METAFİZİK

Bu kuramların temel kategorileri tikel olan somut nesne, zihin ve küme kategorileri ile tümel olan kavram kategorisi, türetilmiş kategorisi ise durum (ve olgu) kategorisidir. Öte yandan temel ontolojik ilişkileri ise, kavram örnekleme, kavram taşıma ve kavramın zihinde varolma ilişkileridir.

Kavramcılık, tümellerin zihnin dışında bulunmayıp ancak zihnin içinde kavram olarak varolduğunu ileri süren görüş olup, bu görüşü savunan kuramlara kavramcı tümel kuramları denir. Bu kuramların temel kategorileri tikel olan somut nesne, zihin ve küme kategorileri ile tümel olan kavram kategorisi, türetilmiş kategorisi ise durum (ve olgu) kategorisidir.

Örnekleyenleri olabilen bir kavrama tür kavramı, taşıyıcıları olabilen bir kavrama da özellik kavramı denir. Örnekleyenleri somut nesne olan tür kavramlarına nesne türü kavramı, örnekleyenleri özellik olanlara ise özellik türü kavramı denir. Özellik türü kavramları belirlenebilir özellik kavramları olup, bunların örnekleyenleri bu belirlenebilirlerin altındaki belirlenmiş özellik kavramlarıdır. Örneğin, Sokrates bir somut nesne, bu nesnenin örneklediği kavram ise İnsan nesne türü kavramıdır. Öte yandan Sokrates’in taşıdığı Pembe ten rengi bir belirlenebilir özellik türü kavramı, Sokrates’in M.Ö. 460 yılı boyunca taşıdığı Pembe’nin bir tonu olan kendine-özgü-ten-rengi ki bundan böyle bu renk tonuna Membe diyeceğiz, bir belirlenmiş özellik kavramıdır.

Genel olarak, öznesi somut nesne gösteren, yüklemi ise yalnız somut nesnelere uygulanabilen özne-yüklem önermelerine temel önerme diyoruz. Sıkı adcılıkta, doğru olan temel önermelerin metafizik açıklamaya gereksinmesi olmadığı için, bu önermelerin kendileri metafizikçe temel önermelerdir.

“kırmızı” renk yükleminin anlamını belirlemek için, bu yüklemi kullanacak kişilere ilkörnek işlevinde olan bir domates, bir kiremit ve bir gelincik gibi kırmızı renkli somut nesneler gösterilip, “kırmızı” yükleminin anlamı öğretilir. “Kırmızı” yükleminin ilkörneklere uygulandığını dile getiren önermeler analitik a priori’dir. Buna karşılık, aynı yüklemin ilkörnek olmayan somut nesnelere uygulandığını dile getiren önermeler sentetik a posteriori’dir.

“kırmızı” renk yükleminin anlamını belirlemek için, bu yüklemi kullanacak kişilere ilkörnek işlevinde olan bir domates, bir kiremit ve bir gelincik gibi kırmızı renkli somut nesneler gösterilip, “kırmızı” yükleminin anlamı öğretilir. “Kırmızı” yükleminin ilkörneklere uygulandığını dile getiren önermeler analitik a priori’dir. Buna karşılık, aynı yüklemin ilkörnek olmayan somut nesnelere uygulandığını dile getiren önermeler sentetik a posteriori’dir.

Sıkı adcılık kuramı’nda kabul edilen tek temel ontolojik kategori, “somut nesne” kategorisi olup, temel ontolojik ilişki yoktur. Bu kuramda, “Ahmet insandır”, “Ahmet kumraldır”, “Ahmet koşuyor” ve “Bu karanfil pembedir” gibi yalın sağduyusal bilgi ileten özne-yüklem önermeleri temel önermelerdir.

Yüklem adcılığı kuramı’nda, sıkı adcılık kuramı’nda olduğu gibi, tek temel ontolojik kategori nesne kategorisidir.

Doğal Küme Adcılığı kuramının temel kategorileri, somut nesne, (soyut) küme ile doğal küme kategorileridir.

