METAFİZİK - Deneme Sınavı - 3

Durum ve olgu anlayışları soyutçu durum anlayışı ile somutçu durum anlayışı olmak üzere ikiye ayrılabilir. Somutçu durum anlayışının, olanakçı (possibilist) ile varolancı (actualist) durum anlayışları olmak üzere iki çeşidi vardır. Durum ve olgular, başka ayrımlar dışında, bir de zorunlu veya olumsal önermelerin karşılığı olmaları bakımından sınıflanır. Öte yandan özellikle soyutçu durum anlayışı ile somutçu olanakçı görüşleri dikkate aldığımızda, salt olanaklı nesneler ve/veya durumlar karşımıza çıkar. Bunların incelenmesi de birer kiplik olan zorunluluk ve olanaklılık kavramlarına dayanır. Doğru cevap C’ dir.

Durumlar somut nesnelere ilişkin olabildiği gibi troplar ve olaylar gibi somut tikellere ya da soyut nesneler ile tümellere de ilişkin olabilir. Doğru cevap E’dir.

Durumların genel biçimi, A şeyinin t anında ve u yerinde B olma durumu olarak dile getirilir. Yani, Havanın t anında ve u yerinde yağmurlu olduğu durum gibi. Bu örnekle dile getirilen durum, bir kitle olan hava somut nesnesine ilişkin bir durumdur. Ahmet’in kumral olma durumu (olgusu), bir birey olan Ahmet somut nesnesine ilişkin bir durumdur. Benzer şekilde, otobüsün kalabalık olma durumu, uzayda yer kaplayan otobüs somut nesnesine ilişkin bir durumdur. Doğru cevap A’dır.

Durum ve olguları yalın ve yalın-olmayanlara ayırabiliriz. Yalın durum (olgu), yalın özne-yüklem önermesinin karşılığı olan durumdur. Dolayısıyla yalın durumu, A’nın B olması durumu (olgusu), kısaca, A’nın B olması biçiminde dile getireceğiz. Öte yandan başlıca yalın-olmayan durumlar, yalın olmayan önermelerin karşılığı olan önermeler, bu önerme çeşitlerine göre adlandırırlar. Bu durumda Ahmet’in kumral olmaması, bir değilleme durumu, Ahmet’in kumral ve Ayşe’nin sarışın olması, bir tümel-evetleme durumu, Ahmet’in İstanbul’a ya da Mersin’e gitmesi, bir tikel-evetleme durumu, Yangın çıkarsa, itfaiyenin gelmesi, bir koşullu durumdur. Benzer şekilde, (b) değilleme, (c) tümel evetleme, (d) tikel evetleme ve (e) koşullu durumlardır. Doğru cevap A’dır.

Olanakçı durum anlayışında şu çeşit durumlar kabul edilir: 1. Tüm yapıtaşları birer varlık olan gerçek durumlar, yani olgular. 2. Tüm yapıtaşları birer varlık olup gerçek olmayan salt olanaklı durumlar. 3. En az bir yapıtaşı varlık olmayan salt olanaklı durumlar. Varolancı durum anlayışı ise, durumların salt olanaklı yapıtaşlarının olamayacağını, bütün yapıtaşlarının birer varlık olması gerektiğini savunan görüştür. Bu anlayışın ise, ılımlı varolancı durum anlayışı (soft actualism) ile sıkı varolancı (hard actualism) durum anlayışı olmak üzere iki çeşidinden söz edilir. Ilımlı varolancı durum anlayışında, durumların bütün yapıtaşları birer varlık olması koşuluyla, hem gerçek durumlar, yani olgular, hem de bu koşulu sağlayan salt olanaklı durumlar kabul edilir. Sıkı varolancı durum anlayışında ise, yalnızca gerçek olan durumlar, yani olgular kabul edilir. Genel olarak, bu görüşte yalnız doğru önermelerin karşılığı olan durumların, yani olguların kabul edildiğini söyleyebiliriz.

Sıkı varolancı durum anlayışında, yalnızca gerçek olan durumlar, yani olgular kabul edilir. Genel olarak, bu görüşte yalnız doğru önermelerin karşılığı olan durumların, yani olguların kabul edildiğini söyleye­ biliriz. Bu görüşün en önemli temsilcilerinden biri D. M. Armstrong’dur. Doğru cevap C’dir.

Armstrong’un kuramının temel kategorileri Somut Nesne, Özellik ve Olgu kate­gorileri temel ontolojik ilişkisi ise Taşıma İlişkisi’dir. Doğru cevap C’dir.

