METAFİZİK

Metafizik” (“metaphysica”) terimi, tam olarak “ta meta ta physi­ ka biblia”, yani “fizik üzerine yazılan notlardan sonra gelen [notlar]” ifadesi, ilk kez Rodoslu Andronikos tarafından Aristoteles’in bir kısmını “ilk felsefe” olarak nitelendirdiği yazılarınıdan oluşan derlemeyi adlandırmak için kullanılmıştır.

“Bütün metaller yeterince ısıtıldığında genleşir” önermesi ise sentetik a posteriori doğrudur.

Tanımlanmamış kategori terimleri ise ilkel kategori terimleridir. Aksiyomlar, tanımlar ve onlardan türetilen metafiziksel önermelerden oluşan dizgeye (sisteme) metafizik kuram diyoruz.

Metafizik kuramınilkel terimlerin sayılarının mümkün olduğu kadar az olması beklenir.

C, D ve E şıkları hali hazırda var oldukları için olanaklı şeylerdir ancak Dünya’nın Ay’dan büyük ikinci doğal uydusu bir varlık olmadığından salt olanaklı şeydir.

Yuvarlak üçgen masa olanaksız olduğu için örnekleyeni de olamaz.

B ve A türdeş değildir.

Üst küme cins, alt küme türdür. Tren ulaşım araçlarının türüdür.

Tikelin örnekleyeni olmaz.

A şeyi B şeyini taşır ise: (i) Hiçbir şey A’nın örnekleyeni değildir, yani A tikeldir. (ii) Hiçbir şey B’nin örnekleyeni değildir, yani B ti­ keldir.

Aristoteles’in daha sonra “metafizik” olarak adlandırılmış notlarında “ilk felsefe” dediği metafizik anlayışı “varlığı varlık olmak bakımından” araştıran bilim olarak betimlenir. Daha sonraları metafizik, ele alınan konulara göre genel metafizik [metaphysica generalis] ve özel metafizik [metaphysica specialis] olmak üzere ikiye ayrılmıştır. İşte genel metafizik, Aristoteles’in dediği gibi, varlığı varlık-olma dışında başka özelliklerine göre değil, salt varlık-olma özelliğine dayanarak inceleyen bir uğraşıdır. Bu ise tüm varlıkların ayrıldığı varlık kategorisi veya ontolojik kategori ya da kısaca kategori denilen en üst türlerin ve bunlar arasındaki ilişkilerin incelenmesi demektir. Buna da varlıkbilim anlamına gelen ontoloji denir. Doğru yanıt B şıkkıdır.

Özel bilimlerin konuları belli varlık türleridir. Örneğin fiziğin konusu fiziksel
nesne türü, biyolojinin konusu canlı nesne türü, psikolojinin konusu zihinsel nesne türüdür. Biçimsel bir bilim olan matematiğin konusu ise soyut matematiksel
nesne türüdür. Buna karşılık ontoloji anlamındaki metafiziğin konusu varolan ve
varolabilen şeylerin tümüdür. Ancak bu metafiziğin tek tek şeylerin tümünü ayrı ayrı inceleme konusu yaptığı anlamına gelmez. Daha açık olarak, metafiziğin konusunun bütün şeylerin ontolojik kategori, kısaca kategori, denilen en üst türlerinden oluştuğunu söyleyebiliriz. Bu kategorilerin en önemlileri arasında nesne ile özellik kategorilerini gösterebiliriz. Doğru yanıt E şıkkıdır.

“Bir önerme a priori doğrudur” demek “bu önermenin doğru olduğu gözlem ve
deneyden bağımsız olarak tek başına akılla bilinebilir” demektir. Öte yandan “bir
önerme a posteriori doğrudur” demek “bu önerme doğrudur ama a priori değildir” demek, yani “bu önermenin doğru olduğu tek başına akılla değil, gözlem ve
deneye de başvurarak bilinebilir” demektir. Bu durumda bütün doğru önermeler
üç türe ayrılır: analitik a priori doğrular, sentetik a posteriori doğrular ve sentetik
a priori doğrular. Yukarıda verdiğimiz analitik doğru önerme örnekleri aynı zamanda analitik a priori doğrulardır. Diğer yandan “Bütün metaller yeterince ısıtıldığında genleşir.” önermesi sentetik a posteriori doğru bir önermedir.
Sentetik a priori doğrulara gelince, bazı matematiksel doğru önermelerin sentetik a priori olduğu kabul edilir. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Durumlar gerçek olanlar ile gerçek olmayanlar olmak üzere ikiye ayrılırlar.
Gerçek olanlara olgu, gerçek olmayanlara da salt olanaklı durum denir.