Benzerlik adcılığı kuramı’nın temel kategorileri somut nesne kategorisi ile küme kategorisi, temel ontolojik ilişkisi ise, somut nesneler arasındaki benzerlik ilişkisidir.

Kavramcılık, tümellerin zihnin dışında bulunmayıp ancak zihnin içinde kavram olarak varolduğunu ileri süren görüş olup, bu görüşü savunan kuramlara kavramcı tümel kuramları denir. Bu kuramların temel kategorileri tikel olan somut nesne, zi­hin ve küme kategorileri ile tümel olan kavram kategorisi, türetilmiş kategorisi ise durum (ve olgu) kategorisidir. Öte yandan temel ontolojik ilişkileri ise, kavram ör­nekleme, kavram taşıma ve kavramın zihinde varolma ilişkileridir. Kavram örnek­leme ilişkisi ya somut nesne ile kavramlar arasında ya da kavramlar ile kavramlar arasında bulunur. Kavram taşıma ilişkisi, somut nesneler ile kavramlar arasında bu­lunur. Bu tanım doğrultusunda kavramcılık görüşünün en temel ögesinin tümellerin zihnin dışında bulunmayıp zihnin içinde kavram olarak varolmasına dayalı olduğu söylenebilir.

Kişilerin zihninde zihin içeriği olarak varolan kavramlar, bu kişilerin kullandıkları ortak dildeki genel terimler, yani yüklemlerce dile getirilir. Gündelik dilde aynı sözcük birden çok kavramı göstermek için kullanılabilir. Ancak ideal bir dile ait her yüklemin, o dili kullanan kişilerin uylaşımına dayalı olarak, bir tek kavramı gösterdiği kabul edilebilir.

Örnekleyenleri olabilen bir kavrama tür kavramı, taşıyıcıları olabilen bir kavrama da özellik kavramı denir. Örnekleyenleri somut nesne olan tür kavramlarına nesne türü kavramı, örnekleyenleri özellik olanlara ise özellik türü kavramı denir. Özellik türü kavramları belirlenebilir özellik kavramları olup, bunların örnekleyenleri bu belirlenebilirlerin altındaki belirlenmiş özellik kavramlarıdır. Köpek, kalem, bulut ve toprak kavramlarını örnekleyebilen somut nesneler kümesini oluştururken “yeşil” yükleminin kaplamı, bu yüklemin gösterdiği yeşil belirlenebilir özellik kavramını (dolaylı olarak) taşıyan yeşil renkli tüm somut nesnelerin kümesidir. BU sebeple yeşil kavramı diğerlerinden ayrılmaktadır.

Kavramcı tümel kuramlarını gerçekçi kuramlardan ayıran şey, tümellerin zihin dışında değil, yalnız zihin içinde bulunmalarıdır. Dolayısıyla kavramcı kuramların nesnel bir metafizik olması için, aynı kavramların farklı zihinlerin içinde varolabilmeleri gereklidir. Aynı kavramın farklı zihinlerde varolmasını açıklamak kavramcı tümel kuramları için güçlük doğurur.

Kavramcı kuramlara ilişkin aksiyomları şöyle dile getirebiliriz:

Aksiyom 1: Teklik Aksiyomu
“B” gibi bir yüklemin gösterdiği bir ve yalnız bir tek B kavramı vardır.

Aksiyom 2: Ayırma Aksiyomu
B kavramı A şeyine yüklenir ise B, A şeyinden ayrı bulunur, dolayısıyla B, A ile özdeş değildir.

Aksiyom 3: Metafizik Neden/Açıklama Aksiyomu
(a) A şeyinin B olmasının metafizik nedeni, B kavramının A şeyine yüklenir olmasıdır. (b) “A, B dir” önermesinin doğruluğunun metafizik açıklayıcısı, “B kavramı A şeyine yüklenir” önermesidir.