Aralarında hiçbir metafizik ilişki bulunmamasından ötürü birbirinden bağımsız olan bazı durumlar vardır. Örneğin, elimde yuvarlak kırmızı bir top olsun. Elimdeki topun yuvarlak-olma özelliğini taşıma’sının bir olgu olması, bu topun kırmızı-olma özelliğini taşıma’sının bir olgu olmasını gerektirmez. Bu ge rektirmezlik ters yönde de geçerlidir, yani, elimdeki topun kırmızı-olma özelliğini taşıma’sının bir olgu olması, elimdeki topun yuvarlak-olma özelliğini taşıma’sının bir olgu olmasını gerektirmez. Demek ki bu iki durum arasında metafizik gerektirme ilişkisi yoktur. Aynı iki durum arasında bir metafizik bağdaşmazlık ilişkisi de yoktur. Nitekim elimdeki topun yuvarlak-olma özelliğini taşıması ile bu topun kırmızı-olma özelliğini taşıması durumlarının her ikisi birden birer olgu olabilir. Sonuç olarak, bu iki durum birbirini gerektirmediğinden ve bağdaşmaz durumlar olmadıklarından ötürü birbirinden bağımsız durumlar olduğunu söyleyebiliriz. Verilen örnekte de kitabın dikdörtgen olması ile kalın olması birbirini gerektirmez ve bağdaşıklık ilişkisi taşımaz. Bu yüzden bağımsız durumlardır. Doğru cevap E’dir.

Olanaklı dünyaları, mantıkça olanaklı, metafizikçe olanaklı ve fizikçe olanaklı olmak üzere üç çeşide ayırabiliriz. Olanaklı dünya tanımının (i) koşulunda yalnız “mantıksal bağdaşmazlık”, (ii) koşulunda ise yalnız “mantıksal gerektirme” yer alırsa, olanaklı dünyaya mantıkça olanaklı dünya denir. Olanaklı dünya tanımının (i) koşulunda yalnız “mantıksal bağdaşmazlık” ile “metafiziksel bağdaşmazlık”, (ii) koşulunda ise yalnız “mantıksal gereklilik” ile “metafiziksel gerektirme” yer alırsa, olanaklı dünyaya metafizikçe olanaklı dünya denir. Son olarak, olanaklı dünya tanımının (i) koşulunda “mantıksal bağdaşmazlık”, “metafiziksel bağdaşmazlık” ve “fiziksel bağdaşmazlık”ın üçü birden, (ii) koşulunda ise “mantıksal gerektirme”, “metafiziksel gerektirme” ve “fiziksel gerektirme”nin üçü birden yer alırsa, olanaklı dünyaya fizikçe olanaklı dünya denir. Doğru cevap A’dır.

Üç çeşit olanaklı dünya yardımıyla önermelerin olanaklılığını, olanaksızlığını, zorunluluğunu ve olumsallığı aşağıdaki gibi tanımlanmaktadır:

Doğru cevap A’dır.

Soruda yer alan olay kuramcılarının, olayları sınıflandırma yönteminin doğru şekli aşağıdaki gibidir:

Tümel kategorilerin varlığını içermediğinden Davidson’un olay kuramı adcı bir kuramdır.

Kendi özdeşlik koşuluna getirilen eleştiriler karşısında Davidson’un da benimsediği, Quine’ın olaylar için özdeşlik koşuluna göre, her biri aynı uzay bölgesinin bütün içeriğini oluşturan iki olay özdeştir.

Kim’in olay kuramında somut nesne ve zaman anları temel tikel kategoriler, özellik ise temel tümel kategoridir. Olay kategorisi ise, yapı taşları bu üç kategoriden oluşan türetilmiş bir kategoridir. Ancak Kim amacının olay kategorisini bu üç kategoriye indirgemek olmadığını belirtmiştir.

Kim’e göre, bir olay (event), bir somut nesnenin belli bir zamanda bir niteliksel özellik taşıması ya da birden fazla somut nesneden oluşan sıralı n-linin belli bir zamanda bir bağıntısal özellik taşımasıdır.

İçerdiği somut nesnelerin tam belirli olmadığı olayların yapısını açıklayabilmek için Bennett, olayları somut nesneler yerine, uzay zaman bölgelerinin özellik taşıması olarak açıklamayı önermektedir.

Lombard’ın olay kuramının temeli, onun olayları değişim olarak tanımlamasıdır. Bu kuramın ayrıntılarını aşağıda ortaya koyuyoruz. Lombard’ın kuramın da somut nesnelerin taşıdığı (sahip olduğu) özellikler durağan (statik) ve değişimsel (dinamik) olmak üzere ikiye ayrılır. Ayrıca değişimsel özellikler anlık­değişimsel özellikler ve süreli­değişimsel diye ikiye ayrılır.

Tekçi olay kuramı ile ilgilenen kuramcı Whitehead’dır. Çünkü kuramında tek temel kategori olay kategorisidir.

Whitehead’ın savunduğu kapsama ilişkisinin yerine getirdiği başlıca koşullar şunlardır:

      (2) Koşulundan aşağıdaki koşul elde edilir:

      (5) Kapsama ilişkisi yansımasızdır.

Soyut tikel nesne olan küme kategorisi dışında Whitehead’ın kuramında tek temel kategori olay kategorisi olduğundan, bu kuram tekçi olay kuramı olarak adlandırılır.