Aof Panel

S

Metafizik nedir ?

“Metafizik” teriminin kökeni Eski Yunanca “sonra” ya da “ötesi” anlamına gelen “meta” ön eki ile “doğa” ya da “fizik” anlamına gelen “phusis” sözcüğüne dayanmaktadır. “Metafizik” (“metaphysica”) terimi, tam olarak “ta meta ta physika biblia”, yani “fizik üzerine yazılan notlardan sonra gelen [notlar]” ifadesi, ilk
kez Rodoslu Andronikos tarafından Aristoteles’in bir kısmını “ilk felsefe” olarak
nitelendirdiği yazılarından oluşan derlemeyi adlandırmak için kullanılmıştır.
Andronikos’un bu ifadeyi, Aristoteles’in “ilk felsefe”ye ilişkin metninin, “fizik”
üzerine yazılan metinden sonra geldiği için kullandığı düşünülmektedir. İşte “ilk
felsefe”ye ilişkin görüşleri içeren metin bugün “metafizik” sözcüğü ile adlandıran
alanın konularını oluşturmaktadır.

S

Ontoloji nedir ?

Aristoteles’in dediği gibi, varlığı varlık-olma dışında başka özelliklerine göre değil, salt varlık-olma özelliğine dayanarak inceleyen bir uğraşıdır. Bu ise tüm varlıkların ayrıldığı varlık kategorisi veya ontolojik kategori ya da kısaca kategori denilen en üst türlerin ve bunlar arasındaki ilişkilerin incelenmesi demektir. Buna da varlıkbilim anlamına gelen ontoloji denir

S

Metafiziğin asıl amaçları nelerdir ?

Metafiziğin asıl amaçlarını şöyle sıralayabiliriz: (i) Varolan veya varolabilen bütün şeyleri kategorilere ayırıp bunlar arasındaki temel ilişkileri ortaya koymak. (ii) Bu kategorilerden hangilerine ait şeylerin varolduğunu hangilerinin varolmadığını araştırmak. (iii) Varolduğu gösterilmiş kategorilerin hangilerinin temel kategori olduğunu saptamak. (iv) Varolduğu gösterilmiş ancak temel kategori olmayan kategorileri, temel kategorilere indirgemek. (v) (i)-(iv) maddelerinde dile getirilmiş amaçlara ulaşırken, karşılaşılan problemleri ortaya koymak ve onlara çözüm önerileri getirmek. (vi) Yukarıdaki amaçları yerine getiren doğru metafizik önermelerden oluşan doyurucu bir metafizik kuram ortaya koymak.

S

Bütün doğru önermeler üç türe ayrılır. Bunlar nelerdir ?

Bütün doğru önermeler üç türe ayrılır: analitik a priori doğrular, sentetik a posteriori doğrular ve sentetik a priori doğrular.

S

Felsefe tarihinden anlaşıldığı gibi, ortaya konulmuş metafizik dizgelerin ak siyomları, bazen açık olarak dile getirilmiş çoğu kez de örtük öndayanaklar ola rak ele alınmıştır. Birinci ve ikinci türden kuramların dile getirildiği yapıtların en çarpıcı örneği nelerdir ?

Felsefe tarihinden anlaşıldığı gibi, ortaya konulmuş metafizik dizgelerin aksiyomları, bazen açık olarak dile getirilmiş çoğu kez de örtük öndayanaklar ola rak ele alınmıştır. Birinci türden kuramların dile getirildiği yapıtların en çarpıcı örneği, Benedictus de Spinoza’nin Etika adlı kitabıdır. Bu yapıt ardı ardına gelen tanımlar, aksiyomlar ve bunlardan türetilen önermelerden oluşmaktadır. İkinci türden kuramların dile getirildiği yapıtlara örnek olarak da Aristoteles’in Kategoriler ve Metafizik adlı kitaplarını verebiliriz.

S

Bütün (olanaklı) şeyler iki temel ontolojik ilişkiye dayanarak sınıflanır. Bunlar nelerdir ?

Bütün (olanaklı) şeyler iki temel ontolojik ilişkiye dayanarak sınıflanır. Bunlardan biri ait olma öbürü de sahip olma ilişkisidir. Ait olma ilişkisi, daha yalın olan ilkel örnekleme ilişkisine, sahip olma ilişkisi ise daha yalın olan ilkel taşıma ilişkisine dayanarak tanımlanır. İlkel ilişkiler tanımlanmaz ancak bir yandan örneklendirilerek öbür yandan aksiyomlar yardımıyla açıklanabilirler.

S

Bir türün varolan örnekleyenlerinin kümesine ne ad verilir ?

Bir türün varolan örnekleyenlerinin kümesine o türün kaplamı denir.

S

Tümel ve tikel kavramları nedir ?

Örnekleme ilişkisine dayanarak metafiziğin en önemli kavramları arasında yer alan tümel ve tikel ana kategorilerini şöyle tanımlarız. Tümel şey, kısaca tümel, varolan ve/veya olanaklı örnekleyeni bulunan bir şeydir. Tikel şey, kısaca tikel, varolan ya da olanaklı örnekleyeni bulunmayan şey demektir.

