TROP KURAMLARINDA SOMUT NESNE KATEGORİSİNİN TÜRETİLMESİ

Somut nesne zaman ve/veya uzayda yer alıp, örnekleyeni de taşıyıcısı da olamayan şey demektir. Başlıca somut nesne örnekleri, canlı ve cansız nesneler ile kişilerdir. 

• Somut nesne tikeldir.
• Somut nesne özellik taşıyıcısıdır
• Somut nesne olumsal bir varlıktır.
• Somut nesne sonlu bir zaman aralığında (sürede) vardır
• Somut nesne uzayda bir yer kaplar.
• Somut nesne özdeşliğini koruyarak nitelikçe değişebilir ve/veya devinebilir.
• Somut nesne tam-somuttur.
• Somut nesnenin bağımsız varlığı.

Çıplak taşıyıcı’nın kendisinin bir özelliği bulunmaz ve kendisi de bir özellik değildir. 

Çıplak Taşıyıcılı Trop Kuramı’nın temel ontolojik kategorileri, Trop ve Çıplak Taşıyıcı, türetilmiş ontolojik kategorisi ise Somut Nesne kategorisidir.

Bu kuramın temel ontolojik ilişkisi ise çıplak taşıyıcılar ve troplar arasındaki taşıma ilişkisidir. Bu durumda bir somut nesne, bir çıplak taşıyıcı tarafından “taşınan” troplardan oluşur. Ancak burada çıplak taşıyıcının bir tropu taşıması, bu tropun çıplak taşıyı­ cının bir tikel özelliği olduğu anlamına gelmez. Tam tersine, ne çıplak taşıyıcı’nın kendisinin bir özelliği vardır, ne de kendisi bir özelliktir. Başka bir deyimle, bu kuramda, çıplak taşıyıcı ne bir troptur ne de taşıdığı troplar kendisinin özellikleridir; yani çıplak taşıyıcı, özellikten yoksun bir şey olarak tasarlanmıştır.

Çıplak Taşıyıcılı Trop Kuramı’nın Olumlu Yönleri

• Çıplak taşıyıcı, bir trop kuramı için gerekli olan tropların içsel birliğini sağ­ lar. Çünkü tropların böyle bir içsel birliği olmasaydı, somut nesnenin bir troplar bütünü olduğunu söyleyemeyecektik.
• Çıplak taşıyıcı, bir trop kuramı için gerekli olan dışsal bağımsızlığı sağlar. Başka bir deyimle, troplardan oluşan bir somut nesne ile gene troplardan oluşan bir somut nesnenin birbirinden ayrı ve bağımsız olduğunu her çıplak taşıyıcının birbirinden ayrı ve bağımsız olduğuna dayanarak açıklayabiliriz.
• Çıplak taşıyıcı, somut nesneden beklediğimiz, bir şeyin değişim ve devinim içinde özdeşliğini yitirmeme özelliğini açıklar. Nitekim çıplak taşıyıcı­ nın taşıdığı troplar değişirken, kendisi değişmediğinden, çıplak taşıyıcı ve onun taşıdığı troplardan oluşan somut nesnenin özdeşliğini koruduğunu söyleyebiliriz. (Bkz. Maurin, 2002, s. 126.)

Çıplak Taşıyıcılı Trop Kuramı özellikle deneyci felsefeciler tarafından eleştirilmiştir. Bu felsefecilere göre bir metafizik kuramın temel ontolojik kategorilerine ait şeyler deneyime konu olan şeyler olmalıdır. Oysa çıplak taşıyıcı hiçbir özelliğe sahip olmadığı için deneyime konu olamaz, dolayısıyla da çıplak taşıyıcı denilen bir ontolojik kategori olduğunu ileri sürmek anlamsızıdır. (Bkz. Loux, 2002, s. 103.)

