kar düşebilir. Bu bulutun içinde buzlanma oluşabilir.

Kümülonimbüs Cb
Donma seviyesinin çok üzerinde sıcaklıkların bulunduğu
yüksekliklere ulaşan yoğun kümülüs kütleleridir. Oraj
fırtınalarına ve yıldırıma neden olurlar. Üst kısımlarında örs
şeklinde yatayda yayılırlar.

Hava parselini yukarı doğru harekete başlatan tetikleyici neden ise yer yüzeyinin eşit
olmayan ısınması, arazinin şekli (topografya), sıcak havanın cephe zonu boyunca yükseltilmesidir. Eğer yukarı seviyelerde yukarı yönlü akımların olduğu diverjans alanları var ise bu alanlar da oraj fırtınalarının oluşumu için en uygun şartları sağlar. Çünkü bu tür rüzgârlar hemen altlarındaki havayı yukarı seviyelere taşıyarak oraj fırtınasının gelişmesine yardımcı olurlar

Olgunlaşma safhasında oraj bulutu en şiddetli hâlindedir. Bulutun üst kısmı kararlı
atmosfere yani stratosfere ulaşmıştır ve yukarı seviyedeki rüzgârlar bulutun üst kısımlarındaki buz kristallerini yatay yönde sürükledikçe örs şeklini almaya başlar. Bu safhada bulut 12 km ve üstünde bir yüksekliğe ulaşmıştır, taban kısmında ise birkaç km çapındadır. Yukarı yönlü akımlar ve aşağı yönlü akımlar bulutun orta kısmında en büyük şiddete ulaşırlar ve bulutun bu kısımlarında türbülans oluştururlar. Yıldırım ve gök gürültüsü bu aşamada görülür. Şiddetli yağmur ve bazen küçük çaplı dolu, buluttan aşağı düşer. Oraj fırtınasının altındaki çevre havanın bağıl nemine göre yağmur yer yüzeyine ulaşabilir veya ulaşamayabilir.

Dağılma safhası, olgunlaşma safhasının başlangıcından 5 dakika ile yarım saat sonra
başlar. Dağılma safhası bulut içerisindeki yağmur nedeni ile oluşan aşağı yönlü akımlar
tüm bulutu kapladığı zaman başlar. Bu aşamada sıcak ve nem yoksunu olan bulut içerisinde artık bulut damlacıkları oluşmaz. Oraj fırtınası dağıldıkça, bulutun aşağı seviyesindeki parçacıkları hızla buharlaşır. Sadece bulutun en üst bölümünde bulunan örs kısmı bulutun bir izi olarak kalabilir

Sağanak Hatlı Oraj Fırtınaları
Sağanak hatlı oraj fırtınaları veya kısaca sağanak hatları şiddetli oraj fırtınasının fırtına
zonu (gust front) boyunca meydana gelen oraj ve şiddetli yağmur getiren fırtınalardır.

Bu fırtına bulutlarının içerisinde açığa çıkan ısı enerjisi
Hadley sirkülasyonuna enerji vererek dünyanın ısı enerji dengesinin sağlanmasına yardımcı olur. Oraj fırtınaları kutup bölgeleri ve subtropikal bölgelerdeki çöl alanları gibi
kuru iklimlerde çok nadir oluşurlar. Şekil 2.10’da oraj fırtınalarının global olarak gün içerisindeki dağılımı görülmektedir. Global olarak toplamda her saat oluşan oraj sayısının
600-800 arasında değiştiği görülmektedir.

Türbülans küçük alanlarda lokalize olarak oluşur ve zamansal olarak geçicidir; yani bir sürekliliği ve periyodikliği yoktur. Bu özellikleri nedeni ile türbülansın tahmin edilmesi çok zordur.

Türbülansın uçakta bırakacağı hasar, birbirine komşu alanlarda bulunan hava akımları içerisindeki rüzgâr şiddetine, uçağın büyüklüğüne, uçağın kanat yüküne ve uçağın manevrasına bağlı olarak değişir.

Kum veya kayalık araziler ve sürülmüş tarla arazileri gibi çıplak yüzeyler, açık su yüzeylerinden veya bitki örtüsü ile kaplı yeşil alanlardan daha hızlı bir şekilde daha sıcak hâle gelir. Böylece yüzeydeki ve yüzeye yakın hava eşit olmayan bir şekilde ısınır. Bu eşit olmayan ısınma konvektif akımların şiddetinin kısa mesafelerde hızlı bir şekilde değişmesine
neden olur.

Havanın kararlılığı mekanik türbülansın şiddetini ve düşey yöndeki boyutunu kontrol eden en önemli faktördür.

Her dalga tepesinin altında rotor oluşur

Öğrendiklerimizi hatırlayacak olursak, cephe iki farklı karakteristikteki hava kütlesini ayıran ve dar bir bölgede sıcaklık, nem, rüzgâr yönü ve hızı gibi meteorolojik parametrelerde ani ve şiddetli değişimlerin olduğu geçiş zonuna verilen isimdir.

Uçakların sebep olduğu bu türbülans İngilizce “wake turbulence” olarak ifade edilmektedir. Türkçe olarak ise “iz türbülansı, uçak türbülansı, dümensuyu türbülansı veya kuyruk türbülansı” olarak ifade edilmektedir. Bu kitapta iz türbülansı ifadesi kullanılacaktır.

Bir oraj bulutunun oluşabilmesi için havanın kararsızlığı, nem durumu, bir tetikleyici (ani soğuma, ani ısınma vb.), ve rüzgâr kayması gerekir.

Dağa 45° açı ile yaklaşın ve dağ yükseltisinden uzaklaşacak şekilde hızlı bir dönüşnyaparak ayrılın.

Uçağın ağırlığının ve sürükleme kuvvetinin artmasına, taşıma kuvvetinin ve uçak hızının azalmasına neden olarak uçağın işlevselliğini azaltır. Bu etkiler uçağı yavaşlatır ve uçuşta irtifa kaybetmesine neden olur. Ayrıca uçakta yapısal problemlere, motorun güç kaybetmesine, uçaktaki cihazlarda yanlış okumalara, radyo iletişiminin kaybına, frenlerin ve iniş takımlarının bozulmasına neden olur.

Buzlanmanın oluşmasını ve şiddetini etkileyen faktörler aşağıdaki şekilde sıralanabilir:
1. Bulut içerisinde yeterince sıvı su veya aşırı soğumuş su damlası olmalıdır.
2. Sıvı su damlalarının boyutları yeterince büyük olmalıdır.
3. Bulut içerisindeki sıcaklık sıfır derecenin altında olmalıdır.
4. Dış atmosfer sıcaklığı sıfır derecenin altında olmalıdır.
5. Uçak yüzey sıcaklığı sıfır derecenin altında olmalıdır