S

Aristoteles’in ortaya koyduğu iki temel ontolojik ilişkinin biri olan söylemeilişkisini, ait olma ilişkisinin evriği olarak ne şekilde tanımlayabiliriz ?

Söyleme İlişkisi, Ait Olma İlişkisi’nin evriğidir. Örneğin, İnsan Ahmet için, Canlı da İnsan için söylenir; Altın belli bir altın külçesi için, Metal da Altın için söylenir; gene Kırmızı belli bir kırmızılık tonu için, Renk de Kırmızı için söylenir.

S

Taşınma İlişkisi nedir ?

Taşınma İlişkisi, Taşıma İlişkisi’nin evriğidir. Bu durumda A şeyine B şeyinin taşıyıcısı, B şeyine A şeyi tarafından taşınan denir. Bir şeyi taşıyan şeye taşıyıcı, bir şey tarafından taşınan şeye de taşınan denir.

S

Tikel ana kategorisinin bir alt kategorisi olan tikel özellik kategorisini nasıl tanımlarız ?

Tikel ana kategorisinin bir alt kategorisi olan tikel özellik ka tegorisini şöyle tanımlıyoruz: “A şeyi bir tikel özelliktir” demek, “A şeyi bir şey tarafından taşı nır, yani A’nın bir taşıyıcısı bulunur” demektir.

S

“A şeyi B şeyini taşır” biçimindeki savların doğru olup olmadığı, savın ortaya konulduğu zamana göre değişebilir. Bunu ne şekilde açıklayabiliriz ?

“A şeyi B şeyini taşır” biçimindeki savların doğru olup olmadığı, savın ortaya konulduğu zamana göre değişebilir. Örneğin, A, önümde soğumaya bırakılan bir bardak süt, B ise bu bardak sütün şu andaki sıcaklık derecesi olan 50 °C olsun. Buna göre “A şeyi B şeyini taşır” savı şu anda doğrudur. Oysa bir saat sonra bar daktaki sütün sıcaklık derecesi, diyelim, 20 °C’ye inerse, aynı “A şeyi B şeyini ta şır” savı bu ikinci zaman anında yanlış olur. Böylece Taşıma İlişkisi’nin genellikle zamana bağlı olduğunu görüyoruz.

S

Birden çok sayıda şey tarafından taşınabilen özelliklere ne ad verilir ?

Birden çok sayıda şey tarafından taşınabilen özelliklere yinelenebilen tikel özellikler denir.

S

Yalnız bir şey tarafından taşınabilen özelliklere ne ad verilir ?

Yalnız bir şey tarafından taşınabilen özelliklere ise yinelenemeyen tikel özellikler denir.

S

Bazı tümel özelliklerin örnekleyenleri olan tikel özellikler arasında doğal bir sı ralama bulunur. Bunlar nelerdir ?

Bazı tümel özelliklerin örnekleyenleri olan tikel özellikler arasında doğal bir sı ralama bulunur. Örneğin bir tümel özellik olan Renk’in örnekleyenleri renk tay fında sıralanmış tek tek renk tonları, gene bir tümel özellik olan Ağırlık’ın örnek leyenleri pozitif reel sayılar gibi sıralanmış olan (0.01 kg, 0.1 kg, 1 kg gibi) tek tek ağırlıklardır. Bu çeşit bir tümel özelliğe belirlenebilir özellik veya kısaca belirlene bilir, örnekleyenlerine de bu belirlenebilirin altındaki belirlenmiş (tikel) özellikler veya kısaca belirlenmişler denir.

S

Nesne kavramını ne şekilde açıklayabiliriz ?

Nesne hiçbir örnekleyeni ve hiçbir taşıyanı olmayan şeydir. Gene, nesne, bazı şeyleri örnekleyen ve bazı şeyleri taşıyan şeydir. Nesne türü ise, bütün örnekleyenleri nesne olan tümeldir.

S

Sahip Olma İlişkisi’nin evriği Aristoteles’in ortaya koyduğu ikinci ontolojik ilişki olup ne şekilde adlandırılır ?

Sahip Olma İlişkisi’nin evriği Aristoteles’in ortaya koyduğu ikinci ontolojik ilişki olup İçinde Olma İlişkisi olarak adlandırılır.

S

Soyut ve somut kavramları nedir ?

Uzay-zaman içinde yer almayan şeylere soyut şeyler, uzay ve/veya zaman içinde yer alan şeylere ise somut şeyler denir.

S

Aristoteles Kategoriler adlı yapıtında söyleme ile içinde olma ilişkilerine dayanarak (varolan veya varolabilen) bütün şeyleri dört ayrı temel kategoriye ayırmıştır. Bunlar nelerdir ?

Aristoteles’e dayanarak, bütün şeylerin özellik türü, nesne türü, tikel özellik ve nesne kategorilerine ayrıldıklarını söyleyebiliriz.

S

Aristotales'in 4 temel kategorisi dışında yer alan diğer kategorilerden en önemlileri hangileridir ?

Bu dört kategori dışında kalan başka temel kategoriler de ele alınmıştır. Bunların en önemlileri olay, önerme ile durum kategorileridir.

ONTOLOJİK KATEGORİLER