Nitelik Troplu Demet Kuramı’nın temel ontolojik kategorisi Trop kategorisi, temel ontolojik ilişkisi Biraradalık ilişkisi, türetilmiş ontolojik kategorisi ise Trop Demeti kategorisi olup, bu kategori Somut Nesne kategorisinin işlevini görür. Bu kuramda kabul edilen troplar, yalnız (hepsi 1-li trop olan) nitelik tropları, zaman tropları ve uzay troplarıdır. Çoklu troplar, yani bağıntı tropları bu kuramda yer almaz. Biraradalık ilişkisi ise troplar arasında bulunan ikili bir ilişkidir. İki trop arasındaki Biraradalık ilişkisinin bulunması, sezgisel olarak, bu iki tropun aynı bir yalın somut nesne tarafından taşınması demektir.

Ait olduğu nesne türüne özgü her fonksiyon biçiminde en üst türden belirlenebiliri örnekleyen bir ve yalnız bir trop taşıyan bir somut nesne yalın somut nesnedir.

Makro-fiziksel örnek: Belli bir yerde belli bir süre için bulunan çok bir küçük kırmızı boya beneği, bir yalın somut nesnedir. Bu türlü bir somut nesneye özgü fonksiyon biçiminde en üst trop türleri, Renk, Zaman ve Uzay belirlenebilir trop türleridir. Buna göre söz konusu boya beneği, belli bir renk tropu (Kırmızılık tonu), belli bir zaman tropu ve belli bir uzay tropunu taşır.

Mikro-fiziksel örnek: Günümüzün Fizik bilimine göre, tüm fiziksel somut nesneler kuark, elektron, foton gibi bölünmez atom-altı parçacıklardan oluşur. Ancak bu bölünemez somut nesneler bile yalın somut nesneler değildir. Çünkü her ne kadar böyle bir bölünemez somut nesnenin uzaysal uzanımı tek bir uzay tropu sayılabilse de, zamansal uzanımı birden çok sayıda trop kapsayabilir. Üstelik bu farklı zaman anlarında bazı belirlenebilirleri farklı değerler alabilir. Örneğin Elektron türüne özgü (fonksiyon biçiminde en üst türden) bir belirlenebilir olan Spin Değeri’nin + ½ ile – ½ olmak üzere tam iki tane örnekleyeni vardır. Dolayısıyla A belli bir elektron olduğunda, A’nın t gibi bir zaman anındaki spin değeri + ½ iken t* başka bir zaman anındaki spin değeri – ½ olabilir. Bu ise A’nın (söz konusu elektronun) Spin Değeri belirlenebiliri altında iki farklı belirlenmişi taşıdığı, dolayısıyla da bir yalın somut nesne olmadığı anlamına gelir. Öte yandan (belli bir) t-anındaki-elektron bir yalın somut nesnedir. Nitekim t-anındaki-elektron Uzay ve Zaman belirlenebilirleri altında yalnız birer uzay ve zaman tropu ile Kütle, Elektrik Yükü ve Spin Değeri belirlenebilirleri altında yalnız birer kütle-tropu, elektrik-yükü tropu ve spin-değeri tropu taşır.

Nitelik Troplu Demet Kuramı’nın amacı, somut nesnenin troplardan Biraradalık ilişkisi yardımıyla nasıl oluştuğunu ortaya koymaktır.

Bütün bileşenleri aynı bir yalın somut nesneye ait olan bir trop bileşimi trop demeti olarak adlandırılır.

Genel olarak somut nesne (ister yalın ister yalın olmasın) bir veya birden çok sayıda yalın somut nesnenin toplamı olan bileşim ile özdeştir. Ancak bu özdeşlik somut nesne olmanın gerekli koşulu olmakla birlikte, tüm somut nesnelere ilişkin bir yeterli koşul değildir. Böyle bir yeterli koşulun verilebilmesi için yalın somut nesnelerin toplamı olan bileşimlerin özdeşliği, devinimi veya değişiminin ayrıntı­ lı bir incelemesi gerekir.

