FEL204U

TÜMELLERE İLİŞKİN GERÇEKÇİ KURAMLAR

2. Ünite • 20 Soru

Tümellerin varlığı konusunda kaç ana görüş ortaya konmuştur ?

Tümellerin varlığı konusunda Gerçekçi (realist), kavramcı (konseptüalist) ve adcı (nominalist) denilen üç ana görüş ortaya konmuştur.

Gerçekçi (realist), kavramcı (konseptüalist) ve adcı (nominalist) görüşün özellikleri nelerdir ?

Gerçekçi görüşte tümeller zihinden bağımsız olarak varolan dil dışı so yut şeylerdir. Kavramcı görüşte tümeller zihnin dışında varolmayan ancak zihnin içinde kavram olarak varolan şeylerdir. Adcı metafizik kuramlarda ise tümellerin dil dışı varlığı yadsınır.

Genel ve tekil terim nedir ?

Yüklem konumunda bulunabilen terimleregenel terim, yüklem konumunda bulunamayan terimlere de tekil terim denir.

Tekil terimler kaç kategoriye ayrılır ?

Tekil terimler, somut tekil terimler ve soyut tekil terimler olmak üzere ikiye ayrılabilir. Başlıca somut tekil terimler, “Ahmet”, “Ankara”, “Ay” gibi özel adlar, “ben”, “o”, “bu”, “şu” gibi adıllar ve “Türkiye’nin başkenti” gibi tekil betimlemelerdir. Soyut tekil terimler ise, “kırmızılık” gibi soyut tekil adlar, “kırmızıolma” gibi ad fiiller, “Ankara’nın Türkiye’nin başkenti olduğu” gibi önerme adlarıdır.

Bir özne yüklem önermesinin metafizik açıklaması ne demektir ?

Bir özneyüklem önermesinin metafizik açıklaması, bu önermeyle eşdeğer olan ama bu önermenin terimlerinin gösterdiği şeyleri belirten yeni bir önerme nin ortaya konulması demektir. Örneğin yukarıdaki (1), (2) ve (4) önermelerinin metafizik açıklamasına geçelim: (1) önermesi, bir nesne olan Ahmet’in bir nesne türü olan İnsan’a ait olduğunu; (2) önermesi, bir nesne olan Ahmet’in bir özellik türü olan Kumrallık’a sahip olduğunu; (4) önermesi gene bir nesne olan Ahmet’in bir özellik türü olan Koşan’a sahip olduğunu dile getirir.

Her doğru önermenin metafizik açıklayıcısı, dolayısıyla öner menin karşılığı olan olgunun metafizik nedeni bulunması sonsuz gerilemeye yol açar. Bu ise gerçek bir açıklama ve nedensellik için bir sorun oluşturur. Bu da metafizik açıklamaya ve metafizik nedene gereksinmesi olmayan doğru önermeler ve bunların karşılığı olan olguların olmasıdır. Bu tür doğru bir önermeye ve bunun karşılığı olguya ne ad verilir ?

Her doğru önermenin metafizik açıklayıcısı, dolayısıyla öner menin karşılığı olan olgunun metafizik nedeni bulunması sonsuz gerilemeye yol açar. Bu ise gerçek bir açıklama ve nedensellik için bir sorun oluşturur. Bu soru nun çözümü, açıklama ve neden zincirini bir yerde kesip metafizik açıklaması ol mayan doğru önermeler ve metafizik nedeni olmayan olguların kabul edilmesine dayanır. Bu da metafizik açıklamaya ve metafizik nedene gereksinmesi olmayan doğru önermeler ve bunların karşılığı olan olguların olmasıdır. Bu tür doğru bir önermeye metafizikçe temel önerme, bunun karşılığı olguya da metafizikçe temel olgu denilebilir.

Pek çok metafizik kuramlarda metafizikçe temel önermeler kabul edilmektedir. Ancak hangi önermelerin metafizikçe temel sayıl dığı kuramdan kurama değişir. Gerçekçi kuramlarda be ne şekilde gerçekleşir ?