Bazı metafizik kuramlara göre, matematiğin konusu olan sayılar ve kümeler gibi
şeyler soyut nesnelerdir. Örneğin 6 sayısı bir nesnedir. Çünkü ne örnekleyeni ne
de taşıyıcısı bulunur. Örnekleyeni olmadığından dolayı tikeldir. Öte yandan 6 sayısı soyuttur, çünkü uzay-zaman içinde yer almaz. Dolayısıyla böyle bir kuramda
6 sayısı bir tikel soyut nesnedir. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Bir tümceyi belli bir bağlamda kullanan kişinin amacı, tümcenin o bağlamda dile getirdiği önermenin doğru olduğunu ileri sürmektir. Bağlama-bağlı tümcelere örnek olarak; Hava yağmurludur diyebiliriz.

Önerme, doğruluk değeri bulunan, yani doğru veya yanlış olan, soyut bir şeydir.
Önerme, belli bir kullanım bağlamında bildirisel tümce (cümle), kısaca tümce ile
dile getirilip, dile getirdiği tümcenin anlamını oluşturur. Her tümce belli bir kullanım bağlamında dile getirdiği önermenin doğruluk değerini alır. Bir tümcenin kullanım bağlamı, kısaca bağlamı şu öğelerden oluşur. (i) tümceyi kullanan (k gibi) bir kişi, (ii) tümcenin kullanıldığı (t gibi) bir zaman anı veya zaman aralığı ve (iii) tümcenin kullanıldığı (u gibi) (uzay) yeri veya bölgesi. Tümceler, bağlama-bağlı tümceler ile bağlamdan-bağımsız tümceler olmak üzere ikiye ayrılabilirler. Birincileri aynı dile ilişkin farklı bağlamlarda, farklı doğruluk değeri olabilen önermeler dile getirirler. İkincileri ise aynı dile ilişkin bütün bağlamlarda aynı önermeyi dile getirirler, dolaysıyla da hep aynı doğruluk değerini alırlar. Bir tümceyi belli bir bağlamda kullanan kişinin amacı, tümcenin o bağlamda dile getirdiği önermenin doğru olduğunu ileri sürmektir. Doğru yanıt E şıkkıdır.

Olay, ortaya çıkan şey demektir. Olayları fiziksel ve zihinsel olarak ikiye ayırabiliriz. Örneğin, Kanuni Sultan Süleyman’ın doğumu, Sokrates’in baldıran zehrini
içmesi, Titanik gemisinin 14 Nisan 1912 tarihinde buzdağına çarpması, vb. olaylar
fiziksel olaylardır. Öte yandan, şu anda varlık kategorilerini düşünmem, şu anda
eve gitme istencim, vb. insan bilincinin içindeki olaylar zihinsel olaylardır

Aristoteles Kategoriler adlı yapıtında söyleme ile içinde olma ilişkilerine dayanarak (varolan veya varolabilen) bütün şeyleri dört ayrı temel kategoriye ayırmıştır. Aristoteles’e dayanarak, bütün şeylerin özellik türü, nesne türü, tikel özellik ve nesne kategorilerine ayrıldıklarını söyleyebiliriz. Doğru yanıt D şıkkıdır.

Aristoteles’in ortaya koyduğu iki temel ontolojik ilişkinin biri olan söyleme
ilişkisini, ait olma ilişkisinin evriği olarak şöyle tanımlayabiliriz:

Tanım 2 “B, A şeyi için söylenir” demek, “A şeyi B şeyine aittir” demektir.
Söyleme İlişkisi, Ait Olma İlişkisi’nin evriğidir. Örneğin, İnsan Ahmet için,
Canlı da İnsan için söylenir; Altın belli bir altın külçesi için, Metal da Altın için
söylenir; gene Kırmızı belli bir kırmızılık tonu için, Renk de Kırmızı için söylenir.
(Bkz. Aristoteles, 1996b, 1a20-1b9.