METEOROLOJİ I

Dünyayı saran atmosferin yapısı, hareketleri ve içerisinde gelişen olaylar ile küresel iklim sisteminin evrimi ve süreçlerini tüm yönleriyle inceleyen uygulamalı bir bilim dalına atmosfer bilimi denir.

Dinamik meteoroloji: Hava ve iklimle ilgili atmosfer hareketlerinin incelenmesidir.

Sinoptik meteoroloji: Gerçekleştiği anda hava durumunu haritalar üzerinde gösteren ve bu haritalardan yararlanarak gelecekteki hava durumunu tahmin eden bir meteoroloji dalıdır.

Havacılık meteoroloji ofisi: Hava seyrüseferi için meteorolojik hizmet sağlamak üzere atanan ve oluşturulan çoğunlukla bir havalimanında bulunan meteoroloji ünitesidir. Havacılık meteoroloji ofisleri havalimanlarındaki uçuşlara destek sağlamak amacıyla aşağıdaki görevleri yerine getirir:

- Bulunduğu havalimanlarındaki uçuşlarda kullanması için gerekli tahminleri hazırlar.

- Diğer havaalimanlarının rasat ve tahminlerini alır.

- Anlık hava gözlemi ve ölçümleri yapar.

- Uçucu personel ve uçuşlar ile ilgili diğer personel için doküman hazırlar, sağlar ve brifing verir.

- Mevcut meteorolojik bilgi ve ürünleri gösterime hazır tutar. Örneğin; prognostik kartlar, raporlar, hava tahminleri gibi.

Brifing: Mevcut ve/veya beklenen meteorolojik şartların sözlü olarak anlatımıdır.

SIGMET (SIGnificant METeorological information: önemli meteorolojik bilgi) bilgisi: Meteoroloji gözlem ofisleri tarafından yayınlanan, uçuş operasyonlarının emniyetini etkileyebilecek ve belirli bir rotada hava olaylarının meydana gelmesi veya meydana gelmesinin beklenmesiyle ilgili olan bilgilerdir.

VOLMET: Uçuştaki uçaklara verilen meteorolojik bilgidir. Bu bilgi ya veri linki ya da sesli telsiz yayını ile uçaklara bildirilir. VOLMET kısaltması “vol metéorologique” (uçuş meteorolojisi) kavramından türetilmiştir. Fransızca bir kalıptır.

Tropikal siklon tavsiye merkezi (TCAC: Tropical Cyclone Advisory Center): Bölgesel hava seyrüsefer anlaşmaları ile meteoroloji gözlem ofislerine, Dünya Saha Tahmin Merkezlerine (WAFC: World Area Forecast Center) ve uluslararası OPMET (Operational Meteorology in the Arctic Expert Group) bilgi bankalarına tropikal siklonların pozisyonu, hareket yönü, hızı, merkez basıncı ve maksimum yer rüzgârı hakkında tavsiye bilgisi sağlamak üzere görevlendirilmiş olan meteoroloji merkezidir.

19. yüzyılda meteorolojik cihazların gelişmesi devam etmiştir. Bunlara bağlı olarak
1806 yılında Francis Beauford rüzgâr hızlarını sınıflandırmış, 1835 yılında Gaspard Coriolis dünyanın dönüşünün atmosferik hareketlere olan etkisini göstermiştir.

Osmanlı İmparatorluğu’nda ilk meteorolojik gözlemler 1847-1858 yılları arasında yapılmıştır. 11 yılı kapsayan bu gözlemler sonucunda çıkan raporlar 1851’de Fransa Meteoroloji Yıllığı’nda yayınlanmıştır. 1867 yılında ise İstanbul’da Kandilli Rasathanesi kurulmuştur.

Meteoroloji, atmosferin fiziksel özelliklerini, atmosferdeki kısa süreli süreçleri, olayları ve bunlardaki değişimleri, atmosfer ve yeryüzü arasındaki karşılıklı etkileşimleri ile birlikte inceleyen bilim dalıdır. Meteorolojinin yanı sıra bu konuyla ilgili iki bilim dalını da meteorolojiden ayırmak gerekmektedir. Bunlar klimatoloji (iklim bilimi) ve atmosfer bilimidir. İklim bilimini tanımlayacak olursak yeryüzündeki iklimleri, onların kökenini, dağılışlarını ve doğal ortamı şekillendiren bir etmen olarak, rolünü inceleyen bilim dalı olarak tanımlayabiliriz. Atmosfer bilimi dediğimizde ise dünyayı saran atmosferin yapısı, hareketleri ve içerisinde gelişen olaylar ile küresel iklim sisteminin evrimi ve süreçlerini tüm yönleriyle inceleyen uygulamalı bir bilim olarak tanımlandığını görürüz. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi “Atmosferin fiziksel özellikleri”, “Atmosferdeki kısa süreli süreçler, olaylar ve bunlardaki değişimler” ve “Atmosfer ve yeryüzü arasındaki karşılıklı etkileşimler” meteorolojinin inceleme alanlarıdır ve dolayısıyla doğru cevap A’dır. “Yeryüzündeki iklimler, onların kökeni ve dağılışları” iklim biliminin; “Dünyayı saran atmosferin yapısı ve hareketleri” ise atmosfer biliminin inceleme alanı kapsamındadır.

