METEOROLOJİK TANIMLAR VE METEOROLOJİNİN TARİHÇESİ

Meteoroloji genelde atmosfer bilimi olarak tanımlanmaktadır. Türk Dil Kurumu’nun güncel Türkçe Sözlüğünde ise; "hava koşullarında meydana gelen değişmeleri, iklim türlerini araştırıp hava durumu tahminlerinde bulunan bilim dalı, hava bilgisi" olarak tanımlanmaktadır.

Havacılığın her dalında meteoroloji var olmak zorundadır. Pilotlar uçuşa çıkmadan önce seyrüseferleri için gerekli tüm meteorolojik bilgileri almakta ve uçuş boyunca da bu bilgileri güncel tutmaya çalışmaktadırlar. Hava trafik kontrol ise iniş, kalkış pistinin seçiminden, pist görüşündeki değişikliklere ve anlık meteorolojik değişikliklerin uçaklara bildirilmesine kadar birçok konuda meteorolojiye ihtiyaç duymaktadır. Hava yolu taşımacılığında yaşanan gecikmelerin nedenleri incelendiğinde ilk üç sırada her zaman “meteorolojik nedenler” bulunmaktadır.

İklim bilimini (klimatoloji) yeryüzündeki iklimleri, onların kökenini, dağılışlarını ve doğal ortamı şekillendiren bir etmen olarak rolünü inceleyen bilim dalı olarak tanımlayabiliriz.

Atmosfer bilimi; dünyayı saran atmosferin yapısı, hareketleri ve içerisinde gelişen olaylar ile küresel iklim sisteminin evrimi ve süreçlerini tüm yönleriyle inceleyen uygulamalı bir bilimdir.

• Dinamik meteoroloji: Hava ve iklimle ilgili atmosfer hareketlerinin incelenmesidir.
• Fiziksel meteoroloji: Fizik prensip ve yasalarını kullanarak, tüm atmosferik olayları
  açıklamaya çalışan meteoroloji dalıdır. Bu nedenle bu meteoroloji dalı atmosferin
  mekanik ve termodinamik özellikleriyle ilgilenir.
• Sinoptik meteoroloji: Gerçekleştiği anda hava durumunu haritalar üzerinde gösteren ve bu haritalardan yararlanarak gelecekteki hava durumunu tahmin eden bir
  meteoroloji dalıdır.
• Hava analizi ve tahminleri: Belirli bir nokta, bölge ya da ülkede kısa bir zaman
  dilimi içinde oluşabilecek meteorolojik olayları, gözlem ve çözümlere dayanarak
  önceden tahmin etmeye çalışmaktır.

Havacılık meteorolojisi, uçuş faaliyetlerini etkileyen meteorolojik olay ve değişkenlerin gözlem ve tahminlerini kapsamına alan ve meteorolojinin havacılıkla ilgilenen dalıdır.

• Bulunduğu havalimanlarındaki uçuşlarda kullanması için gerekli tahminleri hazırlar.
• Diğer havaalimanlarının rasat ve tahminlerini alır.
• Anlık hava gözlemi ve ölçümleri yapar.
• Uçucu personel ve uçuşlar ile ilgili diğer personel için doküman hazırlar, sağlar ve brifing verir.
• Mevcut meteorolojik bilgi ve ürünleri gösterime hazır tutar. Örneğin; prognostik kartlar, raporlar, hava tahminleri gibi.
• Tahmin hazırlamakla görevli olduğu havalimanlarındaki meteorolojik şartları devamlı takip eder.
• Gerektiğinde meydan ihbarlarını hazırlar ve dağıtımını yapar.
• Volkanik aktivitelerle ilgili rapor alındığında gerekli yerlere bilgi verir.
• Volkan aktiviteleriyle ilgili rapor hazırlar.

Bölgesel hava seyrüsefer anlaşması, bölgesel hava seyrüsefer toplantılarında alınan tavsiye kararları ve bu kararların ICAO konseyince onaylandığı anlaşmadır.

Meteoroloji raporu, belirli bir zaman ve yer ile ilgili olarak rasat edilen meteorolojik şartların ifade edilmesidir.

AIRMET bilgisi, ilgili FIR’da veya FIR’ın belirlenmiş sahalarındaki alçak seviye uçuşları için, hazırlanıp yayınlanan mevcut tahminlerde yer almayan ve alçak seviye uçuşlarını etkilemesi tahmin edilen, uçuş yolu boyunca meydana gelen veya meydana gelmesi beklenen hava olayları ile ilgili olarak meteoroloji gözlem ofisleri tarafından hazırlanıp yayınlanan bilgidir.

GAMET saha tahmini, ilgili meteoroloji otoriteleri arasında anlaşma sağlanarak belirli bir FIR içindeki düşük seviye uçuşları veya belirlenmiş bir bölge için hazırlanan kısaltılmış ve anlaşılır bir dilde yayınlanan tahmindir.

Rasat (Gözlem), bir veya birden çok meteorolojik unsurun değerlendirilmesidir.