Nitelik ve Bağıntı Troplu Demet Kuramları, daha önce incelenen Nitelik Troplu Demet Kuramı’nın bir uzantısı sayılabilir. Bu yeni kuramın temel ontolojik kategorileri, hem nitelik hem bağıntı troplarını kapsayan Trop kategorisi ile nitelik ve bağıntı trop kümelerini kapsayan genel Küme kategorisidir. Türetilmiş kategorileri ise, somut nesnelerin işlevini gören Trop demeti kategorisi ile özellik türü işlevini gören Trop Kümesi kategorisi ve nesne türü işlevini gören Trop Demeti kümesidir. Bu kuramda bağıntı tropları (Somut Nesne kategorisi bulunmadığından ötürü), ancak troplar veya genel olarak trop bileşimleri arasında bulunan ba­ ğıntılar olduklarından ikinci-basamak veya daha yüksek basamak bağıntılardır. Dikkat edilirse yalnız nitelik tropları birinci-basamak tropu olabilir. Bu kuramda Somut Nesne kategorisinin işlevini, bütün Trop Demeti Kuramları’nda olduğu gibi, tropların biraradalığı yoluyla oluşan trop demetleri görür. Ancak daha önce incelenen Nitelik Troplu Demet Kuramı’nda Biraradalık ilkel temel bir ontolojik ilişki iken, bu kuramda her trop demetinde bu trop demetini oluşturan troplar arasında ayrı ayrı biraradalık bağıntı tropları bulunur. Ancak bütün bu farklı biraradalık bağıntı troplarında bir benzerlik bulunduğundan, bütün bu biraradalık tropları bir benzerlik kümesini oluşturur. Bu benzerlik kümesi de Biraradalık Ba­ ğıntısı’nın işlevini görür.

Bir yalın somut nesnenin işlevini gören en-büyük bir trop demetinin bileşenleri olan tropların biraradalığı ya (i) ikişer ikişer troplar arasındaki ikili bağıntı tropları, ya da (ii) demetin tüm tropları arasında tek bir bağıntı tropudur (bkz Simons, 1994, s. 558). Bu iki durum aşağıda ele alınmıştır:

(i) İki trop arasında ikili biraradalık bağıntısı: Ele alınan en-büyük trop demetinin bileşenleri olan nitelik tropu sayısı n olsun. Bu n tane troptan söz konusu trop demetini oluşturan tüm ikişer ikişer nitelik tropları arasında biraradalık bağıntı tropları ortaya çıkar. Demetin nitelik tropu sayısı 2 ise, 1 biraradalık bağıntı tropu, 3 ise, 3 biraradalık bağıntı tropu, 4 ise, 6 biraradalık bağıntı tropu, 5 ise, 10 biraradalık bağıntı tropu ve genel olarak, nitelik tropu sayısı n ise, (n (n - 1)) / 2 tane farklı biraradalık bağıntı tropu ortaya çıkar. (Bundan böyle, başka bir biçimde belirtilmediği sürece, “bağıntı” sözcüğünü hep “bağıntı tropu” anlamında kullanacağız.) Bu bağıntıların her biri, dışsal bağıntı sayıldığında bir ikinci-basamak troptur. Bu troplar da bir arada olmalı, yoksa başlangıçtaki n sayıda trop bir somut nesneyi, yani Trop Demeti Kuramları’nda bir en-büyük trop demetini, oluşturamazdı. Ancak ikinci-basamak tropların biraradalığı üçüncü-basamak troplar oluş­ turur ve böylece bu süreç bizi kısır bir sonsuz gerilemeye götürür. Sonsuz gerilemeden kurtuluş, ikişer ikişer biraradalık bağıntılarının dışsal değil içsel sayılmasıdır. Bu durumda a ile b gibi iki trop arasında β gibi içsel bir bağıntının bulunması bütünüyle a ile b’nin varlığına bağlı olacağından, a ile b’nin-β-lığı yeni bir varlık sayılmaz. Dolayısıyla a ile b’nin β-lığı tropu ile a ile b’nin ait olduğu trop demetinin öbür tropları arasında yeni biraradalık bağıntıları ortaya çıkmaz. Nitekim bazı Trop Demeti Kuramları’nda Biraradalık, en azından kimi durumlarda, içsel bağıntı sayıldığından, sonsuz gerilemeye yol açmaz. (Bkz. Simons, 1994, s. 559.) 