Meteoroloji, iklimbiliminden farklı olarak daha kısa süreli olay ve süreçleri incelemektedir. Atmosfer bilimi ise hem meteoroloji hem de iklim bilimini içermektedir. Meteorolojinin en çok bilinen alt dalları:

Bu bilgilerden anlaşıldığı gibi “Hava ve iklimle ilgili atmosfer hareketlerinin incelenmesi” görev tanımı olan bir işte çalışan bir kişi dinamik meteoroloji alanında çalışmaktadır dolayısıyla doğru cevap B’dir.

Meteoroloji, atmosferin fiziksel özelliklerini, atmosferdeki kısa süreli süreçleri, olayları ve bunlardaki değişimleri, atmosfer ve yeryüzü arasındaki karşılıklı etkileşimleri ile birlikte inceleyen bilim dalıdır. Meteorolojinin yanı sıra bu konuyla ilgili iki bilim dalını da meteorolojiden ayırmak gerekmektedir. Bunlar klimatoloji (iklim bilimi) ve atmosfer bilimidir. İklimbilimini tanımlayacak olursak yeryüzündeki iklimleri, onların kökenini, dağılışlarını ve doğal ortamı şekillendiren bir etmen olarak, rolünü inceleyen bilim dalı olarak tanımlayabiliriz. Atmosfer bilimi dediğimizde ise dünyayı saran atmosferin yapısı, hareketleri ve içerisinde gelişen olaylar ile küresel iklim sisteminin evrimi ve süreçlerini tüm yönleriyle inceleyen uygulamalı bir bilim olarak tanımlandığını görürüz.

Meteoroloji, iklimbiliminden farklı olarak daha kısa süreli olay ve süreçleri incelemektedir. Atmosfer bilimi ise hem meteoroloji hem de iklim bilimini içermektedir. Meteorolojinin en çok bilinen alt dalları:

Bu bilgilerden anlaşıldığı gibi, proje ödevi için gerçekleştiği anda hava durumunu haritalar üzerinde gösteren ve bu haritalardan yararlanarak gelecekteki hava durumunu tahmin eden bir bilgisayar algoritması üzerinde çalışan bir lisans öğrencisinin bu ödevi sinoptik meteoroloji dersi için olabilir, dolayısıyla doğru cevap C’dir.

Havacılık meteoroloji ofisi, hava seyrüseferi için meteorolojik hizmet sağlamak üzere atanan ve oluşturulan çoğunlukla bir havalimanında bulunan meteoroloji ünitesidir. Havacılık meteoroloji ofisleri havalimanlarındaki uçuşlara destek sağlamak amacıyla aşağıdaki görevleri yerine getirir:

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap E’dir. Sorumlu oldukları Uçuş Bilgi Bölgesi (FIR: Flight Information Region) içinde meteorolojik hizmet vermek ise “Meteoroloji Gözlem Ofisi”nin görevleri arasındadır.

Meydan klimatoloji özeti, istatistiki bilgiler ışığında, bir meydandaki meteorolojik eleman ve parametrelerin özet olarak açıklamasıdır, dolayısıyla doğru cevap B’dir. Meydan ihbarı, havalimanı hizmetlerini ve park eden uçakları olumsuz yönde etkileyebilecek olan meteorolojik değişiklikler nedeniyle yapılacak olan ihbardır. Meteoroloji raporu, belirli bir zaman ve yer ile ilgili olarak rasat edilen meteorolojik şartların ifade edilmesidir. Konsültasyon, uçuş faaliyetleri ile ilgili mevcut ve/veya beklenen meteorolojik durumların bir meteorolojist veya konusunda uzman kişiler arasında tartışılmasıdır. GAMET saha tahmini ise ilgili meteoroloji otoriteleri arasında anlaşma sağlanarak belirli bir FIR içindeki düşük seviye uçuşları veya belirlenmiş bir bölge için hazırlanan kısaltılmış ve anlaşılır bir dilde yayınlanan tahmindir.