Aksiyom 4: Çoğun­Üzerinde­Bir Aksiyomu (Çokluğa İlişkin Metafizik Neden/ Açıklama Aksiyomu)
(a) A1,..., An,... gibi şeylerden oluşan bir çokluğun B olmasının metafizik nedeni, B kavramının A1,..., An,... şeylerine hep birlikte yüklenir olmasıdır. (b) “A1, B dir”,..., “An, B dir”,... önermelerinin birlikte doğru olmalarının metafizik açıklayıcıları, “B kavramı A1 şeyine yüklenir”,..., “B kavramı An şeyine yüklenir”,..., önermeleridir.

Adcı kuramlar, tümellerin varlığını kabul etmeyen kuramlardır. Bu kuramların bir kısmında tümellere yer verilmediği gibi onların işlevini görecek türetilmiş bir kategoriye de yer verilmez. Bu tür kuramların sıkı adcılık ile yüklem adcılığı olarak adlandırılan iki çeşidi vardır. Diğer gruptan olan adcı kuramlarda ise, tümeller temel kategori sayılmaz, ama onların ontolojik işlevini gören türetilmiş bir kategori ortaya konulur. Bu tür kuramların ise doğal küme adcılığı ve benzerlik adcılığı olmak üzere iki biçimi vardır.

Sıkı adcılık kuramında kabul edilen tek temel ontolojik kategori, “somut nesne” kategorisi olup, temel ontolojik ilişki yoktur. Bu kuramda, “Ahmet insandır”, “Ahmet kumraldır”, “Ahmet koşuyor” ve “Bu karanfil pembedir” gibi yalın sağduyusal bilgi ileten özne­yüklem önermeleri temel önermelerdir. Genel olarak, öznesi somut nesne gösteren, yüklemi ise yalnız somut nesnelere uygulanabilen özne­yüklem önermelerine temel önerme diyoruz. Sıkı adcılıkta, doğru olan temel önermelerin metafizik açıklamaya gereksinmesi olmadığı için, bu önermelerin kendileri metafizikçe temel önermelerdir.

Yüklem adcılığında, tıpkı sıkı adcılıkta olduğu gibi, temel ­olmayan önermelerin, temel önermelere dönüştürülmesi gerekir. Ancak yüklem adcılığındaki, sıkı adcılığa eklenmiş olan Uygulama İlişkisi bu dönüştürmeyi sağlamak için yeni bir yöntem sunamaz. Bu nedenle, sıkı adcılıkta karşımıza çıkan bazı özne­yüklem önermelerinin salt somut nesnelerden söz eden önermelere dönüştürülememe sorunu, yüklem adcılığında da vardır. Başka bir deyimle, bu kuramda, bazı indirgenemez önermelerin varlığı söz konusudur. İndirgenemez önermelerin kavramcılıkta da bulunmasının yanı sıra, bütün özellikleri dilde bulunan yüklemlerle sınırlı saymak zorunda olması ve yüklem tiplerini açıklama durumunda kalması kavramcılığın diğer zorluklarıdır.

Benzerlik adcılığı kuramı’nın temel kategorileri somut nesne kategorisi ile küme kategorisi, temel ontolojik ilişkisi ise, somut nesneler arasındaki benzerlik ilişkisidir. Doğal Küme Adcılığı kuramının temel kategorileri, somut nesne, (soyut) küme ile doğal küme kategorileridir. Sıkı adcılık kuramı’nda kabul edilen tek temel ontolojik kategori, “somut nesne” kategorisi olup, temel ontolojik ilişki yoktur. Yüklem adcılığı kuramı’nda, sıkı adcılık kuramı’nda olduğu gibi, tek temel ontolojik kategori nesne kategorisidir.

Benzerlik Adcılığı’nın en büyük sorunu her iki temel işlevinin yerine gelmesindeki güçlüktür. Birinci işlevdeki güçlük, benzerlik dairelerinin hangilerinin benzerlik kümesi olduğunu belirleyen bir ölçütün bulunamaması, başka bir deyişle sezgisel olan benzerlik kümesinin biçimsel bir tanımının verilememesidir. İkinci işlevdeki güçlük ise, bir yüklemin anlamını belirleyen ilk örnekler kümesinin alt kümesi olduğu bir tek benzerlik dairesini saptamak için genel bir yöntemin bulunamamamsıdır.