METAFİZİK

(3) Ahmet koşuyor.

önermesi, yüklemi fiil olan, dolayısıyla “dır” gibi bir bağ soneki bulunmayan, bir ad ve fiilden oluşan bir özne­yüklem önermesi örneğidir. Bu örnekteki “koşuyor” yüklemi, ilk bakışta, herhangi bir dil dışı veya zihin dışı bir şeyi göstermez gibi görünür. DOğru cevap C şıkkıdır.

Somut tekil terimler, “Ahmet”, “Ankara”, “Ay” gibi özel adlar, “ben”, “o”, “bu”, “şu” gibi adıllar ve “Türkiye’nin başkenti” gibi tekil betimlemelerdir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Platon’un idealar kuramı’nda iki kategori ile ilkel olan bir temel ontolojik ilişki vardır. Kategorilerden biri çıplak gözle gözlemlenebilen tam somut nesnelerin oluşturduğu tikel kategorisi, kısaca duyumsanan kategorisi, öbürü de tümeller­ den oluşan, dil dışı, zihin dışı ve tikellerden ayrı ve bağımsız olarak varolan İdea (eidos) kategorisidir. Örneğin, Ayşe, Belgin, Ahmet, Behçet gibi tek tek insanlar, önümdeki kırmızı elma, önümdeki kaya parçası vb. şeyler duyumsanan kategori­sine girer. Doğru cevap A şıkkıdır.

Platon’a göre duyumsanan kategorisine ait olan şeyler gerçek olmayıp görünüş dünyasını oluştururlar. İdealar ise gerçek dünyayı oluşturur. Doğru cevap C şıkkıdır.

Pasta Modeli ve Benzeme Modeli denilebilen baş­ lıca iki farklı yorumu vardır. Pasta Modeli’nin iki biçimi vardır. Tüm-Pasta Modelidenilen birinci biçimine göre, A şeyinin B­lik İdeası’ndan pay alması, A şeyinin kendi payı olarak B-lik’in tümünü alması demektir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Aristoteles’in Kategoriler adlı yapıtındaki metafizik kuramı, Ünite 1’de inceledi­ ğimiz söyleme (ya da evriği olan ait olma) ile içinde olma (ya da evriği olan sahip olma) denilen iki temel ilişkiye dayanır. Gene yukarıda belirtildiği gibi, bu iki iliş­ ki yardımıyla nesne, nesne türü, tikel özellik ve özellik türü diye adlandırılan dört ontolojik kategori tanımlamıştır. Doğru cevap D şıkkıdır.

Önce özellik kategorilerini birincisi belirlenebilir ikincisi belirlenmiş özellik olmak üzere ikişer ikişer örneklendiriyoruz: Nicelik: Ağırlık; 2 kg. Nitelik: Beyazlık; Sokrates’in kendine özgü beyaz-renk-tonu. Görelik: Daha uzun; 10 cm. daha uzun. Yer: Çarşıda; İstanbul Kapalıçarşı’da. Zaman: Dün; Dün 16 Kasım 2009’da saat 18.23’te. Durum: Oturur-olmak; Sokrates’in tam baldıran zehrini içmeden önce oturuyor olması. İyelik: Ayakkabılı; benim şu anda ayakkabılı olmam. Etkinlik: Okumak; Benim şu anda Aristoteles’in Kategoriler adlı yapıtının Türkçe çevirisinin üçüncü sayfasını okuyor olmam. Edilginlik: Saç Kestirmek; benim şu anda berberde saçımı kestiriyor olmam. Doğru cevap D şıkkıdır.

Tözsel tümeller, tüm örnekleyenleri birincil töz olan türlerdir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Özneler arasında yalnız “yeşil” bir tümel olan yeşillilik özelliğini gösterir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Sonsuz gerilemeyi şöyle örneklendirelim. Önümde bir kırmızı elma olduğunu düşünelim. Bu durumda “Önümdeki elma kırmızıdır” önermesi doğrudur. Bunun doğruluğu “Önümdeki elma kırmızı-olma özelliğini taşır” önermesinin doğruluğuyla açıklanır. Bu ikinci önermenin doğruluğu da “Önümdeki elma kırmızı-olma-özelliğini-taşıma özelliğini taşır” önermesinin doğruluğu ile açıklanır ve bu açıklamalar sonsuza değin sürer. Doğru cevap B şıkkıdır.

Gerçekçi görüşte tümeller zihinden bağımsız olarak varolan dil dışı soyut şeylerdir. Doğru cevap A'dır.

Adcı kuramlarda yüklem dil dışı bir şeyi göstermez. Doğru cevap A'dır.

Platon'da tümellerden oluşan, dil dışı, zihin dışı ve tikellerden ayrı ve bağımsız olarak varolan İdea (eidos) kategorisidir. Doğru cevap D'dir.

Ayırma Aksiyomu: 
A şeyi B-lik ideasından pay alır ise, B-lik ideası A şeyinden ayrıdır, dolayısıyla onunla özdeş değildir. Doğru cevap B'dir.

Üçüncü Adam Çıkarımı, Bütün-Parça İkilemi, Benzeme Modeli’nin Yol Açtığı Sonsuz Gerileme Platon'un İdelar kuramında karşılaşılan güçlüklerdendir. Doğru cevap E'dir.

Aristoteles,  özellikleri, dokuz ayrı kategoriye ayırmıştır: Nicelik, nitelik, görelik, yer, zaman, durum, iyelik, etkinlik ve edilginlik. (Bkz. Aristoteles, 1996a, 1b25 - 2b18.) Doğru cevap E'dir.

Aristoteles tümelleri Topika adlı kitabında dört çeşide ayırmıştır: (i) tözsel tümeller, yani ikincil tözler; (ii) ayırıcı özellikler; (iii) türe özgü özellikler ve (iv) ilineksel özellikler. (Bkz. Aristoteles, 1985, 102a1103a5.) Doğru cevap D'dir.

B gibi bir özelliğin A nesnesi’nin ilineksel özelliği olması, A’nın B’yi taşımasının da taşımamasının da olanaklı olması demektir. Doğru cevap B'dir.

Tüm gerçekçi tümeller kuramlarında güdülen genel amaç, özne-yüklem önermelerinin doğru olmaları için hangi şeylerin varolması gerektiğini ortaya koyup, bu yolla sözü geçen önermelerin nasıl doğru olduklarını açıklamaktır. Doğru cevap E'dir.

Gerçekçi tümel kuramlarına yapılan en yaygın eleştiri, “Ockhamlı’nın usturası” diye anılan ontolojik tutumluluk ilkesine aykırı olmasıdır. Bu ilke “metafizik kuramlarda
gereğinden fazla şeylerin varlığını kabul etmeme” ilkesidir. Doğru cevap C'dir.