Pek çok metafizik kuramlarda metafizikçe temel önermeler kabul edilmektedir. Ancak hangi önermelerin metafizikçe temel sayıl dığı kuramdan kurama değişir. Örneğin, gerçekçi kuramlarda (14) biçimindeki önermeler doğru olduklarında metafizikçe temel sayılırlar. (Zinciri (14) te kesme miz de bundan ötürüdür.)“A, B’dir” önermesindeki “A” öznesi benimsenen görüşten bağımsız olarak Agibi bir şeyi göstermesine karşın “B” yükleminin bir şeyi gösterip göstermeme si benimsenen metafizik kurama bağlıdır. Gerçekçi kuramlarda “B” bir tür veya özellik gösterir, adcı kuramlarda ise hiçbir şeyi göstermez.

Platon’un idealar kuramı’nda iki kategori nedir ?

Platon’un idealar kuramı’nda iki kategori ile ilkel olan bir temel ontolojik ilişki vardır. Kategorilerden biri çıplak gözle gözlemlenebilen tam somut nesnelerin oluşturduğu tikel kategorisi, kısacaduyumsanan kategorisi, öbürü de tümellerden oluşan, dil dışı, zihin dışı ve tikellerden ayrı ve bağımsız olarak varolanİdea (eidos) kategorisidir.

Ayşe, Belgin, Ahmet, Behçet gibi tek tek insanlar, önümdeki kırmızı elma, önümdeki kaya parçası vb. şeyler Platon'un hangi kategorisine dahildir?

Ayşe, Belgin, Ahmet, Behçet gibi tek tek insanlar, önümdeki kırmızı elma, önümdeki kaya parçası vb. şeyler duyumsanan kategorisine girer.

Temel ontolojik ilişkiye ne ad verilir ?

Temel ontolojik ilişkiye ise pay alma ilişkisi denir.

Duyumsananlar ile İdealar arasındaki pay alma ilişkisi’ne gelince, bu ilişki çe şitli biçimlerde yorumlanmıştır. Pasta Modeli ve Benzeme Modeli denilebilen baş lıca iki farklı yorumu vardır. Pasta Modeli’nin iki biçimi vardır. Tüm-Pasta Modelidenilen birinci biçimine göre, A şeyinin Blik İdeası’ndan pay alması, A şeyinin kendi payı olarak B-lik’in tümünü alması demektir. Öte yandan Pasta-Dilimi Mo- deli denilen ikinci biçimine göre, A şeyinin Blik İdeası’ndan pay alması, B-lik’in tümünü değil de yalnız bir dilimini (parçasını) alması demektir.

Aristoteles’in Kategoriler adlı yapıtındaki metafizik kuramının dayandığı temel ilişki nelerdir ?

Aristoteles’in Kategoriler adlı yapıtındaki metafizik kuramı,söyleme (ya da evriği olan ait olma) ile içinde olma (ya da evriği olan sahip olma) denilen iki temel ilişkiye dayanır. Bu iki ilişki yardımıyla nesne, nesne türü, tikel özellik ve özellik türü diye adlandırılan dört ontolojik kategori tanımlamıştır.

Aristoteles bütün varlıkları on kategoriye ayırmıştır. Bunlar nelerdir ?

Aristoteles bütün varlıkları on kategoriye ayırıp, nesne ile nesne türlerini töz diye bir kategori altında toplamış, nesnelere birincil töz (örneğin Sokrates), nesne türlerineikincil töz (örneğin İnsan), demiştir. Birincil tözler tikel, ikincil tözler ise tümeldir. Geri kalan varlıkları, yani özellikleri, aşağıdaki dokuz ayrı kategoriye ayırmıştır:Nicelik, nitelik, görelik, yer, zaman, durum, iyelik, etkinlik ve edilginlik. Bu kategorilerden her biri gerek belirlenmiş gerekse belirlenebilir özellikleri kapsar.

Tözsel tümeller nelerdir ?