(ii)Somut nesneyi oluşturan tüm troplar arasındaki biraradalık bağıntısı: Somut nesneyi oluşturan tüm troplar arasındaki bir biraradalık bağıntısı farklı somut nesneler için farklı sayıda olabilir. Bir somut nesnenin troplarının sayı­ sı sonsuz olabileceğinden, bağıntının terim sayısı da sonsuz olabilir. Ayrıca şunu da belirtmek gerekir ki değişime uğrayan bir somut nesnenin toplam trop sayısı değişebilir, o zaman da bağıntının terim sayısı da değişmiş olur. Simons bu türlü bir bağıntıya şu iki eleştiride bulunuyor. (a) Böyle bir ba­ ğıntının troplar demetinin herhangi bir bağıntı ile bir araya getirildiğini belirtmekten başka bir işlevi yoktur. Böylece tropların nasıl bir araya geldiğini hiç de açıklamış olmaz. (b) Böyle bir bağıntı olumsal biraradalık ile zorunlu biraradalığı birbirinden ayırt edemez (bkz. Simons, 1994, s. 560; ayrıca bu anlatım için bkz. Grünberg, 2005, s. 75).

Herhangi bir somut nesnenin özellikleri (bu bağlamda birli tropları) geleneksel olarak özsel ve ilineksel olarak ikiye ayrılır. Somut nesnenin bir özelliğinin değiş­ mesi, somut nesnenin yok olmasına yol açıyorsa bu özelliğe özsel, yol açmıyorsa ilineksel denir. Dolayısıyla değişmeye uğrayan bir somut nesnenin yalnız ilineksel özellikleri değişebilir, özsel özellikleri ise hep aynı kalır. Örneğin, bir somut nesne olan elektronun taşıdığı özsel belirlenebilir özellikler, Kütle, Elektrik Yükü ve Spin Büyüklüğüdür. (Spin Büyüklüğü, yukarıda sözü geçen Spin Değeri’nin mutlak değeridir. Anımsanacağı gibi spin değerleri + ˆ ile – ˆ dir. Bu durumda gerek spin değeri + ˆ olan, gerekse spin değeri – ˆ olan bir elektronun spin büyüklüğü + ˆ olacaktır; bilindiği üzere |+ ˆ| = |– ˆ| = + ˆ.) Nitekim bütün elektronların kütlesi, elektrik yükü ve spin büyüklüğü her zaman aynıdır. Trop Kuramlarında bunun anlamı, her bir elektronun taşıdığı bir belirlenmiş özellik olan kütle tropunun herhangi başka bir elektronun kütle tropuyla tam-benzer olmasıdır. (Aynı şey elektrik yükü ve spin büyüklüğü için de geçerlidir.) Öte yandan elektronun taşıdığı ilineksel belirlenebilir özellikler, Yer, Hız vb. özelliklerdir. Nitekim aynı elektronun farklı zamanlarda farklı hızları olabildiği gibi, farklı elektronların aynı zamanda farklı hızları bulunabilir. (Aynı ilineksellik Yer diğer özellikler için söylenebilir.) Trop Kuramlarında bunun anlamı, bu elektronların tam-benzer olamayan hız tropları, yer tropları vb. tropları taşımaları demektir. 

Simons’a göre bir somut nesnenin özsel özellikleri arasındaki biraradalık içsel bir bağıntıdır. Simons bir somut nesnenin birbiri ile içsel biraradalık bağıntısı ile bağlanmış olan tüm özsel troplarının demetine somut nesnenin çekirdeği diyor. Bu çekirdek somut nesnenin çıplak taşıyıcısı işlevindedir. Nitekim somut nesnenin tüm ilineksel troplarını çekirdek taşır. (Çekirdek tıpkı ilineksel tropları taşı­ yan bir çıplak taşıyıcı işlevini görür.) Böylece, durmadan gerilemeye yol açmadan, iki ilineksel trop arasında ikili biraradalık bağıntısının bulunması, her iki tropun aynı bir çekirdek tarafından taşınması ile tanımlanabilir. Simons bu kurama Çekirdek Kuramı adını veriyor. Bu kuram somut nesnenin devinim ve değişimini olanaklı kılıyor. Devinim (yer değiştirme) özsel tropların farklı zamanlarda farklı konumları olmasına, değişim ise aynı çekirdeğin farklı zamanlarda farklı ilineksel tropları taşımasına dayanıyor. (Bkz. Simons, 1994, s. 567-569; ayrıca bu anlatım için bkz. Grünberg, 2005, s. 75 - 76.)