SIGMET (SIGnificant METeorological information: önemli meteorolojik bilgi) bilgisi, meteoroloji gözlem ofisleri tarafından yayınlanan, uçuş operasyonlarının emniyetini etkileyebilecek ve belirli bir rotada hava olaylarının meydana gelmesi veya meydana gelmesinin beklenmesiyle ilgili olan bilgilerdir, dolayısıyla doğru cevap A’dır. AIRMET bilgisi, ilgili FIR’da veya FIR’ın belirlenmiş sahalarındaki alçak seviye uçuşları için, hazırlanıp yayınlanan mevcut tahminlerde yer almayan ve alçak seviye uçuşlarını etkilemesi tahmin edilen, uçuş yolu boyunca meydana gelen veya meydana gelmesi beklenen hava olayları ile ilgili olarak meteoroloji gözlem ofisleri tarafından hazırlanıp yayınlanan bilgidir. GAMET saha tahmini, ilgili meteoroloji otoriteleri arasında anlaşma sağlanarak belirli bir FIR içindeki düşük seviye uçuşları veya belirlenmiş bir bölge için hazırlanan kısaltılmış ve anlaşılır bir dilde yayınlanan tahmindir. FIR (Flight Information Region) “Uçuş Bilgi Bölgesi” anlamına gelir.  RVR (Runway Visual Range) ise “Pist Görüş Mesafesi” demektir ve uçak pist orta çizgisindeyken pilot tarafından pist orta çizgisini gösteren ışıkları veya yüzey işaretlerini görebildiği mesafedir.

Hâkim rüyet, Gözle görülen mesafede görülen en iyi görüştür. Yatay dairenin en azından yarısına ulaşan veya aşan ya da havalimanı yüzeyinin en az yarısına ulaşan görüş mesafesidir. Bu alanlar bitişik veya bitişik olmayan sektörleri kapsayabilir. Bu tanımlamadan anlaşıldığı gibi doğru cevap A’dır. Pist görüş mesafesi (RVR: Runway Visual Range), uçak pist orta çizgisindeyken pilot tarafından pist orta çizgisini gösteren ışıkları veya yüzey işaretlerini görebildiği mesafedir. Uçak gözlemi, uçuş hâlindeki bir uçaktan bir veya daha fazla meteorolojik bilginin değerlendirilmesi ve bir rapor hâlinde ilgili meteoroloji otoritesi veya ünitesine verilmesidir. Meydan klimatoloji özeti, istatistiki bilgiler ışığında, bir meydandaki meteorolojik eleman ve parametrelerin özet olarak açıklamasıdır. SIGMET (SIGnificant METeorological information: önemli meteorolojik bilgi) bilgisi ise meteoroloji gözlem ofisleri tarafından yayınlanan, uçuş operasyonlarının emniyetini etkileyebilecek ve belirli bir rotada hava olaylarının meydana gelmesi veya meydana gelmesinin beklenmesiyle ilgili olan bilgilerdir.

Tropikal siklon tavsiye merkezi (TCAC: Tropical Cyclone Advisory Center), bölgesel hava seyrüsefer anlaşmaları ile meteoroloji gözlem ofislerine, Dünya Saha Tahmin Merkezlerine (WAFC: World Area Forecast Center) ve uluslararası OPMET (Operational Meteorology in the Arctic Expert Group) bilgi bankalarına tropikal siklonların pozisyonu, hareket yönü, hızı, merkez basıncı ve maksimum yer rüzgârı hakkında tavsiye bilgisi sağlamak üzere görevlendirilmiş olan meteoroloji merkezidir, dolayısıyla doğru cevap D’dir. AIRMET bilgisi, ilgili FIR’da veya FIR’ın belirlenmiş sahalarındaki alçak seviye uçuşları için, hazırlanıp yayınlanan mevcut tahminlerde yer almayan ve alçak seviye uçuşlarını etkilemesi tahmin edilen, uçuş yolu boyunca meydana gelen veya meydana gelmesi beklenen hava olayları ile ilgili olarak meteoroloji gözlem ofisleri tarafından hazırlanıp yayınlanan bilgidir. GAMET saha tahmini, ilgili meteoroloji otoriteleri arasında anlaşma sağlanarak belirli bir FIR içindeki düşük seviye uçuşları veya belirlenmiş bir bölge için hazırlanan kısaltılmış ve anlaşılır bir dilde yayınlanan tahmindir. SIGMET (SIGnificant METeorological information: önemli meteorolojik bilgi) bilgisi, meteoroloji gözlem ofisleri tarafından yayınlanan, uçuş operasyonlarının emniyetini etkileyebilecek ve belirli bir rotada hava olaylarının meydana gelmesi veya meydana gelmesinin beklenmesiyle ilgili olan bilgilerdir. RVR (Runway Visual Range) ise “Pist Görüş Mesafesi” demektir ve uçak pist orta çizgisindeyken pilot tarafından pist orta çizgisini gösteren ışıkları veya yüzey işaretlerini görebildiği mesafedir.