Tözsel tümeller, tüm örnekleyenleri birincil töz olan türlerdir. (Bu alt bölümde “tür” sözcüğü hep “nesne türü” anlamında kullanılacaktır.) Bu türler ile örnekleyenleri arasındaki ilişki olumsal değildir. Genel olarak “A, B’yi örnekliyor” önermesi zamanla değiş meyen zorunlu bir önermedir. Örneğin “Sokrates bir insandır” ve “At bir memeli dir” önermeleri zorunlu olarak doğrudur.

Türe özgü özellikler nedir ?

Bir türün sahip olduğu türe özgü özellikler, o türün bütün örnekleyenlerinin ve yalnız onların her zaman doğal olarak taşıdığı özellikler demektir. Örneğin insan türüne özgü özellikler arasında Gülme özelliği ile Dilbilgisini Öğrenme özelliğini sayabiliriz. Bu özellikler yalnız İnsan türüne özgü özelliklerdir.

Üçüncü Adam Çıkarımı’nın çözümü ne şekilde gerçekleşir ?

Üçüncü Adam Çıkarımı’nın çözümü: Bu çıkarımdaki sonsuz gerileme, Pla ton’un Kendine Uygulama Aksiyomu’nun (Aksiyom 5’in), Aristoteles’in kuramın da geçersiz olması ile önlenir. Aksiyomun geçersiz olduğunu, daha önce kullanı lan “büyük” ile “adam” yüklemleri için gösterelim. Uzayda yer kaplayan (dağlar gibi) nesnelere uygulanan “büyük” yüklemi, soyut (tümel) bir şey olan Büyüklük özelliğine uygulanamaz. Gene uzayda yer kaplayan tek tek adamlara uygulanan “adam” yüklemi soyut (tümel) bir şey olan Adam türüne uygulanamaz. Başka bir deyişle, “Büyükolma özelliği büyüktür” ile “Adam türü bir adamdır” önermeleri nin her ikisi de yanlıştır. Böylece sonsuz gerileme önlenmiş olur.

Bir türün iliniksel özellikleri nedir ?

Bir türün ilineksel özellikleri ise, o türün bazı örnekleyenlerinin bazı zaman taşıdıkları, bazılarının da bazı zaman taşımadıkları özelliklerdir. Bir türün ilinek sel özellikleri o türün örnekleyenlerinin ilineksel özelliklerini kapsar. Örneğin, Koşma özelliği, Ahmet’in ilineksel özelliği olduğu gibi, aynı zamanda Ahmet’in ait olduğu İnsan türünün de ilineksel özelliğidir.

Metafizik Açıklama Aksiyomu nedir ?

Metafizik Açıklama Aksiyomu
“B” yüklemi, B-lik özelliğinden ya da B türünden farklı A gibi bir şeye uygulanır ise, “A, B dir” önermesinin doğru olduğu nun metafizik açıklayıcısı, “A şeyi, ‘B’ yükleminin gösterdiği Btürünü örnekler” önermesi ya da “A şeyi, ‘B’ yükleminin gös terdiği B-lik özelliğini taşır” önermesidir.

Gerçekçi tümeller neyi açıklar ?

Tüm gerçekçi tümeller kuramlarında güdülen genel amaç, özne-yüklem önermelerinin doğru olmaları için hangi şeylerin varolması gerektiğini ortaya koyup, bu yolla sözü geçen önermelerin nasıl doğru olduklarını açıklamaktır.

Adcı kuramlarda özne-yüklem ilişkisi nasıl açıklanır ?

Adcı kuramlarda özneyüklem önermelerinin yükleminin hiçbir şeyi göstermediği, öznesinin ise yalnız somut bir tikeli gösterdiği kabul edilir. An cak öznesi somut bir tikeli göstermeyen birçok özneyüklem önermesi vardır. Ad cılığı savunan bir felsefeci böyle bir öznenin geçtiği önermeyi, salt somut şeylere ilişkin bir önermeye dönüştürmek zorundadır. Oysa özneleri soyut şeyleri göste ren öyle önermeler vardır ki bunlar salt somut şeylere ilişkin önermelere dönüş türülemez.