Denkel’in kuramındaki sınırlandırılmış-içsel Biraradalık Bağıntısı şöyle tanımlanır: a ile b bir arada olan iki trop olduğunda, a ile b’nin var olması, a ile b’nin biraradalığını zorunlu olarak gerektirmemekle birlikte, fizik yasaları uyarınca gerektirir. (Bkz. Denkel, 1997, s. 603-604.) Denkel’in temel savı troplar arasındaki biraradalık bağıntılarının hep sınırlandırılmış-içsel olduğudur. Böylece Denkel biraradalığın dışsal bağıntı olmadığını ve dolayısıyla Simons’un söz ettiği durmadan gerilemeye yol açmadığını öne sürmüş oluyor.

Kısmi doyurmanın tam doyurmaya dönüşmesini, yeterince tropun biraradalığı sonucunda bir somut nesnenin oluşması olarak açıklıyor. Denkel’in doyurma kavramının kendisini açıklamak için söylediklerini şöyle dile getirebiliriz. a1, ..., an troplarından oluşan A gibi bir yalın somut nesneyi göz önüne alalım. Bu tropların türleri sırası ile B1, ..., Bn olsun. Bu durumda ai tropunun tam olarak doyurulmuş olması için ai’nin B1 ,..., Bi-1, Bi+1,..., Bn belirlenebilenlerine (yani trop türlerine) ait birer trop tarafından kısmen doyurulması gerekir. Böylece tam doyurma kısmi doyurma ile açıklanmış olur. O zaman da sorun olarak kısmi doyurma kavramının açıklanması kalıyor. Denkel’ (1997, s. 605) in kısmi doyurma hakkında söylediklerini şöyle dile getirebiliriz. Birbirini kısmen doyuran iki trop uzay-zaman içinde aynı yeri kaplar. Ayrıca B1 türünden bir a1 tropu B2 türünden bir a2 tropunu doyurabilir ise a1 ile a2 tropları uzay-zaman içinde aynı yeri kaplar ya da a1 tropu ile B2 türünden (a2 ’den farklı) gibi bir trop aynı yeri kaplar. Denkel en sonunda (1997, s. 606) kısmi doyurma bağıntısının sınırlandırılmış-içsel bir bağıntı olduğunu belirtiyor. (Bu anlatım için bkz. Grünberg, 2005, s. 79 - 80.)

Çekirdekli Trop Demeti Kuramı’nın eleştirisi: Denkel, Simons’un iki trop arasındaki biraradalığın içsel olmadığını göstermek için ortaya koyduğu değişime uğrayan kâğıt örneğinin (Simons, 1994, s. 558-559) yetersiz olduğunu belirtiyor. Denkel’e göre bu örnek yalnızca bir somut nesnenin iki tropu arasında birbirinin varlığını gerektirme anlamında bir bağıntı olmadığını gösterir. Dolayısıyla iki trop arasında daha zayıf bir içsel biraradalık bağıntısının bulunamadığını göstermez. Nitekim iki trop arasındaki içsel bir bağıntıda, tanım gereği, ancak her iki tropun varlığı bağıntının bulunmasını zorunlu kılıyor, ama bu troplardan birinin varlığı hiç de öbürünün varlığını gerektirmiyor. (Bkz. Denkel, 1997, s. 602-603 ve n. 12.) Denkel ayrıca aralarında birbirinin varlığını gerektirme anlamında biraradalık bağıntılarının bulunduğu troplardan oluşan bir somut nesnenin değişiminin olanaksız olduğunu belirtiyor (Denkel, 1997, s. 600 ve n. 6). Öte yandan Simons, daha önce gördüğümüz gibi, dışsal biraradalığa dayalı demet kuramının büyük güçlüklerle karşılaştığını göstermişti. Denkel de Simons’un bu görüşüne tümüyle katılmaktadır (Denkel,1997, s. 600 ve n. 3).