Hâkim rüyet, gözle görülen mesafede görülen en iyi görüştür. Yatay dairenin en azından yarısına ulaşan veya aşan ya da havalimanı yüzeyinin en az yarısına ulaşan görüş mesafesidir. Bu alanlar bitişik veya bitişik olmayan sektörleri kapsayabilir.

Pist görüş mesafesi (RVR: Runway Visual Range): Uçak pist orta çizgisindeyken pilot tarafından pist orta çizgisini gösteren ışıkları veya yüzey işaretlerini görebildiği mesafedir.

VOLMET, uçuştaki uçaklara verilen meteorolojik bilgidir. Bu bilgi ya veri linki ya da sesli telsiz yayını ile uçaklara bildirilir. VOLMET kısaltması “vol metéorologique” (uçuş meteorolojisi) kavramından türetilmiştir. Fransızca bir kalıptır.

Meteoroloji insanlığın ilk çağlarından başlamaktadır. Meteorolojinin Milattan Önce (M.Ö.) 3000’li yıllarda Hindistan’da ortaya çıktığını eski Hint metinlerinden öğrenmekteyiz. İnsanlar bu çağlarda bulut şekilleri, yağmur ve iklimlerin değişiminin dünyanın güneş çevresinde dönmesinden oluştuğunu tartışmışlardır. M.Ö. 600’e gelindiğinde Yunan filozof Thales ilk meteorolojist olarak kabul edilebilir. Thales, ilk mevsimsel tahminleri yayınlamıştır.

M.Ö. 340 yılında meteorolojinin babası olarak tanımlanan Aristo “Meteorologica” isimli eserini yazmıştır. Bu eserde, yağmur, dolu, rüzgâr gibi doğa olayları incelenmiştir. Aristo’nun eserinde yer verdiği birçok bilgi yanlıştır. Fakat Aristo da o zamanki birçok düşünür gibi mantık ve sebep sonuç ilişkisiyle doğruya ulaşacağını düşünmekteydi. Bu nedenle meteoroloji ve doğal olaylar için ölçüm yapılmasına ihtiyaç olmadığını düşünmekteydi. Fakat yüzyıllar sonra bilim adamları doğa olaylarını anlayabilmek için ölçüm ve analiz yapılması ile kayıt tutulmasının gerekli olduğunu farketmişlerdir.

1780’li yıllarda Gorace de Saussure tarafından higrometre (nemölçer) icat edilmiştir.

Osmanlı İmparatorluğu’nda ilk meteorolojik gözlemler 1847-1858 yılları arasında yapılmıştır. 11 yılı kapsayan bu gözlemler sonucunda çıkan raporlar 1851’de Fransa Meteoroloji Yıllığı’nda yayınlanmıştır. 1867 yılında ise İstanbul’da Kandilli Rasathanesi kurulmuştur.

1873 yılında Viyana’da toplanan Uluslararası Meteoroloji Kongresi’ne Osmanlı Devleti de çağrılmıştır. Bu kongre sonucunda bir meteoroloji ağının kurulmasına karar verilmiştir. Bu ağ kapsamında Osmanlı Devleti de meteorolojik gözlem yapılacak yerleri belirlemiştir. Bu şehirler; İstanbul, İzmir, Beyrut, Sinop, Selanik, Avlonya (Arnavutluk’ta bir şehir), Bursa ve Trabzon’dur. 1875 yılında da 16 il merkezinde çalışan telgrafhanelerde ki memurlara da meteorolojik gözlemleri iletme görevi verilmiştir. Fakat bu yapılanma, sonrasında dağılmıştır.

İstanbul’daki meteoroloji merkezi Kuruçeşme’de Caferağa Köşkü’nde “Kuvva-i Havaiye Müfettişliği Rasadat-ı Havaiye Müdürlüğü” ismiyle Ağustos 1915’te faaliyete başlamıştır. Sonrasında Almanlar tarafından Edirne, Gelibolu, İzmir, Sevdiköy, Zonguldak, Sinop, Ankara, Eskişehir, Konya, Sivas, Diyarbakır, Adana, Brumana, Beyrut, Kudüs ve Musul’da meteoroloji istasyonları çalışmaya başlamış ve Almanlar tarafından yetiştirilen Osmanlı Yedek Subayları bu istasyonlarda görev almışlardır.

Türkiye’de meteorolojik hizmetlerin tek elden yürütülmesi çalışmaları 1936 yılında ele alınmıştır. Devlet Meteoroloji İşleri Genel Direktörlüğünün kurulması için oluşturulan komisyon, 11 Şubat 1936’da Bakanlar Kurulu’na bir kanun tasarısı sunmuştur. Devlet Meteoroloji İşleri Genel Direktörlüğü’nün kurulmasının gerekçeleri Başbakan İsmet İnönü başkanlığında Bakanlar Kurulu’nda görüşülerek kabul edilmiş ve 30 Kasım 1936 tarihinde Başbakanlık Kararlar Müdürlüğü’nün 6/3727 sayılı yazısı ile Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne sunulmuştur. 27 madde ve 10 geçici maddeden oluşan Devlet Meteoroloji İşleri Umum Müdürlüğü Kuruluş Kanunu 10 Şubat 1937 tarih ve 3127 sayı ile kabul edilmiştir.