Meteoroloji insanlığın ilk çağlarından başlamaktadır. Meteorolojinin Milattan Önce (M.Ö.) 3000’li yıllarda Hindistan’da ortaya çıktığını eski Hint metinlerinden öğrenmekteyiz. İnsanlar bu çağlarda bulut şekilleri, yağmur ve iklimlerin değişiminin dünyanın güneş çevresinde dönmesinden oluştuğunu tartışmışlardır. M.Ö. 600’e gelindiğinde Yunan filozof Thales ilk meteorolojist olarak kabul edilebilir. Thales, ilk mevsimsel tahminleri yayınlamıştır. M.Ö. 340 yılında meteorolojinin babası olarak tanımlanan Aristo “Meteorologica” isimli eserini yazmıştır. Bu eserde, yağmur, dolu, rüzgâr gibi doğa olayları incelenmiştir. Aristo’nun eserinde yer verdiği birçok bilgi yanlıştır. Fakat Aristo da o zamanki birçok düşünür gibi mantık ve sebep sonuç ilişkisiyle doğruya ulaşacağını düşünmekteydi. Bu nedenle meteoroloji ve doğal olaylar için ölçüm yapılmasına ihtiyaç olmadığını düşünmekteydi. Fakat yüzyıllar sonra bilim adamları doğa olaylarını anlayabilmek için ölçüm ve analiz yapılması ile kayıt tutulmasının gerekli olduğunu farketmişlerdir. Bu bilgilerden anlaşıldığı gibi doğru cevap C’dir.

Meteoroloji insanlığın ilk çağlarından başlamaktadır. Meteorolojinin Milattan Önce (M.Ö.) 3000’li yıllarda Hindistan’da ortaya çıktığını eski Hint metinlerinden öğrenmekteyiz. İnsanlar bu çağlarda bulut şekilleri, yağmur ve iklimlerin değişiminin dünyanın güneş çevresinde dönmesinden oluştuğunu tartışmışlardır. M.Ö. 600’e gelindiğinde Yunan filozof Thales ilk meteorolojist olarak kabul edilebilir. Thales, ilk mevsimsel tahminleri yayınlamıştır. M.Ö. 340 yılında meteorolojinin babası olarak tanımlanan Aristo “Meteorologica” isimli eserini yazmıştır. Bu eserde, yağmur, dolu, rüzgâr gibi doğa olayları incelenmiştir. Aristo’nun eserinde yer verdiği birçok bilgi yanlıştır. Fakat Aristo da o zamanki birçok düşünür gibi mantık ve sebep sonuç ilişkisiyle doğruya ulaşacağını düşünmekteydi. Bu nedenle meteoroloji ve doğal olaylar için ölçüm yapılmasına ihtiyaç olmadığını düşünmekteydi. Fakat yüzyıllar sonra bilim adamları doğa olaylarını anlayabilmek için ölçüm ve analiz yapılması ile kayıt tutulmasının gerekli olduğunu farketmişlerdir.

Meteorolojinin bilim olarak ortaya çıkması ancak 17. yüzyılın başlarında yapılan icatlarla mümkün olmuştur. 1607 yılında Galileo Galilei ilk termometreyi icat etmiştir. Galileo aslında astronomi, fizik ve matematik konularında çalışan bir bilim adamı olarak bilinse de ilk çalışması meteoroloji konusundadır. Galileo 17 yaşındayken kilise avizelerinin rüzgâr ile salınmasını incelemiş, rüzgârın sertliğine göre açının değiştiğini fakat salınım zamanının değişmediğini fark etmiştir. 1643 yılında Evangelista Torricelli civalı barometreyi icat etmiştir. 1648 yılında Blaise Pascal atmosferdeki basıncın yükseklik ile düştüğünü keşfetmiştir. 1654 yılında ise Toskana Dükü Ferdinando di Medici önderliğinde 10 Avrupa şehrine meteoroloji istasyonları kurularak veri toplanmaya başlanmıştır. 1667 yılında rüzgârın yönünün ölçülmesi için kullanılan ilk anemometre Robert Hooke tarafından icat edilmiştir. 18. yüzyıla gelindiğindeyse 1724 yılında Gabriel Fahrenheit civalı termometreyi geliştirmiştir. 1742 yılında Anders Celcius Celcius ölçeğini geliştirmiştir. Bu ölçek günümüzde kullandığımız santigrat ölçeğine çok yakındır. 1780’li yıllarda Gorace de Saussure tarafından higrometre (nemölçer) icat edilmiştir. 1787 yılında Jacques Charles havanın hacmi ile sıcaklık ilişkisini ortaya koymuştur. 18. yüzyılın sonlarına doğru meteorolojik gözlemler için ilk ağ kurulmaya çalışılmıştır.

Verilen bu bilgilerdeki tarihsel sıralamadan da anlaşıldığı gibi doğru cevap B’dir.